Samanbahçe, yerel olarak Saman Bahça olarak da bilinir, Lefkoşa'nın kuzey kesiminde, tarihi Suriçi bölgesinde, Girne Kapısı yakınlarında yer alan ve 19 yüzyılda inşa edilmiş bir toplu konut projesidir.
Samanbahçe Evleri, 19. yüzyılda nüfusun hızla artması sonucunda, maddi durumu elverişli olmayanlar için tamamlanmış bir toplu konut projesidir. Bu açıdan bakıldığında, Kıbrıs'taki ilk sosyal konut örneği olarak görülebilir.[1] 2003-2004 yılları arasında UNDP-PFF tarafından restore edilmiştir.[1] Kıbrıs' kültürünü en iyi yansıtan yerlerdendir.[1]
Osmanlı İmparatorluğu, 1571 yılında aldığı Kıbrıs'ı 300 yıl gibi bir hakimiyet süresinin ardından, girdiği savaşlar sonucunda bozulan ekonomilerini düzeltmek amacıyla, 1878 yılında Britanya İmparatorluğu'na kiralar. 300 yıl boyunca adada huzur içinde yaşayan Türk toplumu adanın Britanyalılara devri ile birlikte sosyal, kültürel ve ekonomik alanlarda arka plana atılır. Bir anda ülke yönetiminde azınlık durumuna düşerler. Bunun sonucunda Türk toplumunu giderek fakirleşir ve halkın morali bozulmaya başlar. Bozulan morallerin düzeltilmesi için yeni projeler düşünülür. Adanın en zengin ekonomik kuruluşlarından biri olan Vakıflar İdaresi birtakım yatırımlar gerçekleştirilir. Samanbahçe projesi de o projelerden birisidir. Samanbahçe evleri inşa edilmeden önce alanda Şaban Paşa'ya[2] ait olan ve tarihi Suriçi bölgesinde yaşayan vatandaşların sebze ve meyve ihtiyaçlarını karşılamak için kullanılan bir bahçe yer almaktadır. 1905 yılında Evkaf ile Belediye arasında bir sözleşme imzalanır ve alan büyükbaş hayvan pazarı olarak kullanılmaya başlanır. 1915 yılına ait bir tapu haritasında, bölgenin atıl bulunduğu görülmektedir. 1917 yılında bu sözleşme feshedilir. Dönemin en zengin kurumlarından olan Vakıflar İdaresi, Samanbahçe projesini hazırlar.[2] Osmanlıların Kıbrıs'tan çıkışının 20. yılında, Evkaf Murahhası Musa İrfan Bey görevde bulunduğu 1918-1925 yılları arasında projenin temelini atar. Yüzlerce fakir Türk insanına ev sahipliği yapacak olan bu proje, vakıf felsefesinin en güzel örneklerinden birini teşkil eder. Bu dönemde konut ihtiyacının artması nedeniyle konutların inşasına başlanır.[2] Konutlar, maddi durumu yetersiz vatandaşlar için bir sosyal sorumluluk projesi kapsamında inşa edilir.[2] Bu nedenle, bu konutlarda yaşayanlardan cüzi miktarda kira alınması kararlaştırılır.[2] Bu yönüyle, şehir planlamasının ilk örneğini teşkil eder. Samanbahöe Evleri projesi üç aşamada tamamlanır. Birinci ve en önemli aşaması 1900'lü yılların başında başlanan 68 konutun inşa edilmesi ile gerçekleştirilir.[3] 1949 yılında ikinci, 1955 yılında üçüncü aşama tamamlanır ve bugünkü görünüm elde edilmiş olur.
Mimarisi
Meydanda yer alan Samanbahçe Çeşmesi.
Eşit parsel büyüklüğüne sahip Samanbahçe evleri birbirine bitişiktir. Her bir ev birbirinin kopyası olacak şekilde tasarlanmıştır ve 85 m2'lik bir alan kaplar. Kerpiç kullanılarak inşa edilen Samanbahçe evlerinin kapıları ve pencereleri Osmanlı rengi olan yeşile boyanmıştır.[2] Evlerin çatıları ahşap kirişler ve hasır kullanıldığı altında, geleneksel yuvarlak çinilerle kaplanmıştır. Her bir evin sofaya açılan 2 odası ve küçük birer iç avlusu bulunur.[2] Evlerin çatısında mertek, hasır kamış, samanlı çamur ve oluklu kiremitler kullanılmıştır. Samanbahçe evlerinin bazılarında sarı taştan söveler bulunur. Söve kilit taşında ise evin kapı numarası Osmanlı Türkçesi olarak yazılıdır. Sitenin ortasında, konutların su ihtiyacının karşılanması için inşa edilmiş altıgen planlı ve kubbeli bir çeşme bulunur. Mahallenin içinde yedi sokak bulunur. Bu sokaklara Osmanlı tarihinden isimler verilmiştir (İbni Sina, Piri Reis, Şaban Paşa, Fevzi Çakmak Paşa gibi).
