Girne Kapısı, Lefkoşa surlarında yer alan bir kapı. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti sınırları içerisinde bulunan kapı; şehrin kuzeye, dolayısıyla Girne'ye ulaşımını sağlamaktaydı.[1] 1567 yılında inşa edilmiş olup, Venediklilerin yaptığı üç kapıdan biridir.[2] 1821 yılında Osmanlılar tarafından tadilattan geçirilmiştir. 1931 yılında her iki yanındaki surlar yıkılarak motorlu araçlar için yol açılmıştır. Günümüzde Lefkoşa Turizm Enformasyon Ofisi'ne ev sahipliği yapmaktadır.
Konumu ve çevresi
Girne Kapısı'nın Lefkoşa surlarındaki konumu
Kapının batısında Cephane Burcu, doğusunda ise Musalla Burcu bulunmaktadır.[3][4] Kapının önünde ise Mustafa Kemal Atatürk'ün bir heykeli bulunur. Bu heykel 29 Ekim 1963 tarihinde açılmıştır.[5] Bu ikisinin arasına iki büyük top yerleştirilmiştir. Bu toplar 1790 yılında, Büyük Britanya kralı III. George tarafından Napolyon Savaşları sırasında kullanılmak üzere yapılmış, sonradan Osmanlılar tarafından satın alınmıştır.[2]
Girne Kapısı'ndan surların içine girildiği yerde İnönü Meydanı yer alır.[6] Kapıdan Atatürk Meydanı'na doğru Girne Caddesi uzanır.[7] Surların dışında, kapının önündeki yolun adı ise Cemal Gürsel Caddesi'dir.[7]
Etimoloji
Kapıya, ilk inşa edildiği dönemde Venedikliler tarafından "Porta del Proveditore" veya "Porta del Provveditore"[3] adı verilmişti. Kevork K. Keshishian, "Provveditore" sözcüğünün İtalyancada "askeri vali" anlamında kullanıldığını ve kapının adında Kıbrıs valisine atıfta bulunulduğunu söylemektedir.[3] Kapıya askeri bir mimar olan Proveditore Fransesca Barbaro'nun adının verildiğini belirtmektedir.[8][9] Keshishian ise Barbaro'nun "provveditore" olduğunu söylemektedir.[3] Daha sonra, kapıya adanın valisi olan Laurenco Bembo'nun adına atfen, "Porta Bembo" adı da verildi.[3] Kapı Osmanlı döneminde "Edirne Kapı" olarak adlandırılmaktaydı.[1] Kapı, batısında bulunan Cephane Burcu'nda cephane bulunması nedeniyle "Hisar'ın Kapısı" olarak da anılmaktaydı.[3]
Tarihçe ve kullanım
Oldukça masif görünen yaklaşık 12 metre yüksekliğindeki Lefkoşa surlarının duvarları bir daire oluşturmaktadır.[10]Venedikliler, Lefkoşa surlarını 1566 ile 1568 yılları arasında yeniden inşa ettiler. Girne Kapısı ise 1567 yılında inşa edildi.[3] Kapı gün doğumunda açılıp gün batımında kapanırdı.[11] Girne Kapısı, yuvarlak kemerli kısa bir geçittir ve kapı geçidinin üst kısmına inşa edilen kare planlı bekçi odası kubbe örtülüdür.[10]
1821 yılında, kapı Osmanlılar tarafından büyük bir tamirattan geçirildi. Bu sırada, kapıya bekçi kulübesi olarak kullanılan bir ikinci kat inşa ettiler. Bu katın inşa amacı, olası bir Rum isyanına karşı şehri korumaktı.[3] Tamirat sırasında Venediklilerden kalma, kapının inşasını anlatan taş bir tablet bulundu.[12] Bu tablet kapının kemerinin üzerine yerleştirilmiştir. Şehrin dışına bakan tarafta bulunan[13] tabletin üzerinde Kur'an'dan bir sureden oluşan bir kitabe, yanında ise kapının her iki tarafındaki surların yıkıldığı tarih olan 1931 yazısı bulunur.[2] Sure Hattat Şeyh Feyzi Dede tarafından işlenmiştir.[1] Şehre bakan tarafta ise yine bu tamirat sırasında yerleştirilmiş II. Mahmud'un tuğrası bulunmaktadır.[13]
1878'de tüm adayla birlikte Birleşik Krallık egemenliğine geçen kapı, Britanyalıların şehre girdiği ilk yerdir.[1][3] Tüm bunlara rağmen, kapının eski bekçisi Horoz Ali kapıdan ayrılmadı ve 1946'da, 121 yaşında burada öldü.[3] 1929 yılında, Lefkoşa'dan ilk otobüs seferleri iki otobüsle başladı. Bu otobüsler, kapı fazla alçak olduğundan Girne Kapısı'ndan geçemedi. Bu nedenle geri dönüp otobüslerin üst kısmını sökmek zorunda kaldılar.[3] İngilizler, 1931 yılında kapının her iki tarafındaki duvarları yıkarak araç trafiğinin akabilmesi için bir boşluk yarattılar.[3]
Bir dönem şehirdeki bayram pazarları kapının yanına kuruldu.[14] Adada 1963-74 yılları arasında meydana gelen çatışmalardan sonra, Rumların esir aldığı Türklerin getirilip serbest bırakıldığı yerlerden biri Girne Kapısı'ydı.[15]
Kapının içindeki odalar, günümüzde Lefkoşa Turizm Enformasyon Ofisi[16] olarak kullanılmaktadır.[17] Ofiste Horoz Ali'nin kapının önünde çekilmiş fotoğrafları da sergilenmektedir.[18]
Kaynakça
^abcdHakeri, Bener Hakkı (1992). "Girne Kapısı". Kıbrıs Türk Ansiklopedisi. I. Kıbrıs Gazetesi Yayınları. s. 139.
^abc"Kyrenia Gate". cypnet.co.uk. 25 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2011.
^abcdefghijklKeshishian, Kevork K. (1978). Nicosia: Capital of Cyprus Then and Now (İngilizce). The Mouflon Book and Art Centre. s. 81.
^"Girne Kapısı"(PDF). cyprus-tube.com. 24 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi(PDF). Erişim tarihi: 1 Ocak 2011.
^II. Güzelyurt tarih buluşması sempozyumu: 2-3 Nisan 2003 (2003), Lefke Avrupa Üniversitesi, sf. 79 14 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
^Jeffery, George. A description of the historic monuments of Cyprus (1983), Zeno, sf. 49: "Of the two smaller gateways that on the north side of the city was called " Del Proveditore " (now the Kyrenia Gate) out of compliment to Proveditore Francesco Barbaro, after whom the neighbouring bastion is also named."
^Bulmer, Robert (1993). Passport's illustrated travel guide to Cyprus (İngilizce). Passport Books. s. 54.
^abArslangazi, Havva (2007), Lefkoşa Kent Dokusunda Mimari Üsluplar, İstanbul: Marmara Üniversitesi, s. 91
^Hadjichristos, Christos (Mayıs-Haziran 2006). "Cyprus: Nicosia and its d-Visions". Architectural Design. 76 (3). ss. 12-20. doi:10.1002/ad.260.|erişim-tarihi= kullanmak için |url= gerekiyor (yardım)
^Dreghorn, William (7 Şubat 2007). "THE ANTIQUITIES OF TURKISH NICOSIA" (İngilizce). The Science and Technology Wing sitesi. 23 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2011.
^abAlasya, Halil Fikret. Kıbrıs tarihi ve Kıbrısta türk eserleri (1964), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, s. 181
^4. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi bildirileri, 4. cilt (1992), T.C. Kültür Bakanlığı, s. 147
^Johnstone, Sarah (1993). Europe on a shoestring (İngilizce). Passport Books. s. 54. 4 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2010.
