Çin-Ermenistan ilişkileri

Çin-Ermenistan ilişkileri
Haritada gösterilen yerlerde Armenia ve China

Ermenistan
Çin

Çin-Ermenistan ilişkileri,[a] Çin ile Ermenistan arasındaki hem tarihî hem de günümüzdeki ilişkileri kapsar. Günümüzde bu ilişkilerin taraflarını Çin Halk Cumhuriyeti ve Ermenistan Cumhuriyeti devletleri oluşturmaktadır.

Çin Hükûmeti'ne bağlı Xinhua haber ajansına göre, Çin ile Ermenistan arasındaki işbirliği 2008 yılından beri istikrarlı şekilde gelişmiştir; her alandaki karşılıklı iletişim ve işbirliği devamlı olarak derinleşmekte, iki ülke arasındaki ticarî işbirliği de istikrarlı şekilde gelişmektedir.[1] Ermenistan'ın Çin Büyükelçisi Armen Sarkisyan [hy], Halkın Günlüğü gazetesinin kendisiyle yaptığı röportajda, iki ülke arasındaki ilişkilerin hızlı şekilde geliştiğini, iki ülke arasında herhangi bir siyasî anlaşmazlığın bulunmadığını, Çin'in "çok dostane bir ülke" olduğunu ve her iki ülkenin birçok uluslararası platformda karşılıklı destek gösterdiğini aktardı.[2]

Tarih

Erivan'daki Çin Büyükelçiliği
Pekin'deki Ermenistan Büyükelçiliği

Çin ile Ermenistan arasındaki ilişkiler MS 10. yüzyıl sonrasına kadar dayanır. Ermenistan tarihî İpek Yolu'nda yer aldı ve tarihçilere göre iki halk arasındaki temaslar ilk olarak İpek Yolu'nda gerçekleşmiştir.[3] Moğol İmparatorluğu'nun yükselişi bu temasları yoğunlaştırdı; başta zanaatkâr ve tüccarlar olmak üzere birçok Ermeni, Yuan Hanedanı yönetimindeki Çin'e gidip yerleşti. 1688 yılında Britanya'ya bağlı East India Company, Ermenilere Çin'de ticaret yapma iznini veren bir anlaşma imzaladı. Birçok Ermeni bu anlaşmayı tamamıyla kullanıp Şanghay ile Makao'ya yerleşti ve deniz ticaretinin gelişmesinde katkıda bulundu.[4] Bazı antik Ermeni edebî ve sanatsal yapıtlar, Çin sanatından kaynaklanan unsurlar içerir. Örneğin eski Ermeni incillerinde qilin'ler, fenghuang'a benzeyen kuşlar ve dharmachakraya [en] benzeyen çelenkler yer alır.[4]

II. Dünya Savaşı sırasında 6 binden fazla Ermeni asıllı Kızıl Ordu askerinin Kuzeydoğu Çin'e gelip Çin Ordusu tarafında Çin-Japon Savaşı'na katıldığı tahmin edilmektedir.[5]

Çin, 27 Aralık 1991 tarihinde Ermenistan'ı resmen bağımsız bir ülke olarak tanıdı, iki ülke de 6 Nisan 1992 tarihinde diplomatik ilişkiler kurdu. Ermenistan başkenti Erivan'daki Çin Büyükelçiliği Temmuz 1992'de,[6] Çin başkenti Pekin'deki Ermenistan Büyükelçiliği ise 1996 yılında kuruldu.[7]

Mayıs 2019'da iki ülke arasında vizesiz seyahate olanak sağlayan bir anlaşma imzalandı; bu anlaşma, 19 Ocak 2020 tarihinde resmen yürürlüğe girdi.[8][b]

Ekonomik ve ticarî ilişkiler

Çin, 2009 yılından bu yana Ermenistan'ın en büyük ikinci ticaret ortağıdır. Resmî Ermeni istatistiklerine göre, 2013 yılında iki ülke arasındaki ikili ticaret hacmi 460 milyon ABD doları; Ermenistan'ın Çin'e ihracatı 70 milyon ABD doları, Çin'in Ermenistan'a ihracatı ise 390 milyon ABD doları değerindedir. Çin'in Ermenistan'a ihracat ettiği mallar iletişim araçları, bilgisayar ve bilgisayar parçaları, çelik, kürk ürünleri, mobilya ve yedek parçaları vb. içerirken, Ermenistan'ın Çin'e ihracat ettiği mallar bakır, alkollü ürünler, elmas ürünleri vb. içermektedir.[9] Çin ile Ermenistan arasındaki tek büyük ölçekli ekonomik ve ticari işbirliği projesi, iki ülke arasında bir ortak girişim olan Shanxi Synthetic Rubber Group'tur (Çince: 山西合成橡胶集团; pinyin: Shānxī Héchéng Xiàngjiāo Jítuán).[2]

Ermenistan'ın Çin Büyükelçisi Armen Sarkisyan'a göre iki ülkenin coğrafî olarak birbirinden uzak olmasının ekonomik ve ticarî ilişkilerin gelişmesi üzerinde olumsuz etkileri vardır. Sarkisyan ayrıca siyasî ilişkilerin çok dostane olmasına rağmen ekonomik ve ticarî ilişkilerin gelişmesi göreceli olarak "gecikmiş" olduğunu aktardı. İki ülke arasındaki ekonomik ve ticarî işbirliğinden kaynaklanan sorunları tartışmak ve çözmekle sorumlu resmî bir komite mevcuttur; bu komite düzenli olarak toplantı düzenlemektedir.[2]

Çin ve Ermenistan, tarım ve bilimsel araştırmalarla ilgili bazı ikili işbirliği anlaşmaları imzalamışlardır; "Sincan-Ermenistan Üst Kalite Meyve Ağacı Dikme Teknik İşbirliği",[c] "Üzüm Üzerine Çin-Ermeni Teknoloji Değişimi ve İşbirliği",[d] "Vinil Asetat ve Yan Ürünleri Üzerine Çalışma"[e][10] bunlara örnektir.

Kültürel ilişkiler

Erivan'daki Çin-Ermeni Dostluk Okulu

İki ülkede kültürel değişime fırsat sağlayan mekanizmalar mevcuttur. Her yılda bir Çin'de "Ermeni Kültür Günü", Ermenistan'da ise "Çin Kültür Günü" düzenlenmektedir. Büyükelçi Sarkisyan, Ermenilerin arasında Çin kültürüne yoğun ilginin olduğunu açıkladı.[2] Bu kültürel değişim mekanizmaları eğitim alanında da mevcuttur: 2008 yılında Erivan Brusov Devlet Diller ve Sosyal Bilimler Üniversitesi [en]'nde bir Konfüçyüs Enstitüsü açıldı[11] ve 2018 yılında Çin-Ermeni Dostluk Okulu halka kapılarını açtı.[12] Çin ve Ermenistan hükûmetleri, her yıl birbirlerinin ülkelerine 15 öğrenci göndermeye anlaştılar, ancak karşılıklı olarak vasıfların tanınmasına dair bir anlaşma henüz imzalanmamıştır.[13]

İki ülke arasında henüz direkt uçuş yoktur.[13] Buna rağmen, 19 Ocak 2020 tarihinden beri iki ülke vatandaşlarının birbirlerinin ülkelerine 90 günlüğüne vizesiz olarak seyahat etmeleri mümkündür.[8][b]

Askerî ilişkiler

Çin ile Ermenistan arasındaki askerî ilişkiler son senelerdir sürekli olarak güçlenmektedir.[14] ÇHC Ulusal Savunma Bakanı [en] Chang Wanquan [en]'in ifadesine göre, Çin ve Ermeni orduları dostça alışverişler ve pragmatik işbirliği sürdürmektedirler ve Çin Ordusu, iki ordu arasındaki ilişkinin istikrarlı şekilde gelişmesini desteklemektedir. Ermenistan Savunma Bakanı [en] Seyran Ohanyan ise Ermenistan'ın Çin'i güvenilir bir arkadaş ve ortak olarak gördüğünü, Çin ile Ermeni orduları arasındaki ilişkinin son senelerdeki gelişmesinden memnun kaldığını ve iki ordunun her alandaki işbirliklerinin teşvik edebileceğini umut ettiğini ifade etti.[15]

1992 yılında ÇKP yetkilileri Erivan'a yazdıkları bir mektupta Ermenilere Karabağ'da yardıma hazır olduklarını da bildirmişlerdir.[kaynak belirtilmeli]

Ocak 2012'de Çin ve Ermenistan bir anlaşma imzaladı. Anlaşma, Ermenistan Savunma Bakanlığı tarafından iki ülke arasında askeri işbirliği konusunda bir uzlaşma olarak nitelendirildi.[14] 2013 yılında Seyran Ohanyan, Çin Merkezi Askeri Komisyonu Başkan Yardımcısı Xu Qiliang ve Savunma Bakanı Chang Wanquan ile görüşmelerde bulundu.[16] Aynı yılda Ermenistan Çin'den 128 km menzili olan topçu roketleri satın aldı.[14]

COVID-19 pandemisi

Çongçing Belediyesi'nin Ermenistan dahil altı ülkeye tıbbî malzeme bağışlaması hakkında Çince röportaj (2 Nisan 2020)
Ayrıca bakınız: Ermenistan'da COVID-19 pandemisi

Nisan 2020'de Çongçing Belediye Hükûmeti Ermenistan'a 50 bin adet FFP2 maske ve 10 bin çift tıbbî eldiven bağışladı.[17][18] Bu malzemelerin konulduğu kutuların üzerinde "Dostluğumuz Ararat'tan daha yüksek ve Yangtze nehrinden daha uzun olsun" mesajını yazan notlar yapıştırıldı.[18][19] Bu notlar Türkiye'de olumsuz tepkiler yarattı;[19][20] bunun üzerine Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Çinli yetkililerden izahat istedi.[20][f]

Bu kutuların içinde aslında maske ve tıbbi eldiven değil, mühimmat bulunduğu ve 2020 Dağlık Karabağ Savaşı esnasında Ermeni birliklerince de kullanıldığı iddia edilmiştir.[kaynak belirtilmeli]

Ayrıca bakınız

Wikimedia Commons'ta Relations of Armenia and China ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

Dipnot

  1. ^ Çince (basitleştirilmiş): 中国－亚美尼亚关系; Çince (geleneksel): 中國－亞美尼亞關係; pinyin: Zhōngguó Yàměiníyà guānxì; Ermenice: Հայ-չինական հարաբերություններ Hay-ch’inakan haraberut’yunner
  2. ^ a b Hong Kong ile Makao özel idarî bölgelerinin vize politikaları Çin anakarasınınkinden farklıdır. Ayrıca bakınız: Hong Kong'un vize politikası ve Makao'nun vize politikası
  3. ^ Çince: 新疆-亚美尼亚名特优果树种植技术合作; pinyin: Xīnjiāng–Yàměiníyà Míng Tè Yōu Guǒshù Zhòngzhí Jìshù Hézuò
  4. ^ Çince: 中亚葡萄科技交流与合作; pinyin: Zhōng Yà Pútáo Kējì Jiāoliú Yǔ Hézuò
  5. ^ Çince: 乙酸乙烯酯及其副产品研究; pinyin: Yǐsuān Yǐxī Zhǐ Jíqí Fùchǎnpǐn Yánjiū
  6. ^ Ayrıca bakınız: Çin-Türkiye ilişkileri

Kaynakça

  1. ^ Xinhua Tongxunshe (11 Nisan 2011). "中国与亚美尼亚的关系" [Çin-Ermenistan ilişkileri]. people.com.cn (Çince). Halkın Günlüğü. 25 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2014. 
  2. ^ a b c d "亚美尼亚驻华大使阿尔缅•萨尔基相讲述亚美尼亚的故事" [Ermenistan'ın Çin Büyükelçisi Armen Sarkisyan Ermenistan'ın Hikâyesini Anlatıyor]. people.com.cn (Çince). Halkın Günlüğü. 20 Eylül 2014. 20 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 我们两国的关系发展速度是非常快的 [...] 我想说中国和亚美尼亚之间不存在任何政治上的分歧，我们是非常友好的国家，在很多国际组织上两国是相互支持的。[...] 目前两国的经贸发展水平比起两国友好的政治关系来讲还是稍微有些滞后的。 
  3. ^ 何秋菊 (He Qiuju) (2006). 日日如新: 外国驻华大使夫人访谈录 [Her Gün Yeni: Çin'deki Yabancı Büyükelçilerin Eşleriyle Söyleşiler] (Çince). 五洲传播出版社 (Wuzhou İletişim Yayınevi). ISBN 9787508509068. 
  4. ^ a b 让-皮埃尔·马艾 (Ràng-Pí'āi'ěr Mǎ'ài) (2014). "亚美尼亚人和中国" [Ermeniler ve Çin]. 复旦学报 (Fudan Üniversitesi Dergisi) (Çince), 3. 
  5. ^ 赫佰灵 (Hè Bǎilíng) (1 Eylül 2015). "亞美尼亞８９歲老人的中國抗戰情結" [89 Yaşındaki Ermeninin Çin-Japon Savaşı Kompleksi] (Çince). Xinhua Tongxunshe. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2015. 
  6. ^ "中亚关系" [Çin-Ermenistan ilişkileri] (Çince). Çin Erivan Büyükelçiliği. 27 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2014. 
  7. ^ "Bilateral Relations" [İkili İlişkiler] (İngilizce). Ermenistan Pekin Büyükelçiliği. 5 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2014. 
  8. ^ a b Kang Jia (31 Aralık 2019). "Chinese to enjoy visa-free policy in Armenia". China Daily (İngilizce). 31 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2021. 
  9. ^ "中国与亚美尼亚双边贸易" [Çin ile Ermenistan arasındaki ikili ticaret] (Çince). Çin Erivan Büyükelçiliği. 20 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2014. 
  10. ^ "双边协议" [İkili anlaşmalar] (Çince). Çin Erivan Büyükelçiliği. 24 Kasım 2009. 20 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2014. 
  11. ^ "Confucius Institute at YSLU" (İngilizce). Erivan Brusov Devlet Diller ve Sosyal Bilimler Üniversitesi. 5 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2014. 
  12. ^ Raffi, Elliot (3 Ocak 2019). "Is Armenia Playing a Dangerous Game with China?" [Ermenistan Çin ile tehlikeli bir oyun mu oynuyor?]. Armenian Weekly (İngilizce). 4 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2020. 
  13. ^ a b "中国公民赴亚美尼亚注意事项" [Ermenistan'a giden Çin vatandaşları için notlar] (Çince). Çin Erivan Büyükelçiliği. 13 Eylül 2007. 20 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2014. 
  14. ^ a b c "外媒：亚美尼亚购中国AR1A火箭炮 射程128公里" [Yabancı medya: Ermenistan Çin'in 128 km menzilli AR1A roketini satın aldı]. 环球网 (Çince). 20 Ağustos 2013. 23 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2014. 
  15. ^ "许其亮会见亚美尼亚防长 愿提高两军合作水平" [Xu Qiliang Ermeni Savunma Bakanı ile görüşecek; iki ordu arasındaki işbirliği seviyesini yükseltmeye razıymış]. 中国新闻网 (Çince). 27 Aralık 2013. 1 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2014. 
  16. ^ Halk Kurtuluş Ordusu Günlüğü [en]. "许其亮会见亚美尼亚国防部长。常万全与亚美尼亚国防部长会谈" [Xu Qiliang Ermeni Savunma Bakanı'yla görüşecek; Chang Wanquan Ermeni Savunma Bakanı'yla görüşmelerde bulunacak]. news.12371.cn (Çince). 27 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2021. 
  17. ^ "重庆向6个国家捐赠一批医疗防疫物资" [Çongçing 6 ülkeye tıbbî ve salgın önleme malzemeleri bağışladı]. 中国新闻网 (Çince). China News Service. 2 Nisan 2020. 4 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2021. 
  18. ^ a b "Yerevan got medical materials from partner city Chongqing, China" [Erivan, ortak şehir Çongçing'den tıbbî malzemeler aldı] (İngilizce). Erivan Belediyesi. 9 Nisan 2020. 26 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2021. 
  19. ^ a b "Çin'den Ermenistan'a gönderilen kolilerde skandal Ağrı Dağı mesajı!". Haberturk.com. 9 Nisan 2020. 17 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2021. 
  20. ^ a b "Son dakika haberi: Türkiye Çin'den açıklama istedi! Ermenistan'a gönderilen o yardım kolileri…". hurriyet.com.tr. Hürriyet. 12 Nisan 2020. 15 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2021. 

Dış bağlantılar