Bandabuliya, bir diğer adıyla Belediye Çarşısı, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin başkenti Lefkoşa'da kurulan ilk kapalı sebze çarşısıdır. Mevcut binanın yapılmasından önce açık bir pazar alanı olarak Bandabuliya'nın tarihi Lüzinyanlar dönemine kadar gitmektedir. Bandabuliya'da ticaret için dükkânlar ve tezgahlar bulunurdu. Ayrıca, konaklama için odalar da bulunurdu. Bu odalarda, dükkân ve tezgah sahipleri konaklardı. İlk inşa edildiğinde üstü tamamen açık olan çarşı 1932'de Arasta'nın ucuna bugün olduğu şekli ile kurulmuştur. Günümüzde Kıbrıs'a özgü yiyecek, içecek, baharat, sebze ve meyvelerin satıldığı tarihi bir mekandır.[1] Ayrıca, Bandabuliya'da kafe, lokanta, kulüp ve eğlence mekanı olarak kullanılan dükkânlar yer almıştır.
2010-2012 yıllarında Avrupa Birliği tarafından finanse edilen BM Kalkınma Programı Gelecek İçin Ortaklık Projesi kapsamında restore edilen Lefkoşa Bandabulya, 4500 metrekarelik bir alanı kaplamaktadır. İçerisinde 77 dükkân bulunan Belediye Çarşısı, Lefkoşa Arasta ile birlikte bölgenin popüler çarşılarından biridir.[2][3]
Etimolojik kökeni ve gelenek
Bandabuliya veya bandabulya Rumca kökenli bir kelimedir. "Banda" devamlı, "buliya" ise satış anlamına gelir.[4] Kıbrıs'taki İngiliz sömürge yönetiminin (1878-1960) kent kültürüne kazandırmış olduğu belediye pazarlarına verilen isimdir. Halk arasında toplanma yeri, buluşma yeri, alışveriş yeri, sosyalleşme yeri anlamına gelir. Pazar günleri dışında her gün hizmet veren bandabuliyalarda esnaf bağlı olduğu belediyeye kira öder. Geçmişte üreticiler mallarını bandabuliyada satmayı tercih ederlerdi, zira burada alışveriş peşin yapılırdı, köy meydanlarında yapılan satışlarda ise veresiye yaygındı. Yeni evlenecek çiftler topraklarında bamya eker ve yetişen ilk bamyalar bandabuliyada yüksek bir fiyata satılırdı. Bu gencin evleneceğini bilen halk gençlere destek olmak için bir tür dayanışmada bulunurdu.[5]
Kuzey Kıbrıs'ta Gazimağusa, Güzelyurt, Girne, Lefke, Lefkoşa ve İskele'de bandabuliyalar bulunur. Bazıları pazar yeri iken, bazıları farklı amaçlarla kullanılmaktadır.[5]
Tarihçe
Lefkoşa Kıbrıs'ın yaklaşık 800 yıldan beri başkenti olma özelliğini sürdürdüğü için çok eski bir geçmişe sahiptir. Lüzinyan ve Venedik dönemlerine ait çarşıları belirlememiş olsa da Osmanlı ve İngiliz sömürge dönemlerine iilişkin bazı bilgiler vardır.[6]
1872 yılında Kıbrıs'ı gezen Avusturyalı Arşidük Ludwig Salvator, "Levkosia" adlı kitabında Mağusa ve Baf kapılarının arasında değişik meslekler icra eden 23 çarşı saptadığını yazar ve şimdiki Bandabuliya'nın yerinde her tür yiyeceğin satıldığı "Et ve Balık Çarşısı"nı anlatır.[6] 1880 yılında "Our Home in Cyprus" adlı kitabında Esme Scot Stevenson ise Lefkoşa çarşısını şöyle tarif eder:[6]
"Biraz daha ötede, insanı adeta sağır edercesine kulakları çınlatan bakırcılarla zil imalatçılarını geçerek sağa döndüğümüzde kendimizi, her tarafı çok iri kavunlar, karpuzlar, balkabakları, dizi dizi soğanlar, incirler, üzümlerle dolu olan sebze çarşısında bulduk. Bir sokak ötede kasaplar sokağında dana, keçi ve diğer et çeşitleri… Dar bir sokağın ötesinde ise Kadınlar Çarşısı var. Beyaz peçeli kadınlar, önlerindeki yerli kumaş yığınlarının yanında bağdaş kurmuş oturuyorlardı"
1881 yılında yayımlanan Kitchener haritasında[7] şimdiki Bandabuliya alanının olduğu yerde "Market Place" (Çarşı yeri) adı geçmektedir ve üstü açıktır. Yine Lefkoşa Surlariçi tapu haritalarında (1912-1915) aynı yerde "Municipial Market" (Belediye çarşısı) kaydı bulunur. İngiliz ressam Arthur J. Legge'nin (1859-1942) 1930 yılına ait suluboya bir tablosunda, Lefkoşa çarşısındaki manavların üstü kapalı yerlerde satış yaptıkları, halkın gezdiği sokakların üstünün ise açık olduğu görülmektedir.[6][8]
Bandabuliya'nın kuruluşu
Dağınık durumdaki pazar yerine üstü kapalı yeni bir çarşı yapılması fikri 1928 yılında Lefkoşa Belediyesinin gündemine geldi. Belediye meclisinin Türk üyelerinden M. Necati Özkan çarşının şimdiki yeri olan Selimiye Mahallesine inşa edilmesini istiyordu. Bunun için önerilen yer Evkaf'a aitti ve çevresi daha çok Türklere ait arazilerle doluydu. Belediye meclisinde çoğunlukta olan Rum üyeler ise çarşının bir Rum mahallesi olan Faneromeni Kilisesi civarına kurulmasını istiyorlardı. Her iki kesimin düşüncesi de kendi etnik topluluklarının kalkınmasını sağlamaktı. Rum üyeler Türk üyelerin önerdiği yerin Ayasofya camisine yakın olduğu için burada domuz eti satılmasının mümkün olmayacağını söyleyerek karşı çıkıyorlardı. M. Necati Özkan domuzcular bölümünün çarşının Rum mahallesine yakın kısmında yer alabileceği şeklinde bir fetva alabilmek için müftüye başvurdu ve projenin gerçekleşmesinin Türk toplumunun gelişmesini sağlayacağı konusunda müftüyü ikna etmeyi başardı. Aynı günün akşamı (3 Eylül 1929) belediye meclisi eski çarşının yıkılarak yerine yeni bir Bandabuliya inşa edilmesine karar verdi.[6]
Belediye başkanı Themistoklis Dervis imzası taşıyan kararda yapılacak olan 132 adet küçük dükkânın 12'sinin balık dükkânı, 80'inin sebze dükkânı, 40'ının ise toptancı ambarları, meyve dükkânları, kasap ve domuz dükkânları olarak kullanılacağı belirtiliyordu. İnşaat için gereken 20.000 sterlin %6 faizle 30 yıllığına Kıbrıs Bankasından temin edildi. Belediye çarşısındaki esnaf geçici olarak Mısırlı Han'a taşındı. 1932 yılında tamamlan çarşının kuzeybatısındaki giriş kapısına Türkçe ve Rumca olarak "Belediye Pazarı" (“ΔHMOTΙKH AΓOPA”) yazısı asıldı.[6]
Bandabuliya'nın genişletilmesi ve restorasyon çalışması
Bandabuliya'nın 1940 yılında ihtiyaca yanıt verememesi üzerine doğu tarafındaki bahçenin satın alınarak genişletilmesi planlandı. Ali Sıtkı Ağazade'ye ait bir bahçe ve Şükrü İbrahim'e ait bir mülk satın alınarak bina genişletildi ve 14 Eylül 1940'ta ek inşaat tamamlandı.
2004 yılında Bandabuliya'nın tümüyle restore edilerek toptancılar hali olarak kullanılan kısmının bir eğlence merkezi haline getirilmesi, perakendeciler kısmının ise eski işlevini sürdürmesi planlandı. Ancak daha sonra Bandabuliya'nın ilk inşasında kullanılan çimentonun işlevini yitirdiği gerekçesiyle tümüyle yıkılıp yeniden inşa edilmesine karar verildi. Binanın çoğu kısmının yıkılmasından sonra odaların aslına sadık kalınarak inşa edilmemesi yüzünden arkeolog Tuncer Bağışkan'a göre bina "tarihi özelliklerini yitirmiştir".[6]
Kaynakça
|
|---|
|
| Şehir surları | | |
|---|
| Müzeler | |
|---|
| Cami ve kiliseler | |
|---|
| Suriçinde kalan binalar | |
|---|
| Alışveriş ve eğlence | |
|---|
| Parklar, alanlar ve meydanlar | |
|---|
| Şehir surları dışında kalan binalar | |
|---|
| Yönetim | |
|---|
| Mahalleler | | Surlariçi'ndeki mahalleler | |
|---|
|
|---|
