I. Fotios (Yunanca: Φώτιος, Phōtios; yaklaşık 810 – yaklaşık 893a[›]), ayrıca Photius ya da Photios olarak da okunur, 858'den 867'e ve 877'den 886'ya kadar Konstantinopolis Patriği.
Fotios, İoannis Hrisostomos'tan sonra en güçlü ve etkili Konstantinopolis Patriği kabul edilir. Zamanının en önemli düşünürüdür, "9. yüzyıl rönasansının yol gösteren ışığıdır".[2]Slavların, Hristiyan olmasında ve Ortodoks Kilisesinin, Katolik Kilisesinden ayrılmasında merkezi bir rol oynamıştır.[3]
Fotios, Konstantinopolisli soylu bir aileye mensup iyi eğitim almış birisidir. Fotios'un büyük amcası, önceki Konstantinopolis Patriği Tarasius'tur.[4] Keşiş olmaya niyet etmiştir, fakat alim ve devlet adamı olmayı seçmiştir. 858 yılında III. Mihail, Konstantinopolis Patriği İgnatius'u görevden aldı ve Fotios bu meslekten biri olmayarak bu göreve atandı.[5] Papa ile imparator arasındaki güç savaşının ortasında, İgnatius göreve yeniden getirildi.[5] İgnatius'un 877 yılında ölümünden sonra Fotios, İmparatorun emri ile bu makama geri döndü.[5] Yeni Papa VIII. Ioannes, Fotios'un makama geri dönmesini onayladı.[6] Yalnızca Katoliklerin kabul ettiği Dördüncü Konstantinopolis Konsili'nde aforoz edilmesi yasalaştı.[5] Doğu Ortodoksların kabul ettiği aynı sıra numaralı ikinci konsilde bu kararın tersi yasalaşmıştır.[5] Böylece iki tane Dördüncü Konstantinopolis Konsili ile, birleşmişliğin göstergesi ilk yedi ekümenik konsil serisi sona ermiştir.
Hayatı
Din dışı hayatı
Fotios'un hayatı hakkındaki ana kaynakların çoğu ona düşman kişilerce yazılmıştır. Modern araştırmacılar bu nedenle bu kaynaklara dikkatli yaklaşırlarb[›] Fotios'un orjini ve erken yılları hakkında çok az şey bilinmektedir. Bildiklerimiz, Konstantinopolisli soylu bir aileye mensup olduğu, büyük amcasının, İmparatoriçe İrini ve İmparator I. Nikiforos dönemlerinde 784 yılından 806 yılına kadar Konstantinopolis Patrikliği yapan Tarasius olduğudur.[7] İkinci Bizans ikonoklazmı sırasında, babası Sergios resimlere saygı duyan (ikonofil) olduğu için ailesi sıkıntı yaşamıştır. Sergios'un ailesi 842 yılında ikonaların tekrar yerine konmasından sonra göze girmişlerdir.[8] Belirli araştırmacılar, Fotios'un, en azından bir parçasının, Ermeni olduğunu belirtirlerkenc[›] Diğer alimler onu sadece Bizans Rumu olarak adlandırırlar.[9] Bizans yazarları, İmparator III. Mihail'ın bir keresinde sinirli bir şekilde Fotios'u "Hazar-yüzlü" diye çağırdığını yazarlar. Bunun genel bir hakaret mi yoksa kökeni ile ilgili mi olduğu açık değildir.[10]
Fotios, mükemmel bir eğitim almasına rağmen, bu eğitimi nasıl aldığına dair elimizde bilgi yoktur.d[›] Teoloji, felsefe, grammer, hukuk, doğa bilimleri ve tıp konuları üzerine sahip olduğu ünlü kütüphane, onun muhteşem bilginliğinin kanıtıdır.[11]
Birçok araştırmacı, Fotios'un Konstantinopolis Üniversitesi Magnaura ya da başka bir Üniversitesitede ders vermediğine inanır;[12] Vasileios N. Tatakis, patrik olduğu dönemde bile Fotios'un "öğrenmeye çok arzulu genç öğrencilere" evinde, "öğrenimin kalbinde", ders verdiğini belirtir.[11]
Fotios, genç iken, manastır hayatına özendiğini fakat onun yerine din dışı bir kariyer seçtiğini söyler. Bu kariyer muhtemelen erkek kardeşi Sergios'un, kocası Theofilos'un 842 yılında ölmesi ile İmparatoriçe olan Theodora'nın kız kardeşi İrini ile evlenmesi ile açılmıştır. Fotios, önce muhafız alayının komutanı (prōtospatharios) sonra baş imparatorluk sekreteri (protasēkrētis) olmuştur. Belirsiz bir tarihte, Fotios, Bağdat'ta bulunan Abbasiler'e giden elçi heyetine katılmıştır.[13]
Fotios'un kilise kariyeri SezarBardas ve yeğeni genç İmparator Mihail'ın 856 yılında Theodora'nın yönetimine son vermesi ile yükselmeye başlamıştır. 858 yılında Bardas, kendisini İgnatius'un muhalefeti ile karşılaştı. İgnatius, dul gelini ile ilişkisi olduğu gerekçesiyle Bardas'ın Aya Sofya'ya girişine izin vermiyordu. Buna cevap olarak, Bardas ve Mihail, İgnatius'un görevden alınıp, ihanet ile suçlanmasını sağlayıp patriklik makamının boşalmasını sağladılar. Makam, kısa sürede Bardas'ın akrabası Fotios tarafından dolduruldu. Fotios, 20 Aralık 858 tarihinde din adamı oldu, dört gün içinde başarılı şekilde okuyucu, kıdemsiz diyakoz, diyakoz ve rahip oldu. Noel günü Konstantinopolis Patriği oldu.[14]
İgnatius'un görevden alınması ve Fotios'un hızlı yükselişi skandala ve Ekümenik ölçekte kiliselerin bölünmesine neden oldu. Papa ve diğer batı piskoposları İgnatius'un tarafında yer aldı. İgnatius'un formal kilise mahkemesi sonucu görevden alınmaması Fotios'un seçimini kanunsuz kıldı. Sonuçta, kıdemli patrik olarak Papa I. Nikolas, Fotios'un seçiminin hukukiliğini belirlemek için sürece dahil oldu. Elçileri, konuyu araştırma göreviyle Konstantinopolis' gitmek için yola çıktılar. Ancak vardıklarında, Fotios'un yerine yerleşmiş buldular ve 861 yılında toplanan sinodun kararların kabullenmek zorunda kaldılar. 863 yılında Roma'da toplanan sinod, Fotios'u görevden aldı ve İgnatius'u tüm yetkileri ile tekrar atadı. Dört yıl sonra, Fotios bir konsil toplayarak Papayı, Kutsal Ruhun çifte tabiatı hakkındaki sorular üzerine kafir olduğu temeli ile aforoz etti.[15]
Durum, ayrıca papalığın tüm kilise üzerinde yetkisinin sorgulanması ve yeni Hristiyan olan Bulgarlar üzerinde kimin yetkili olduğu tartışması ile daha çetrefilli bir hal aldı. Papa Nikolas, Fotios'un görevinden ayrılması üzerine odaklandı, güç üzerine ihtiras suçlamaları ile çok sert saldırılarda bulundu.[16]
Fotios'un hamisi Bardas'ın 866 yılında, İmparator III. Mihail'ın ise 867 öldürülmesi ve Makedonyalı Basileios'un tacı ele geçirmesi ile değişti. Fotios, yalnızca Bardas ve Mihail tarafından korunduğu için değil fakat Basileios'un papa ve batı imparatorları ile müttefiklik arayışı nedeniyle, patriklikten alındı. Fotios, makamı bıraktı ve Eylül 867 tarihine kadar sürgün yaşadı. İgnatios, 23 Kasım'da yeniden patrik oldu. Fotios, 869-870 Konsillerinde lanetlendi. İgnatios, ikinci patriklik döneminde, Fotios'un politikalarına yakın politika izledi.
Aforoz edilmesinden çok uzun sürmeyen bir süre sonra, Basileios ile ilişkilerini düzeltti ve imparatorun çocuklarının hocası oldu. Fotios'un sürgünde Skepi manastırında yazdığı günümüze ulaşan mektuplarında, imparatorun kendisine patriklik makamını geri vermesi için kulis yaptığı görülmektedir. İgnatios'un biyografi yazarı, Fotios'un Basileios'un kökleri ve soyu hakkında bir evrak uydurup, arkadaşı bir kütüphanecinin yardımı ile imparatorluk kütüphanesine koydurduğunu iddia eder. Bu dokümana göre, imparatorun ataları herkesin bildiği gibi köylü olmayıp, Ermeni Arsacid Hanedanından gelmektedir.[17] Doğru ya da yanlış bu hikâye Basileios'un Fotios'a ister edebi ister ideolojik bağımlılığını ortaya çıkarmaktadır. Fotios, geri çağrılmasından sonra, İgnatios ile buluştu ve halka uzlaştıklarını açıkladılar. İgnatios, 23 Ekim 877 tarihinde öldü. Üç gün sonra Fotios, patriklik tacını giydi. Shaun Tougher, bu noktada Basileios'un artık ona bağlı değil aksine yönlendirdiğini belirtir.[18]
Fotios, Kasım 879 yılında Konstantinopolis'te toplanan konsilde, Hristiyan dünyasından resmi bir kabul görmüştür. Papa VIII. Ioannes'in elçileri katılmışlar, Fotios'un yasal patrik olduğunu açıklayan Latin görüşleri ile sansürlenmiş bir onay hazırlanmışlardır. Patrik, Papa'dan özür, yeni Hristiyan olan Bulgarlar üzerinde kimin yetkili olduğu, Kutsal Ruh'un hem Baba, hem de Oğul'dan kaynaklandığı (filioque) düşüncesinin İznik amentüsüne sokulması gibi Batı ve Doğu kiliseleri arasındaki çekişmenin ana konularda ılımlı bir duruş sergilemiştir. Gerçekte, Fotios Papa'dan özür dilememiş, filioque kabul etmemiştir. Bulgaristan'ın 870 yılında bağımsız kilise olmasını güven altına alarak Bizans usulüne dönüşü ile, onay sadece kâğıt üzerinde kalmıştı. Bulgaristan Kralı I. Boris'in izni olmadan, papalığın iddialarını hayata geçirmesi mümkün değildi.
Basileios ile ardılı VI. Leon arasındaki çekişmede Fotios, Basileios tarafını tutumuştur. 883 yılında, Basileios, Leon'u komplo kurmakla suçlayıp, saraya hapsetmiş ve kör ettirmek istemiştir. Leon'un metresi Zoe'nun babası Stilianos Zaucis ve Fotios onu bunu yapmaktan vazgeçirmişlerdir.[19] 886 yılında, Basileios birçok bürokratın dahil olduğu bir komployu ortaya çıkardı ve cezalandırdı. Bu komplo, Leon'u kapsamamıştır fakat Fotios, Basileios'un otoritesine karşı yapılan bu komplonun katılımcılarından biriydi.[20]
Basileios, 886 yılında resmi söyleme göre bir av kazasında öldü. Warren T. Treadgold ise İmparator olup, aynı zamanda hocası olan Fotios'u görevden alan Leon tarafından hazırlanan bir entrika sonucu öldürüldüğünü gösteren kanıtlar olduğuna inanır.[21] Fotios'un yerine İmparatorun kardeşi Stephanus, Konstantinopolis Patriği olmuştur. Fotios, Ermenistan'da Bordi'de bir manastıra sürgüne gönderilmiştir. Papa V. Stephanus ile yaptığı mektup alış verişinde, Fotios, Leon'un onun istifa etmesini sağladığını onaylar. 887 yılında, Leon bir mahkeme ile Fotios'u ihanet ile suçladı. Ancak hiçbir suçlama kanıtlanamadı. Ana tanık Theodore Santabarenos, Fotios'un 883 yılında Leon'un iktidardan düşmesinin arkasında olduğuna dair tanıklık etmeyi reddetmiştir. Mahkemeden sonra, imparatorun gazabını çekmiştir. Persona non grata Fotios'u manastırda emekliliğe zorlamıştır. Ancak, hayatının kalan kısmında hakarete uğramışlığı devam etmemiştir.[22]
Fotios'un yargılanması, 12 yüzyıl Madrid Skilicis'den bir minyatür.
Fotios, sonraki birkaç yılda itibarını iade eden Leon'un hükümdarlığında, kariyerini yazar olarak devam etmiştir. 888 yılında yazılan bir tekstte, imparator, Fotios'u yasal piskopos olarak betimler.[23] İtibarının iade edildiğine bir başka kanıt, Fotios'un ölümünde cesedinin Konstantinopolis'e gömülmesine izin verilmesidir. İgnatius'un anti-Fotios biyografi yazarına göre, Fotios'un taraftarları, onu ölümünden sonra "Aziz" yapmak için uğraşmışlardır.
Doğu Ortodoks Kilisesi, Fotios'u aziz ilan etmiştir. Yortu günü 6 Şubattır.
Çalışmaları
Bibliothiki
Fotios'un en önemli eseri Bibliothiki veya Myriobiblondur, bu, daha önceki yazarların (genellikle Kodeksler olarak anılır) 280 cildinin özetleri ve özetlerinden oluşan bir koleksiyondur, bunların orijinalleri artık büyük ölçüde kaybolmuştur. Eser, özellikle tarihsel yazarlardan alınan alıntılar açısından zengindir.[24]
Ktesias, Heraclea'lı Memnon, Conon, Diodoros'un kayıp kitapları ve Flavius Arrianus'un kayıp yazıları için sahip olduğumuz hemen hemen her şeyi Fotios'a borçluyuz. Teoloji ve kilise tarihi de oldukça kapsamlı bir şekilde temsil edilir, ancak şiir ve antik felsefe neredeyse tamamen göz ardı edilir. Görünüşe göre, her iyi eğitimli adamın doğal olarak aşina olacağı yazarlarla ilgilenmeyi gerekli görmemiştir. Genellikle keskin ve bağımsız yargılarla ayırt edilen edebi eleştiriler ve alıntılar uzunluk açısından önemli ölçüde farklılık gösterir. Çok sayıda biyografik not muhtemelen Miletli Hesychius'un eserinden alınmıştır.[24]
Bazı eski akademisyenler, Bibliothiki'nin, Fotios'un Abbâsî sarayına elçi olarak gönderildiği dönemde Bağdat'ta derlendiğini ileri sürmüşlerdir; çünkü söz konusu eserlerin birçoğu Bizans Karanlık Çağı (y. 630 – y. 800) olarak adlandırılan dönemde nadiren atıfta bulunulmuştur ve Abbasilerin Yunan bilim ve felsefe eserlerine ilgi duydukları bilinmektedir.[25] Ancak Bizans tarihinin bu dönemi üzerinde çalışan Paul Lemerle gibi uzmanlar, Fotios'un Bağdat'ta Bibliothiki'sini derlemiş olamayacağını göstermişlerdir; çünkü o, hem önsözünde hem de sonsözde, elçiliğe atandığını öğrendiğinde, gençliğinden itibaren daha önce, yani "edebiyatı anlamayı ve değerlendirmeyi öğrendiğimden beri okuduğu kitapların bir özetini kardeşine gönderdiğini açıkça belirtmektedir.[25][26] Ayrıca Abbâsîler sadece Yunan bilimi, felsefesi ve tıbbıyla ilgilendiler; Yunan tarihi, retoriği veya diğer edebi eserlerini tercüme ettirmediler; ayrıca Hıristiyan kilise babalarının yazarlarını da tercüme ettirmediler.[27] Yine de Bibliothiki'deki eserlerin çoğunluğu Hristiyan patristik yazarlar tarafından yazılmıştır ve Bibliothiki'deki laik metinlerin çoğu tarih, dil bilgisi veya edebi eserlerdir, genellikle bilim, tıp veya felsefeden ziyade retoriktir. Bu ayrıca eserlerin çoğunun Fotios'un Abbâsî imparatorluğunda olduğu sırada okunamayacağını gösterir.
Diğer çalışmaları
Bibliothiki'den sonra yayınlanan Lexicon (Λέξεων Συναγωγή), büyük olasılıkla esas olarak bazı öğrencilerinin eseriydi. Dilleri ve kelime dağarcıkları güncelliğini yitirmiş eski klasik ve kutsal yazarların okunmasını kolaylaştırmak için bir referans kitabı olarak tasarlanmıştı. Uzun bir süre Lexicon'un tek el yazmaları, Trinity College, Cambridge kütüphanesine geçen Codex Galeanus[24] ve 22 Ekim'de ikisi de tamamlanmamış olan Berolinensis'ti. Ancak 1959'da Selanik Üniversitesi'nden Linos Politis, Yunanistan'ın Grevena kentindeki Zavorda Manastırı'nda (Yunanca: Ζάβορδα) tamamlanmış bir el yazması olan codex Zavordensis 95'i keşfetti ve hala orada bulunmaktadır.[28]
En önemli teolojik eseri Amphilochiadır, Kutsal Yazılar'daki zor noktalara ilişkin yaklaşık 300 soru ve cevaptan oluşan bir koleksiyondur ve Kizikos başpiskoposu Amphilochius'a hitap eder. Diğer benzer eserleri arasında Maniheistlere ve Pavlusçulara karşı dört kitaptan oluşan tezi ve Kutsal Ruh'un Alayı konusunda Latinlerle yaptığı tartışma yer alır.[29] Fotios ayrıca yeni iman eden Bulgaristan Çar'ı Boris-Mihail'e uzun bir teolojik tavsiye mektubu da yazmıştır. Çok sayıda başka Mektup da günümüze ulaşmıştır.
Fotios aynı zamanda Bulgaristan Kralı Boris-Mihail'e (Epistula 1, ed. Terzaghi) ve Bilge VI. Leon'a (I. Basileios'un Uyarıcı Bölümleri) hitaben yazılmış iki "prens aynası"nın da yazarıdır.[30].
Günümüzde kaybolmuş olan bu eserin başlıca kaynağı, Fotios'un Philostorgius'un Kilise Tarihi adlı eserinin epitomesidir.
Fotios'un "Kutsal Ruh'un Gizemleri" adlı eserinin ilk İngilizce çevirisi Kutsal Başkalaşım Manastırı tarafından 1983 yılında yayımlandı.[31] Başka bir çeviri 1987'de Etna'nın başpiskoposu Chrysostomos'un önsözüyle yayınlandı.[32]
Notlar
^a: Fotios'un kesin doğum ve ölüm tarihi bilinmemektedir. Doğumunu çoğu kaynak yaklaşık 810 diğerleri 820 olarak gösterir. Ölümü ise 890 ile 895 arasıdır. (Muhtemelen 891 ya da 893)[33]
^b: Bu durum pseudo-Simeon'un Kronikler adlı kitabında çok belirgindir. Yazar, Fotios'un Yahudi bir büyücü ile ruhunu satması karşılığı bir anlaşmaya vardığını ve eğitimini tamamladığını yazar.[34]
^c: David Marshall Lang, "Fotios [...] Ermeni kökenli birçok Bizans alimden sadece bir tanesidir." demektedir.[35]Peter Charanis ise "Gramerci İoannis, Fotios, Sezar Bardas and Felsefeci Leon ana aktörler olarak gözükmektedir. Dördü de, en azından bir parçaları, Ermeni kökenlidir [...] Fotios'un annesi Arshavir'in kız kardeşi İrini'dir. Arshavir, İmparatoriçe Theodora ve Bardas'ın kız kardeşi Calomaria ile evlenmiştir."[36]Nicholas Adontz, "Arshavir, Fotios'un amcasının Gramerci İoannis'in kardeşi Arshavir ile karıştırılmamasını vurgular.".[37]
^d: G.N. Wilson, Matematikçi Leon'u öğretmeni kabul eder. Fakat Paul Lemerle, Leon'un Fotios'un eğitiminden sorumlu tek kişi olmadığını not eder.[38]
^A. Fortescue, The Orthodox Eastern Church, 147-148; A. Louth, Greek East and Latin West, 171; S. Tougher, The Reign of Leo VI, 69
^East and West: The Making of a Rift in the Church : from Apostolic Times Until the Council of Florence pg 146 By Henry Chadwick Published by Oxford University Press, 2003 ISBN 9780199264575[2] 7 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Lemerle, Paul (1985). The First Byzantine Humanism (translated in Greek by Maria Pelekidou-Nystazopoulou) (İngilizce). Atina: Yunanistan Ulusal Bankası'nın Kültürel Enstitüsü.
