17 верасня 1939 года войскі Чырвонай Арміі Савецкага Саюза перайшлі савецка-польскую мяжу, пачаўся паход Чырвонай Арміі у Заходнюю Украіну.
17 верасня 1939 года Адэская вайсковая група ўвайшла ў склад Украінскага фронту, але ўдзелу ў баявых дзеяннях не прымала. У складзе дзеючай арміі знаходзілася 17.9.1939-28.9.1939.
У верасні 1939 года Адэская вайсковая група была пераіменаваная ў 13-ю армію[1].
У кастрычніку 1939 года створана Адэская ваенная акруга. 13-я армія ўвайшла ў склад войскаў акругі.
Званні Героя Савецкага Саюза прысвоены Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 7 красавіка 1940 года за ўзорнае выкананне баявых заданняў камандавання на фронце барацьбы з фінскай белагвардзейшчынай і праяўленыя пры гэтым доблесць і мужнасць звыш 90 воінам арміі.
Фарміраванне штаба арміі пачалося 5 мая 1941 года ў Магілёве, на тэрыторыі Заходняй Асобай ваеннай акругі. Па плане прыкрыцця дзяржаўнай мяжы, армія павінна была прыняць паласу на паўднёвай фасе беластоцкага выступу.
Начальнік палітаддзела — брыгадны камісар П. І. Крайноў
Начальнік РО штаба — палкоўнік Пётр Мацвеевіч Валакіцін.
Склад 13-й арміі паводле планаў савецкага камандавання
2-гі стралковы корпус (карпусное ўпраўленне перакідвалася з Мінска ў Бельск; павінна было падпарадкаваць 49-ю і 113-ю стралковыя дывізіі са складу 4-й і 10-й армій, адпаведна).
311-ы гарматны артылерыйскі полк Рэзерву Галоўнага Камандавання.
17 чэрвеня аператыўная група штаба 13-й арміі на чале з падпалкоўнікам С. П. Івановым прыбыла ў Баранавічы, у той жа дзень яна перабазавалася ў Навагрудак, дзе да 21 чэрвеня абсталявала ЗКП арміі.
Напад Германіі22 чэрвеня зблытаў планы савецкага камандавання. Штаб 13-й арміі атрымаў загад высунуцца з Магілёва ў раён Маладзечна, дзе яму былі падпарадкаваныя:
21-ы стралковы корпус (37-я, 17-я і 24-я стралковыя дывізіі)
50-я стралковая дывізія (прыняла пад сваё камандаванне таксама адыходзячыя часці Паўночна-Заходняга фронту, у тым ліку курсантаў Віленскага пяхотнага вучылішча, рэшткі 5-й танкавай дывізіі, а таксама 84-ы полк чыгуначных войскаў НКУС)
8-я процітанкавая артылерыйская брыгада
Армія атрымала загад падтрымаць дзеянні конна-механізаванай групы (КМГ) І. В. Болдзіна ў раёне Гродна ударам на Радунь, Араны, аднак натыкнулася на нямецкія войскі 3-й танкавай групы Г. Гота, якія выйшлі да Ліды, і была спыненая.
25 чэрвеня штаб 13-й арміі падвергнуўся нападу танкаў, панёс вялікія страты, пры гэтым страціў сувязь з войскамі.
27 чэрвеня штаб 13-й арміі выйшаў у раён Мінска і падпарадкаваў сабе войска на мінскім напрамку:
44-ы стралковы корпус (64-я і 108-я стралковыя дывізіі)
2-гі стралковы корпус (вярнуўся ў раён Мінска і прыняў пад свой пачатак 100-я і 161-я стралковыя дывізіі)
Аднак у выніку ахопаў нямецкіх танкавых груп войскі 13-й арміі апынуліся ў паўакружэнні ў раёне Мінска, 28 чэрвеня пакінулі Мінск і адышлі на ўсход на рубеж ракі Волма.
На 30 чэрвеня ў распараджэнні 13-й арміі знаходзіліся 2-гі стралковы корпус (100-я і 161-я стралковыя дывізіі) і штаб 44-га стралковага корпуса; штаб арміі аднавіў сувязь з 50-й стралковай дывізіяй (засяродзілася ў раёне Лагойск, Плешчаніцы). 1 ліпеня штаб арміі аднавіў сувязь са штабам фронту, згубленую пасля пакідання Мінска.
8 ліпеня 1941 года адыходзячая на ўсход 13-я армія атрымала новую паласу абароны ў раёне Магілёва; у гэты ж дзень быў смяротна паранены яе камандуючы генерал-лейтэнант П. М. Філатаў (памёр у Маскве 14 ліпеня), новым камандуючым прызначаны генерал-лейтэнант Ф. М. Рэмезаў.
61-ы стралковы корпус (53-я, 110-я і 172-я стралковыя дывізіі)
45-ы стралковы корпус (148-я і 187-я стралковыя дывізіі)
20-ы механізаваны корпус (26-я і 38-я танкавыя дывізіі, 210-я матарызаваная дывізія)
20-ы стралковы корпус РГК (137-я і 160-я стралковыя дывізіі, 254 ЗБС, 273 ОСАПБ) генерал-маёра С. І. Яромін
10 ліпеня пачалося новае наступленне вермахта на ўсход, пры гэтым асноўныя сілы 13-й арміі апынуліся ў акружэнні ў раёне Магілёва (61-ы стралковы корпус і 20-ы мехкорпус) і на крычаўскім накірунку (20-ы стралковы корпус РГК і асноўныя сілы 45-га корпуса). 12 ліпеня штаб арміі зноў апынуўся пад ударам, загінула вялікая колькасць работнікаў штаба, быў цяжка паранены камандуючы арміяй генерал-лейтэнант Ф. М. Рэмезаў, замест яго быў прызначаны генерал-лейтэнант В. П. Герасіменка.
18 ліпеня ў аператыўнае падпарадкаванне 13-й арміі перадалі войскі 4-й арміі, раней выведзенай у рэзерв. Пасля стварэння 24 ліпеня Цэнтральнага фронту 13-я армія ўвайшла ў яго склад. Пасля пакідання Магілёва27 ліпеня генерал-лейтэнант В. П. Герасіменка быў зменены генерал-маёрам Канстанцін Дзмітрыевіч Голубеў.
45-ы стралковы корпус (148-я стралковая дывізія, атрады 6-й і 160-й стралковых дывізій, 649 кап)
4-ы паветрана-дэсантны корпус (7-я і 8-я паветрана-дэсантныя брыгады, 462 кап)
28-ы стралковы корпус (55-я стралковая дывізія)
455 кап, 398 ап (144 сд), 12 азад
У пачатку жніўня ў выніку нямецкага наступу на Рослаўль правы фланг 13-й арміі быў разгромлены. Праціўнік прарваўся на Рослаў. Неўзабаве арміі былі падпарадкаваныя 52-я кавалерыйская дывізія і 21-я горна-кавалерыйская дывізія са складу групы генерал-палкоўніка А. І. Гарадавікова, затым для аднаўлення становішча ёй былі падпарадкаваныя іншыя злучэнні.
28 жніўня 1941 года нямецкая 2-я танкавая група пачала наступ у паўднёвым напрамку, у тыл савецкага Паўднёва-Заходняга фронту. Удар наносіўся ў стык 21-й і 13-й армій.
У выніку нямецкага наступу на Маскву 13-я армія, абараняўшаяся на сеўскім накірунку, была акружаная, да 18 кастрычніка 1941 года выйшла з акружэння, пры гэтым яе колькасны склад складаў менш адной дывізіі[2].
Начальнікам штаба арміі да снежня 1943 года заставаўся генерал А. В. Петрушэўскі, з 31 снежня 1943 года да канца вайны — генерал-лейтэнант Г. К. Маландзін.
Па заканчэнні вайны менавіта часці 13-й арміі ўзялі ў палон генерала А. А. Уласава.
Адзначыўшыяся воіны
У гады Вялікай Айчыннай вайны звыш 350 воінам, якія змагаліся ў шэрагах арміі, было прысвоена званне Герой Савецкага Саюза.
Пасля заканчэння вайны
Пасля заканчэння баявых дзеянняў злучэнні, якія ўваходзілі ў склад 13-й арміі, былі дыслакаваныя на тэрыторыю СССР. Упраўленне 13-й арміі, дыслакаванае ў Прыкарпацкай ваеннай акрузе (Роўна), атрымала ў падпарадкаванне гвардзейскія стралковыя дывізіі са складу 32-га, 34-га гвардзейскага стралковага корпуса былой 5-й гвардзейскай арміі.
У 1957 годзе корпусное звяно ў кіраванні войскамі было скасавана, 10-я гвардзейская мехдывізія (застаючыся ў складзе 13 А) і стралковыя дывізіі арміі перафарміроўваліся ў мотастралковыя дывізіі.
У далейшым склад 13-й арміі змяняўся і скарачаўся. У прыватнасці, з Венгрыі на Украіну неўзабаве прыбыла 17-я гвардзейская мотастралковая дывізія, у канцы 1950-х гг. скарачалася колькасць мотастралковых злучэнняў. У 1980-я гг. была расфармаваная мотастралковая дывізія ў г. Роўна.
Феськов В. И., Голиков В. И., Калашников К. А., Слугин С. А. Вооруженные силы СССР после Второй мировой войны: от Красной армии к Советской (часть1: Сухопутные войска)/ под науч. ред. В. И. Голикова. - Томск: Изд-во НТЛ, 2013. - 640 с.
