1860'larda ve 1870'lerde Osmanlı donanması, neredeyse tamamen yabancı tersanelerde inşa edilen bir dizi zırhlı korvet savaş gemisi sipariş etti ve satın aldı. Sipariş edilen ilk sınıf olan Osmaniye sınıfı, dört adet zırhlı fırkateynden oluşuyordu. Osmaniye sınıfı 1860'ların başında Birleşik Krallık'taki tersanelerinden sipariş edildi. 1864'te beşinci gemi Fatih sipariş edilse de bu gemi, 1867'de Prusya donanması tarafından satın alındı. Aynı yıl Osmanlılar, Feth-i Bülend ile iki gemiden oluşan Avnillah sınıfını yine Birleşik Krallık'tan sipariş etti. Osmanlı İmparatorluğu'nun bir eyaleti olan Mısır da o dönem, merkezî otoriteden bağımsız olarak Fransa'daki tersanelerden; Asar-ı Tevfik, Asar-ı Şevket ve Lütf-i Celil zırhlı korvet sınıflarına ait gemi siparişleri vermiş, bir Avusturya-Macaristan firmasıyla ise İclaliye için sözleşme imzalamışlardı. Mısır'ın bağımsızlığını savunmaya yönelik çabaları, Mısır'dan 1868'de yaptığı sipariş ettiği tüm zırhlı korvetleri teslim etmesini isteyen Padişah Abdülaziz'i kızdırdı. Bu esnada ikinci bir Feth-i Bülend sınıfı zırhlı olan Mukaddeme-i Hayr sipariş edilmiş ve Osmanlı Tersane-i Amire'sinde inşa edilen ilk zırhlı olmuştu. 1871'de Osmanlılar, iki Mesudiye sınıfını sipariş etti. İlk gemi teslim alınırken ikinci gemi Birleşik Krallık'ın 1878'de Rusya ile savaşa girmesi korkusunun ortasında Kraliyet Donanması tarafından satın alındı ve yerini Tersane-i Amire'de inşa edilecek üçüncü bir gemi olan Hamidiye'ye bıraktı. Son iki gemi, Peyk-i Şeref sınıfı, 1874 yılında Birleşik Krallık'tan sipariş edildi fakat Kraliyet Donanması 1878'de savaş beklentileri sırasında her ikisini de satın aldı.

Osmanlı komutasının "çok büyük" ve "risk almak için çok değerli" olarak gördüğü dört Osmaniye sınıfı gemi dışında Osmanlı zırhlılarının çoğu 1877-1878 Rus-Türk Savaşı (93 Harbi) sırasında kullanıldı. Gemilerin geri kalanı, Kafkasya ve Balkanların doğusundaki Osmanlı güçlerini destekledikleri Karadeniz'de görev yaptı. Bir gemi, Lütf-i Celil, Tuna'da devriye gezerken Rus topçuları tarafından batırıldı. Osmanlı donanması savaşın sonundan, hükûmetin Osmanlı-Yunan Savaşı sırasında gemileri seferber etmeye çalıştığı 1897 yılına kadar Haliç'te atıl kaldı. Yirmi yıl kadar süren ihmalden sonra, gemilerin çoğu denize uygun olmayan durumda bulundu. Denize açılabilen gemiler ise eğitilmemiş mürettebat tarafından yönetilmekte ve etkin bir şekilde kullanılamamaktaydı. Donanma, sonraki on yıl içinde zırhlı korvetleri modernize etmeyi amaçlayan büyük bir yeniden inşa programına başladı; gemilerin çoğu ya yeniden inşa edildi ya da söküldü.

Son zamanlarda modernize edilmiş olmasına rağmen Osmanlı filosu, 1911-1912 Trablusgarp Savaşı sırasında İtalyan filosuna meydan okuyacak durumda olmadığından ötürü filonun büyük kısmı savaş boyunca limanda kaldı. İtalyan kruvazörleri ile gerçekleşen Beyrut Muharebesi'nde yeniden inşa edilmiş bir zırhlı olan Avnillah battı. İtalya ile savaş bitmeden önce başlayan Birinci Balkan Savaşı'nda, bir Yunan torpido botu Selanik'te Feth-i Bülend'i batırdı. 1913'te Asar-ı Tevfik, Bulgaristan kıyılarında karaya oturdu ve Bulgar topçu ateşi ile dalgalı deniz sebebiyle kurtarılamadı. Mesudiye, Yunan filosu ile gerçekleşen ve Osmanlı filosunun kaybettiği Aralık 1912'deki İmroz Deniz Muharebesi ve Ocak 1913'teki Mondros Deniz Muharebesi'nde yer aldı. 1914'te I. Dünya Savaşı'nın patlak vermesiyle, sadece Mesudiye aktif bir kapasitede hizmet etti; kalan diğer gemiler eğitim gemileri ve yüzen kışla gibi ikincil rollere indirgenmişti. Aralık 1914'te Mesudiye, Çanakkale Boğazı'nda bir Britanya denizaltısı tarafından batırıldı. Kurtuluş Savaşı sona erdikten sonra envanterde kalan zırhlı korvetler filodan çıkartıldı. Denizaltılar için bir depo gemisine dönüştürülen son gemi Muin-i Zafer ise 1932'de hurdaya çıkarıldı.

Osmaniye sınıfı, 1853-1856 Kırım Savaşı sırasında gerçekleşen kayıpların yerini doldurmak üzere başlatılan bir donanma programının parçası olarak Osmanlı hükûmeti tarafından sipariş edilen ilk zırhlı grubu oldu. Birleşik Krallık ve Fransa'daki tersaneler ile sözleşmeler yapıldı ve dört Osmaniye sınıfı gemi Birleşik Krallık'tan sipariş edildi. Gemiler top bataryalarının gövdenin kenarları boyunca geleneksel silah güvertelerine monte edildiği borda ateşli zırhlı korvetlerdi ve gemi tasarımı, 1860'ların başında inşa edilen ilk nesil demir zırhlılar için tipikti. Mesudiye'nin 1875'teki tamamlanışına kadar, on yıl boyunca Osmanlı filosunun en büyük zırhlılarıydılar.^[1] Osmanlı filosunun en büyük ve en değerli üyeleri olan Osmaniye sınıfı, 1877-1878 Rus-Osmanlı Savaşı (93 Harbi) sırasında Osmanlı komuta kademesi gemileri kıyı harekâtlarında onları riske atmak istemediği için Karadeniz'e gönderilmeyerek Akdeniz'de tutuldu.^[2][3]

Dört gemi, savaştan sonra Osmanlı filosunun geri kalanıyla birlikte Haliç'e demirlendi. Dört gemi 1890'ların başında kapsamlı bir yeniden inşadan geçirilerek daha modern barbetli gemilere dönüştürüldü. Yine de Şubat 1897'de Osmanlı-Yunan Savaşı'nın patlak verdiğinde kötü durumdalardı, toplarının çoğu hasarlı veya eksikti. Mayıs ayında yapılan eğitim tatbikatları, mürettebatın eğitim standartlarının çok düşük olduğunu ortaya çıkardı ve Yunan Donanması'yla denizle çatışmaya girmeme kararını pekiştirdi. Dört geminin tamamı savaştan sonra silahsızlandırıldı ve 1909'da hizmet dışı bırakılmadan önce limana çekildi. Aziziye, Orhaniye ve Mahmudiye bir süre kışla gemisi olarak kullanıldı. Son ikisi 1913'te hurda olarak satılırken Aziziye ve Osmaniye ise 1923'te söküldü.^[4]

Fatih, Osmanlı İmparatorluğu tarafından 1865 yılında, Londra'daki Thames Ironworks tersanesinden sipariş edildi. Gemi, İngiliz deniz mimarı Edward Reed tarafından tasarlandı.^[6] Geminin denize indirilmesinden önce Osmanlılar, bu büyük ve pahalı gemiyi almak için uygun finansal durumda olmadıkları için bitmemiş gemiyi 6 Şubat 1867 tarihinde Prusya Donanması'na sattı. Gemi başlangıçta Wilhelm I olarak adlandırıldı; 14 Aralık 1867'de König Wilhelm olarak yeniden adlandırıldı.^[7] Gemi Prusya Donanması ve İmparatorluk Donanması'nda 1870-1871 Fransa-Prusya Savaşı'ndaki bazı çatışmalar dışında olaysız bir kariyeri geçirdi.^[8] 1878'de zırhlı Grosser Kurfürst ile kazara çarpıştı ve Grosser Kurfürst battı.^[9] König Wilhelm 1890'ların ortalarında bir zırhlı kruvazör olarak yeniden inşa edildi ve kışla gemisi ve eğitim gemisi de dâhil olmak üzere ikincil görevler için geri çekildiği 1904 yılına kadar filoda hizmet etmeye devam etti. I. Dünya Savaşı'ndan sonra bir eğitim gemisi olarak devam etti. 4 Ocak 1921'de donanma envanterinden düşüldü ve daha sonra parçalandı.^[10]

Fettah, 1864 yılında Tersane-i Amire'den, Osmaniye sınıfı ile aynı hatlar üzerine inşa edilmek üzere sipariş edildi. Gemi, aynı silahlara ve aynı boyutlara sahip olacaktı, ancak en yüksek hızını saatte bir buçuk deniz mili oranında düşürecek olan Osmanlı yapımı motorlar kullanacaktı. Geminin inşası hiçbir zaman başlamadı ve 24 Nisan 1865'te proje resmen iptal edildi.^[12]

1860'lı yılların başlarında, Osmanlı İmparatorluğu'nun bir eyaleti olan Mısır, yirmi yıl önceki İkinci Mısır-Osmanlı Savaşı'ndan sonra yeniden merkezi hükûmetin gücüne meydan okumak üzere, donanması için bir silahlanma programı kapsamında birkaç zırhlı korvet sipariş etti. Bu gemilerden ilki, merkezî bataryalı Asar-ı Tevfik'ti.^[2][13] La Seyne'deki Société Nouvelle des Forges et Chantiers de la Méditerranée tersanesi tarafından inşa edilen Asar-ı Tevfik çağdaş Fransız zırhlıları Colbert sınıfına dayanan, biraz daha küçültülmüş bir tasarımdı. Ana bataryası geleneksel bordalara dizili düzenlemeden farklı olan ilk Osmanlı zırhlısıydı ve bunun yerine, ana batarya geminin ortasında, merkezi, zırhlı bir kazamatta altı top ve kazamat tepesindeki döner barbetteki sponsonlarda yan yana iki toptan oluşuyordu.^[14]

Osmanlı zırhlı filosunun geri kalanı gibi Asar-ı Tevfik'in de uzun ve büyük ölçüde olaysız bir kariyeri oldu. 93 Harbi sırasında sınırlı sayıda çatışmada bulundu; savaş sırasında bir Rus torpido botu tarafından saldırıya uğradı ama çok az hasar gördü. Sonraki yirmi yılı Haliç'te demirli geçirdi; 1897'de Osmanlı-Yunan Savaşı'nın başlangıcında kullanışsız durumdaydı. Savaştan sonra Almanya'da gemi kapsamlı bir şekilde yeniden inşa edildi. Eski namludan dolma topların yerine yeni, orta kalibreli kamadan dolmalı toplar takıldı, ek zırh koruması ve tamamen yeni bir itki sistemi monte edildi. 1911-1912 Trablusgarp Savaşı sırasında Osmanlı filosu, güçlü İtalyan filosundan korunmak için limanda kaldı. Asar-ı Tevfik Aralık 1912-1913'te Birinci Balkan Savaşı'nda yer aldı; 1912'deki sonuçsuz İmroz Deniz Muharebesi'nde de mevcuttu. 1913'ün başlarından itibaren Asar-ı Tevfik, Bulgar ordusuna karşı savaşan Osmanlı güçlerini desteklemek üzere Karadeniz'e geçti. 8 Şubat'ta bombardıman yaparken karaya oturdu. Bulgar topçu ateşi ve dalgalı deniz, mahsur kalan gemiyi tahrip etti.^[15]

Asar-ı Şevket sınıfı ilk olarak Mısır tarafından sipariş edilmişti. Tasarım, daha önceki Asar-ı Tevfik'e dayanıyordu ancak boyutu önemli ölçüde küçültüldü. Sınıf Asar-ı Tevfik'in yarısı kadar deplasmana, dördü kazamatta ve biri barbette monteli olmak üzere beş topa sahipti. Mısır'ın 1860'larda satın almak istediği diğer zırhlı korvetler gibi, sınıftaki her iki gemi de tamamlanmadan önce 1868'de merkezi Osmanlı hükûmetine teslim edildi.^[2][20]

İki gemi, 93 Harbi sırasında Rus kuvvetlerine karşı Kafkasya'daki Osmanlı ordusu operasyonlarını destekledi. Gemiler 1870'lerin sonundan 1897'ye kadar limanda atıl durumda kaldı.^[21][22] 1897'de Osmanlı filosunun geri kalanı gibi, her iki gemi de bakımsız durumdaydı ve Osmanlı-Yunan Savaşı'nda kullanılamadı. Asar-ı Şevket 1900'lerde hizmet dışı bırakıldı ve hurda olarak satıldı; Necm-i Şevket ise Birinci Balkan Savaşı sırasında bir süre hizmet gördü ve İstanbul'u Bulgar ordusundan koruyan kuşatılmış Osmanlı savunmasına ateş desteği sağladı. 1929 yılına kadar kışla gemisi olarak hizmet görmesinin ardından hurda olarak söküldü.^[23]

Lütf-i Celil sınıfı Mısır tarafından sipariş edilmiş, ancak hizmete girmeden önce Osmanlı donanmasına devredilmişti. Geminin ana top bataryası merkez hatta monte edilmiş bir çift döner silah taretinden oluşuyordu. Taretlerin ateş edebildiği alanlar, daha iyi deniz dinamikleri için gerekli olan yüksek ön baş ve kıç kasaralar sebebiyle sınırlıydı. Asar-ı Şevket sınıfı kazamatlı gemilerden birer adet az topları olmasına rağmen, taretler dört silahın hepsinin iki tarafa da aynı anda ateşlemelerine izin veriyordu.^[16][24]

Her iki gemi de Lütf-i Celil'in Tuna'da bir Rus topçu bataryası tarafından batırıldığı 1877-1878 Rus-Türk Savaşı (93 Harbi) sırasında çatışmalarda yer aldı. Hıfzu'r-Rahman Rus mayın gemileriyle Tuna ağzında çatışmaya girmesi dışında muharebede yer almadı.^[25][26] Hıfzu'r Rahman, savaştan sonraki yirmi yıl boyunca zırhlı donanmanın geri kalanı gibi limanda kaldı. 1897'de Osmanlı-Yunan Savaşı'nın patlak vermesi üzerine seferber edildi, ancak bakımsız durumdaydı ve savaşta yer almadı. Gemi, sonunda 1909'da satıldı ve söküldü.^[27]

Mısır'ın sipariş ettiği gemilerden farklı olarak, iki Avnillah sınıfı gemi, Osmanlı hükûmeti tarafından kendi yeniden inşa programının bir parçası olarak sipariş edildi. Kazamatlı gemiler olan Avnillah sınıfının ana topları bir çifti doğrudan ileri, bir çifti doğrudan geri ateş edebilecek şekilde ön ve arkada iki kazamatta yer almaktaydı. Ayrıca her kazamatın her silah için ikinci bir ateşleme alanı vardı, bu tasarım atış alanlarını büyük ölçüde genişletiyordu.^[16][24] İki geminin kariyerinin ilk dönemi filonun geri kalanıyla benzerdi, 1877-1878'de Rusya'ya karşı sınırlı operasyonlarda bulundular ve 1897'ye kadar kayda değer bir faaliyet görmediler.^[28]

İki gemi Gio. Ansaldo & C. tarafından 1903-1906 yılları arasında, yeniden imar masraflarını karşılamak üzere bir kısmı Ansaldo'ya kiralanan Tersane-i Amire'de yeniden inşa edildi.^[29] Yenilenen gemiler dörder seri ateşli 15 cm SK L/40 top ile donatılmıştı ve liman koruma gemileri olarak görevlendirildiler. Avnillah, 1912'de iki İtalyan zırhlı kruvazörü tarafından Beyrut Muharebesi'nde saldırıya uğradı ve battı. Muin-i Zafer'in silahları Trablusgarb Savaşı sırasında Port Said'in savunmasını güçlendirmek üzere söküldü. 1913'ten sonra bir eğitim gemisi, bir kışla gemisi ve nihayetinde denizaltılar için bir depo gemisi de dâhil olmak üzere çeşitli yardımcı roller üstlendi. 1932'de nihayet görevden alınarak hurdaya ayrıldı.^[30][31]

Osmanlı hükûmeti, 1867'de Avnillah sınıfı tasarımına dayanan ancak ana bataryası basitleştirilmiş bir kazamatta yer alan Feth-i Bülend sınıfı zırhlıları Birleşik Krallık'tan sipariş etti. Geminin topları sekizgen bir kazamatta yer alıyordu. Her top ayrı bir lombara monte edilmişti, böylece iki top ileri veya geri ateş edebiliyordu. Ek olarak bu daha basit kazamat tasarımı, deplasmanda mütevazı bir artışla daha ağır zırh kullanımına izin veriyordu. 1868'de Osmanlılar, Tersane-i Amire tarafından inşa edilen ikinci bir gemi olan Mukaddeme-i Hayr'ı sipariş etti. Gemiler, sırasıyla 1870 ve 1874'te tamamlandı,^[24][32] ancak donanma topçuluğu ve zırh teknolojisindeki hızlı gelişmeler sebebiyle kısa sürede modası geçmiş durumda kaldı.^[33]

İki gemi de 93 Harbi sırasında başta Kafkasya cephesi olmak üzere hizmet gördü. Feth-Bülend bir Rus silahlı vapuruyla sonuçsuz bir çatışmada yer aldı.^[21] Mukaddeme-i Hayr ise Rus mayın gemileriyle Tuna'da çatışmaya girdi.^[34] Savaşın ardından Osmanlı filosunun geri kalanı gibi iki gemi de 1897 yılına kadar limanda kaldı. Feth-i Bülend, 1897 Osmanlı-Yunan Savaşı'ndan sonra yeniden inşa edildi, ancak Mukaddeme-i Hayr yeniden inşayı haklı gösteremeyecek kadar kötü durumdaydı. Feth-i Bülend, Trablusgarb Savaşı sırasında Selanik'te bir koruma gemisi olarak görev yaptı ve hiçbir çatışmaya girmedi. Ekim 1912'de, Birinci Balkan Savaşı esnasında bir Yunan torpido botu limana girerek gemiyi torpido ile batırdı. Bu esnada Mukaddeme-i Hayr önce eğitim gemisi, daha sonra söküldüğü 1923'e kadar ise kışla gemisi olarak hizmet etti.^[35]

İclaliye, Mısır Eyaleti tarafından sipariş edilen son gemiydi Mısır'ın elde etmeye çalıştığı diğer gemilerin aksine bir Avusturya-Macaristan tersanesinden emredildi. Tasarımı Asar-ı Şevket sınıfına dayanıyordu, 178 mm toplardan birinin yerine 228 mm'lik bir top eklenmesi ile biraz daha güçlü bir silahlandırması vardı.^[37] 93 Harbi'nde daha küçük Osmanlı zırhlı korvetleri ile birlikte Kafkasya'da savaşan Osmanlı ordusunu Karadeniz'de destekledi. Sonraki yirmi yıl boyunca herhangi bir çatışmada yer almadı, ancak 1885'te modernize edilerek Krupp toplarıyla donatıldı. İclaliye, Osmanlı-Yunan Savaşı'ndan sonra yeniden inşa edilen gemiler arasında yer almayarak yedek filoya alındı. Birinci Balkan Savaşı sırasında Çatalca'daki kuşatılmış Osmanlı savunma kuvvetlerine topçu desteği sağlamak için yeniden hizmete girdi, ancak hizmette kısa bir süre kaldı. 1914'ten 1919'a kadar kışla gemisi, 1923'e kadar eğitim gemisi olarak görev yaptı. Tekrar bir kışla gemisi hâline getirilmesinin ardından, 1928'de söküldü.^[38]

Mesudiye ve Hamidiye 1870'lerde Birleşik Krallık'tan sipariş edildi; gemilerin tasarımı, gemilerin tasarımı Edward Reed tarafından yakın zamanda inşa edilen HMS Hercules'e dayanarak hazırlandı. Mesudiye sınıfı gemiler, silahlarını merkezi bir kazamatta taşıyorlardı. İki silah ileri, dörtlü silah iki bordaya ve iki silah geriye ateş edebiliyordu. Hamidiye hala yapım aşamasındayken Kraliyet Donanması Rusya ile savaş olasılığı sebebiyle gemiyi satın aldı ve HMS Superb adıyla hizmete soktu.^[39] İki gemi, o zamana kadar yapılmış en büyük kazamat tipi zırhlı gemiydi.^[40] Mesudiye, kariyerinin büyük bir kısmında Osmanlı filosunun en büyük gemisiydi.^[39]

Mesudiye, 93 Harbi sırasında Karadeniz'deki Osmanlı deniz kuvvetlerinin amiral gemisi oldu, ancak hiçbir çatışmaya girmedi. Filonun geri kalanı gibi Osmanlı-Yunan Savaşı patlak verdiğinde kötü durumdaydı; savaş sonrasında modernize edildi.^[41] Gio. Ansaldo & C., gemiyi ön dretnot türünde olacak şekilde yeniden inşa etti,^[42] ancak geminin iki 230 mm toptan oluşan yeni ana bataryasını hiç monte edilmedi.^[39] Hamidiye Trablusgarb Savaşı sırasında Çanakkale Boğazı'nın tahkimatlarının ardında filonun geri kalanıyla beraber pasif kalsa da, ancak Birinci Balkan Savaşı sırasında İmroz ve Mondros muharebelerinde yer aldı. Mondros Muharebesi sırasında aldığı hasar onu geri çekmeye zorladı. Çanakkale Boğazı'na girişleri engellemek için serilen mayın tarlalarını korumak üzere koruma gemisi göreviyle I. Dünya Savaşı sırasında hizmet vermeye devam etti. 13 Aralık 1914'te Britanya denizaltısı HMS B11 tarafından torpidolanarak batırıldı.^[43][44]

Hamidiye, Osmanlı donanması için tamamlanan son zırhlı korvetti. İstanbul'daki Tersane-i Amire'de inşa edilen az sayıda zırhlıdan birisiydi. Tasarımı, Britanya yapımı Mesudiye üzerine temellendirilmişti, ancak daha küçüktü. Gemi, yirmi yıldan uzun süren inşa süresi yüzünden hizmete girdiğinde çoktan eskimişti. Geminin düşük kaliteli zırhı ve zayıf deniz dinamikleri de dâhil olmak üzere önemli tasarım kusurları vardı. Bu sebeplerle kariyerinin çoğunu sabit bir eğitim gemisi olarak geçirdi. Hizmete girdikten sadece üç yıl sonra, 1897 Osmanlı-Yunan Savaşı'nda muharebeye kesinlikle uygun olmadığı belirlendi. Osmanlı hükûmeti 1900'lerin başlarında birçok zırhlı korvetin modernize edildiği bir yeniden inşa programının parçası olarak gemiyi de yenilemeyi düşündü; ancak 1903 yılında Hamidiye'nin kötü durumundan dolayı tekliften vazgeçildi. En sonunda 1909'da donanma envanterinden çıkartıldı ve 1913'te hurda olarak söküldü.^[39][48][49]

Hamidiye, inşa edilen son Osmanlı zırhlı korveti olsa da türünün sipariş edilen son gemisi değildi. Osmanlı hükûmeti 1874 yılında Birleşik Krallık'taki gemi üreticisi Samuda Brothers'tan bir çift zırhlı mahmuz sipariş etti. Gemiler -her ne kadar birincil saldırı silahları mahmuzları olsa da, ana güvertenin üstünde zırhlı bir kazamatın içinde 4 adet 305 milimetrelik top bataryası taşıyordu. Doğu Akdeniz'de kullanılması planlanan bu iki gemi, hala inşaat hâlindeyken Kraliyet Donanması tarafından 1878 yılında satın alınmış, Peyk-i Şeref ve Büruç-u Zafer sırasıyla Belleisle ve Orion olarak yeniden adlandırılmıştı. Göreceli olarak durgun suları olan Akdeniz'de kullanılmak üzere tasarlanmış olmalarından dolayı açık denizlerde kullanılmaya uygun değillerdi, bu yüzden Britanya hizmetinde kıyı savunma gemisi olarak görevlendirilmişlerdi. Belleisle 1904'te en sonunda ıskartaya çıktı, Orion ise 1913 yılında söküldü.^[17][47]

• Dağılma dönemi Osmanlı donanması
• Osmanlı İmparatorluğu'nun zırhlı savaş gemileri listesi

Özel

Genel

• Beehler, William Henry (1913). The History of the Italian-Turkish War: September 29, 1911, to October 18, 1912. Annapolis: Naval Institute Press. OCLC 1408563. 16 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2020. 
• Gardiner, Robert, (Ed.) (1979). Conway's All the World's Fighting Ships 1860–1905. Londra: Conway Maritime Press. ISBN 978-0-85177-133-5. 
• Greene, Jack; Massignani, Alessandro (1998). Ironclads at War: The Origin and Development of the Armored Warship, 1854–1891. Pennsylvania: Combined Publishing. ISBN 978-0-938289-58-6. 
• Gröner, Erich (1990). German Warships: 1815–1945. Vol. I: Major Surface Vessels. Annapolis: Naval Institute Press. ISBN 978-0-87021-790-6. 
• Halpern, Paul G. (1994). A Naval History of World War I. Annapolis: Naval Institute Press. ISBN 978-1-55750-352-7. 
• Langensiepen, Bernd; Güleryüz, Ahmet (1995). The Ottoman Steam Navy 1828–1923. Londra: Conway Maritime Press. ISBN 978-0-85177-610-1. 
• Sondhaus, Lawrence (2001). Naval Warfare, 1815–1914. Londra: Routledge. ISBN 978-0-415-21478-0. 
• Sturton, Ian. "Through British Eyes: Constantinople Dockyard, the Ottoman Navy, and the Last Ironclad, 1876–1909". Warship International. Toledo: International Naval Research Organization. 57 (2). ISSN 0043-0374. 
• Willmott, H. P. (2009). The Last Century of Sea Power. I: From Port Arthur to Chanak, 1894–1922. Bloomington: Indiana University Press. ISBN 978-0-253-35214-9. 
• Wilson, Herbert Wrigley (1896). Ironclads in Action: A Sketch of Naval Warfare from 1855 to 1895. Londra: S. Low, Marston and Company. OCLC 1111061.