Dukas veya Dükas Hanedanı (Yunanca: Δούκας, Δούκαι Doukai veya Δούκαινα Doukaina, Latince: Ducaena veya Ducae) Bizans İmparatorluğu'nu 1059-1081 yılları arası yönetmiş ve tarihin çeşitli dönemlerinde var olmuş bir hanedan.
Söylentiye göre Dukas sülalesi, Büyük Konstantin'in Konstantinopolis'iRoma İmparatorluğu'nun başkenti yaptığı zaman imparatorun bir kuzeni olarak 4. yüzyılda buraya gelip yerleşmiştir. Sülalenin tarihte ilk ön plana çıkışı, general Andronikos Dukas'ın oğlu olan Konstantinos Dukas'ın 913'te imparatorluk iddia edip VII. Konstantinos'a isyan etmesi ve bu isyanın bastırılarak idam edilmesiyle olmuştur.
Dukas sülalesinin daha önceki sülaleye kadınlar dalından akraba olan bir kolu ise 10. yüzyılda Bizans İmparatorluğu'nu ele geçirmiş ve bir Dukas Hanedanı kurmuştur. Bu hanedanın ilk üyesi 1059'da Bizans İmparatorluğu tacını giyen X. Konstantinos'tur. 1067'de X. Konstantinos'un oğlu VII. Mihail tahta geçmiştir; fakat X. Konstantinos'un dul karısının evlendiği general olan ve bu nedenle Dukas hanedanı üyesi sayılmaya başlanan Romen Diyojen ile ortak yetkili imparator olarak hüküm sürmüştür. Romen Diyojen'inBüyük Selçuklu Devleti sultanı Alp Arslan'a Malazgirt Meydan Muharebesi'nda ağır bir yenilgiye uğrayıp tutsak düşmesi sonucu Türkler kısa sürede Marmara ve Ege denizi kıyılarına kadar olan Anadolu topraklarını ele geçirmişlerdir. Yine 1071-1078 yılları arasında VII. Mihail'in küçük kardeşleri olan Andronikos ve Konstantinos sembolik olarak ortak imparatorluk yapmıştır. Dukasların bu imparatorluk dönemi karışıklıklar içinde geçmiştir. Ülkede birçok ayaklanmalar çıkmış, halk ağır vergilerle ezilmiştir. Bir başka general olan III. Nikiforos Botaneiates bir askerî darbe yapıp VII. Mihail'i tahtından indirmiş ve Mihail'in karısı ile evlenip Dukas sülalesine katılarak meşruiyetini iddia etmiştir. Bizans İmparatorluğu bu dönemde yıkılmak üzereyken 1081'de I. Aleksios bir darbe yaparak imparator olmuş ve böylece Dukas Hanedanı'nın Bizans İmparatorluğu üzerindeki yetkileri sona ermiştir.[1]
İmparatorluk hanedanı olma yetkilerini kaybetmekle beraber Dukas sülalesi Bizans içinde önemini korumaya devam etmiş ve daha sonraki hanedanlara çok yakın olmuştur. 1204'te Dördüncü Haçlı Seferi sırasında Venedikli ve Latin Haçlıların Konstantinopolis'e ikinci hücümlarından kısa süre önce V. Aleksios Murtzuphlos bir darbe ile II. İsaakios ve oğlu IV. Aleksios'u tahttan indirmiş; fakat şehri Haçlı istilasından kurtaramamıştır. Sonra İznik İmparatoru olan III. İoannis bu devletin arazilerini genişletmiş ve Haçlı Latinleri Konstantinopolis'ten atacak kadar güçlendirmiştir. Bundan bir yüzyıl sonraysa Bizans imparatorları olan V. İoannis ile VI. İoannis arasında süren iç savaşta Mihail Dukas önemli rol oynamış ve onun torunu olan Mihail Dukas ise Osmanlıların İstanbul'u fethi ile Bizans İmparatorluğu'na son vermesi hakkında çok değerli bir tarih yazmıştır. Diğer taraftan diğer önemli Bizans aileleri ile evlenen Dukaslar imparatorluğun imtiyazlı taşra eyaletlerinin hükümdarlığını yapmışlardır. Bunların başında Epir Despotluğu ve Selanik hükümdarlığı yapmış olan İoannis Dukas gelir. Ayrıca Teselya'da hüküm süren bir Dukas sülalesi dalı da bulunmuştur.
Kaynakça
^Niyazi Akşit-Ferruh Sanır. A'dan Z'ye Genel Bilgi Ansiklopedisi, (1981) sf.432.
