Adliyenin üzerinde bulunduğu arazi, 2003 yılında Adalet Bakanlığına devredildi. Yapılan yarışmada, mimar Haldun Erdoğan'ın projesi birinci oldu. Adliyenin inşaatı 2006 yılında başladı. 2013 yılı başında tamamlanarak 5 Şubat 2013'te geçici kabul yapıldı ve hizmete açıldı. Toplam maliyeti yaklaşık 350.000.000 ₺ olan ve 360.000 m2 alana yayılan adliye, bu yönüyle dünyanın en büyük adliyesidir. D 100 karayolu üzerinde bulunan adliyeye metro, otobüs ve minibüs ile ulaşılabilmektedir.
Adliye çeşitli tartışmaların odağında yer aldı. Adliye inşaatı, güvenlik tedbirlerinin alınmamış olması nedeniyle bir süre mühürlendi, ilerleyen aylarda bir işçi kaza geçirdi ve inşaatın çatısında yangın çıktı. Açıldıktan sonra gerçekleşen bir yangın nedeniyle bir günlüğüne tatil edildi. Binadaki eksiklikler dolayısıyla inşaatı üstlenen firmanın yetkilileri hakkında suç duyurusunda bulunuldu ve kamu davası açıldı. Dava sanıkların beraatiyle sonuçlandı.
Adliye yedi bloktan oluşmaktadır. A ve B Bloklarda sırasıyla hukuk ve ceza mahkemeleri yer almaktadır. C Blokta idari birimler, D Blokta sosyal birimler bulunmaktadır. E Blokta Cumhuriyet Başsavcılığı ve baro odaları, F Blokta kapalı otopark yer almaktadır. G Blokta ise adli tabiplik, karakol ve vezne gibi birimler yer almaktadır. Adliyenin üç mülhakatı vardır. Adalar, Beykoz ve Şile'de bulunan mülhakat adliyeler, Anadolu Adalet Sarayına bağlı olarak hizmete devam etmektedir.
Tarihçe
İnşaat süreci
İstanbul'daki ilçe adliye binalarının dağınık ve yetersiz olduğu, bu nedenle adliye binalarının iyileştirilmesi, kalite ve hızının artırılması ile, yönetim açısından da kolaylık ve birliktelik sağlamak, ayrıca personelin verimini artırmak, vatandaşın tek bir binadan işlerini daha kolay halledebilmesi ve işlerin takibinin kolaylaştırılması amacıyla inşa edildiği iddia edilmektedir. Adliyenin mimari proje raporunda, "Çağdaş dünyada, adalet yapıları, kentsel mekanlar içindeki en göz alıcı anıtsal yapılardır. Demokrasinin vazgeçilmez unsuru olan yargının üstünlüğü, fiziksel olarak söz konusu binaların görkemli görüntüleriyle özellikle vurgulanmaktadır. Bu bağlamda, İstanbul’un yetersiz olan adli mekanları da çağdaş bir yapı ile bu olumsuz durumdan kurtulmak zorundadır." ibaresi yer almaktadır.[1]
Adliyenin üzerinde bulunduğu arazi, Milli Emlak Daire Başkanlığının 1 Temmuz 2003 tarih ve 11511 sayılı yazısı ile Adalet Bakanlığına devredildi. Adliyenin projesi için, beş mimarın yer aldığı yarışma sonucunda mimar Haldun Erdoğan'a ait olan proje uygulanmak üzere seçildi. Proje Adalet Teşkilatını Güçlendirme Vakfı Başkanlığının bütçe kaynaklarıyla hazırlatılırken uygulama projesi 21 Aralık 2005 tarihinde tamamlandı.[2] Erdoğan'ın mimarlığını yaptığı projenin taahhüdünü Şira Elektrik İnşaat Taahhüt Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi, mekanik projesini Abdullah Bilgin ve Mahmut Ayık, mekanik taşeronluğunu ise Şahinmek Yapı Ve Tesisat Hizmetleri Sanayi Ticaret Limited Şirketi üstlendi.[3]
Adliyenin inşaatı 2006 yılında başladı. 126 dönümlük arazi üzerine başlanan adliye inşaatı için 80 dönümlük alan kullanıldı.[4] Binanın projesi 11 ayda tamamlandı. İnşaat alanında yapılan kazılarda karşılaşılan granit blokları nedeniyle inşaatın süresi, planlanan üç seneden fazla sürdü.[5] Adliye inşaatı yaklaşık 350.000.000 ₺'ye mâl oldu.[6]
İnşaat, inşaat sırasında yüksekten düşme riskinin olması ve tedbir alınmamış olması nedeniyle, ölümcül ve ağır yaralanmalı kazaların önlenmesi gerekçesiyle 24-30 Haziran 2010 tarihleri arasında mühürlendi. Yine de bir işçi 27 Ekim 2010 tarihinde sekizinci kattan merdiven boşluğuna düşerek öldü.[7] 13 Eylül 2011 tarihinde ise adliyenin çatısında yangın çıktı. Yangın başladıktan bir saat sonra itfaiye ekiplerince söndürüldü.[8]
Adliyenin inşaatı 2013 yılı başında tamamlandı, 5 Şubat 2013'te geçici kabulü yapıldı[9] ve duruşmalar başladı.[10] 360.000m² alana sahip olan adliye, bu yönüyle dünyanın en büyük adliyesidir.[b][12][13]
Adliyede inşaatın tamamlanmasından kısa bir süre sonra yangın çıktı. D Blokta çıkan yangın nedeniyle o gün görülecek olan duruşmalar ertelenirken, adliye de tatil edildi.[15]
Adliye hizmete açıldıktan sonra binanın durumu nedeniyle bazı eleştiriler aldı. Hürriyet yazarı Melike Karakartal, bir köşe yazısında adliyenin büyüklüğü ile adliyeye ulaşım ve adliyenin içerisindeki yürüme mesafesinin fazla olması, bu yolların yaşlı ve engelli kullanımına uygun olmaması ve adliyenin çevresinde yeşillendirilmiş alan olmaması sebepleriyle adliye binasını eleştirdi. Ayrıca; bloklar arasındaki geçişin zor olması ve adliye içerisindeki yürüyen merdiven ve asansör donanımının, adliye içerisindeki insan sirkülasyonunu taşıyamaması gibi nedenlerle, akıllı bina olarak tanıtılan adliyenin bu özelliğini eleştirdi.[16]
Bunun dışında, 2013 yazında adliyedeki havalandırma sisteminin bozuk olması nedeniyle çalışanların havasızlıktan dolayı çalışmakta güçlük çektikleri vurgulandı.[17] Ayrıca bina içerisinde bloklar arasındaki bağlantı eksiklikleri, asansör arızaları ve inşaatta kullanan malzemelerin kalitesi de eleştirildi.[9]
Adliyenin inşaatının tam olarak bitirilmediği, buna rağmen yüklenici firmanın inşaat tamamlanmış gibi göstererek geçici kabul yaptırdığı ve hak edişlerini aldığı iddiasıyla, firmanın yetkilileri hakkında suç duyurusunda bulunuldu.[18][19] Anadolu Cumhuriyet Başsavcılığınca düzenlenen iddianame kabul edilerek kovuşturmaya başlandı. Anadolu 18. Asliye Ceza Mahkemesinde görülen davada, eksik işlerin tespiti için dört kişiden oluşan bir bilirkişi heyeti görevlendirildi. Bilirkişi heyeti, geçici kabulden sonra yapılan işlemlere dair bir liste oluşturdu. Heyetçe hazırlanan raporda adliyede bazı peyzaj, mimari, mekanik ve elektrik kalemlerde yapılan bazı işlerde eksiklikler olduğu ve bu eksikliklerin giderilmediği, ayrıca yangın sistemleri çalışmadığı için yangın algılama sistemi ile entegrasyonunun yapılamadığı tespit edildi. Raporda, bu eksikliklerin adliyenin teknik personeli tarafından ve dışarıdan alınan hizmetlerle giderildiği ifade edildi.[20] Mahkeme, ihalenin sonlandırılmamış olması ve kesin kabulün yapılmamış olması nedenleriyle, üzerlerine atılı ve sabit olan eylemlerinin kanunda suç olarak tanımlanmamış olması gerekçesiyle sanıkların beraatine karar verdi.[21]
Ayrıca Kartal Hukukçular Derneği, adliyenin fiziki koşullarının iş sağlığı ve güvenliği yasalarına aykırı olması nedeniyle Çalışma Bakanlığına başvurulacağını açıkladı.[22]
Türkiye'deCOVID-19 pandemisinin yayılmaya başlamasıyla birlikte adliyede de önlemler alındı. Başsavcılıkça alınan tedbirler doğrultusunda adliyede dezenfeksiyon işlemleri yapıldı, ayrıca adliye içerisinde kullanılması için el dezenfektanları yerleştirildi.[23] Bazı mahkemeler Mart 2020 sonuna kadar duruşma ve keşif yapılmayacağını duyururken, mahkûm ziyaretlerine de bir süreliğine ara verildiği açıklandı.[24] Bir mahkeme kâtibinde koronavirüs çıkması üzerine ilgili mahkeme ve yakınındaki diğer mahkemeler tedbiren kapatılırken, çalışanlarına ise idari izin verildi.[25] Bunun üzerine adliyeye girişlerde ateş ölçümü yapılmaya başlandı.[26]Cumhurbaşkanlığınca çıkarılan genelge doğrultusunda adliyede esnek çalışma düzenine geçildi. Süreli ve acil işlerin yürütülmesi için gerekli olan personel dışındaki personel çalışmaya UYAP üzerinden evlerinde devam etti. Adliye içerisindeki kafeterya ve restoranlar kapatıldı.[27]
Pandeminin ülke içerisindeki yayılımı dikkate alınarak, adliyenin duruşma haricindeki işler için 1 Haziran 2020 itibarıyla tekrar faaliyete geçeceği açıklandı. Adliye içerisinde virüs yayılımını engellemek amacıyla tedbirler alındı. Asansörlerin ayarları güncellenerek kısıtlı sayıda kişinin taşınması sağlandı. Yangın merdivenleri genel kullanıma açıldı. Kafeteryalar yasal düzenlemeler doğrultusunda düzenlenerek çalışmaya başladı. Adliyede işi olmayanların adliyeye girişleri yasaklandı. İcra daireleri ve mahkemelerin duruşmalarının 16 Haziran 2020'den itibaren yeniden çalışmaya başlayacağı açıklandı.[28] 16 Haziran 2020 itibarıyla adliye tekrar faaliyete geçti.[29]
Pandemi sürecinde uygulamaya konan, tarafların duruşmaya uzaktan katılabilmesini sağlayan e-duruşma sistemi[30] 22 Ekim 2020'de adliyede uygulanmaya başladı. Beş tüketici mahkemesinde avukatlar duruşmalara internet üzerinden katıldı.[31] Ayrıca adliye içerisinde virüsün yaygınlaşmasını engellemek amacıyla adliyeye girişlerde HES kodu sorgusu yapılmaya başlandı.[32]
11 Aralık 2020 itibarıyla, adliyede yeni icra dairesi sistemi uygulanmaya başlandı. Türkiye ile İspanya arasında imzalanan "İcra Dairelerinin Etkinliğinin Artırılması Projesi" kapsamında adliyede dört farklı icra dairesi faaliyete geçti.[33]
Gazeteci Fatih Altaylı, 31 Mart 2021 tarihli köşe yazısında, adliyede katlar arasında asansör olmadan geçiş olmadığını, projede merdivenlerin unutulduğunu, pandemi sürecinde avukatların, hakimlerin “lebalep” asansörlerde olduğunu söyleyerek adliyenin yapısını eleştirmiş, bu durum hakkında "müzelik, mimari şaheser" yorumu yapmıştır.[34]
Adliyede bulunan bazı büro ve vezneler, 29 Kasım 2021 itibarıyla C Blok -1 ve -2. katlarda oluşturulan hizmet alanlarına taşınmıştır.[35]
Adliyenin B Blok birinci katındaki asma tavan 5 Ağustos 2022 gecesi çöktü. Koridorlardaki su borularının da patlaması nedeniyle bazı alanlarda su birikintileri oluştu. Mesai saatleri dışında meydana gelen çökme nedeniyle herhangi bir ölüm veya yaralanma yaşanmadı. Olayla ilgili sosyal medyada böyle bir olayın tekrar yaşanmaması için önlem alınması ve sorumlular hakkında yasal işlem yapılması gerektiği hakkında paylaşımlar yapıldı.[36]
Mimarisi
Ağır ceza mahkemelerinin duruşma salonları 100 metrekare, diğer mahkemelerin duruşma salonları ise 50 metrekare olarak inşa edildi. Duruşma salonlarının koridorlara bakan cepheleri cam duvarla kaplandı. Binaya güvenlik kamera sistemi de kurulurken, kullanılan mobilyaların tümü cezaevlerindeki tutuklu ve mahkûmlar tarafından imal edildi. Ayrıca binanın duvarları İstanbul ve Boğaz tasvirlerinin bulunduğu çini panolarla süslendi.[37] Dönemin Adalet Bakanlığı Teknik İşler Daire Başkanı Haydar Çiftçi, bir açıklamasında mahkeme salonlarının, yargı makamının önemini vurgulaması amacıyla ahşap ağırlıklı dekore edildiğini, diğer odaların dışarıdan gelen ışığı iç kısımlara yansıtması için o tarafa bakan duvarların cam bölmeli yapıldığını ifade etti.[38]
Adliyenin cephesinde doğal granit alüminyum konstrüksiyonlu renkli silikon cam cephe elemanları ile birlikte kullanıldı. Yapının pencere ve kapı gibi boşlukları bulunmayan sağır duvarlarında mekanik montaj tekniği ile doğal granit kullanıldı. Doğal granit, ayrıca yapının iç bölümlerinde de kullanıldı. Doğal granit kullanılma sebebinin ise, bu malzemenin uzun ömürlü olması ve bakım gerektirmemesi olduğu iddia edildi. Ofis odalarında granit seramik kullanılırken üst düzey yönetim alanlarında ise ahşap parke kullanıldı. Ofisler, adliyenin dış cepheye bakan kısımlarında konumlandırıldı. Döşemeler kirişsiz olarak tasarlandı ve çeşitli yüksekliklerde asma tavanlar kullanıldı. Enerji tasarrufu için ampullü armatürler, ampullerin ömrünü artırmak için ise elektronik balastlar kullanıldı. Yangın güvenliği için, yangına dayanıklı kablolar kullanıldı ve enerji dağıtımı hem düşeyde hem de yatayda busbar sistemi ile yapıldı. Yangın kaçış noktaları ve perdeleme sistemleri geliştirildi.[1]
Halkın kullanımına açık alanlar ile personelin ve ofislerin yer aldığı alan birbirinden ayrı tutuldu. Ofislerin bulunduğu alanda kısıtlı alan uygulaması[c] bulunmaktadır. Bu uygulamanın amacının, ofis bölümünde yer alan personel için uygun çalışma ortamı sağlamak olduğu iddia edildi.[40]
Adliyenin mimari yapısı bazı eleştirilere konu oldu. Adliye binasının mimarı Haldun Erdoğan, duruşma salonlarının ve diğer odaların küçük olduğu yönünde birtakım eleştiriler yapıldığını ifade etti. Projelendirme aşamasında yapı ekonomisi ilkelerine de uymak zorunda olduklarını belirten Erdoğan, eleştirilerin aksine odaların küçük olmadığını söyledi. Eski Mimarlar Odası başkanlarından Eyüp Muhçu, adliyenin projelendirilme aşamasının sorunlu olduğunu, şirketlere ve mimarlara sipariş verilerek projelendirilme yapıldığını iddia etti. Mimar Erdoğan, bu eleştiriye cevap olarak ise bir proje yarışması düzenlendiğini ve bu yarışma sonucunda jüri tarafından kendi projesinin seçildiğini dile getirdi.[41]
Bloklar
Adliye; A, B, C, D, E, F ve G bloklarından oluşmaktadır.
A Blokta hukuk mahkemeleri ve icra daireleri (yeni model icra daireleri hariç) ile bazı savcılık büroları bulunmaktadır.[42] 12 kattan oluşan blok toplam 99.550 m2 alana kuruludur. B Blokta ceza mahkemeleri ile yeni model icra daireleri, savcılık büroları ve mahkeme/savcılık ön büroları bulunmaktadır.[42] 16 kattan oluşan blok 135.406 m2 alana kuruludur.[43]
C Blok, A ve Bloklarının arasında yer almaktadır. Adliyenin girişleri bu bloktaki zemin kattan ve -1 ile -2. katlardan yapılabilmektedir. Bu blokta; adliyenin idari işlem birimleri, kafeteryalar ve banka şubeleri bulunmaktadır.[42] 8 kattan oluşan bu blok toplam 14.324 m2 alana kuruludur.[44]
D Blok, derslikler ile sosyal amaçlı mekanları barındırmaktadır. Hakim/savcı ve personel yemekhaneleri ile kütüphane, anaokulu, konferans salonu ve kuaförler bulunmaktadır.[42] 9 kattan oluşan blok toplam 20.569 m2 alana kuruludur.[45]
E Blok adliyenin idari bloku olup içinde Cumhuriyet Başsavcılığı, Adalet Komisyonu Başkanlığı, İstanbul Barosu'na bağlı idari birimler ve avukat çalışma odaları, konferans, seminer ve sergi salonları bulunmaktadır.[42] 8 kattan oluşan blok toplam 19.124 m2 alana kuruludur.[45] Konferans salonu 450 kişi kapasiteli olup,[46] 2018-2019[47] ve 2019-2020[48] adli yıl açılış törenlerine ev sahipliği yapmıştır. Salon, bunun dışında Balyoz[49] ve Poyrazköy davalarında[50] duruşma salonu olarak da kullanılmıştır.
F Blok adliyenin kapalı otoparkını barındırmaktadır. Kapalı otoparkın araç kapasitesi 1300'dür. 2 kattan oluşan blokun toplam alanı 34.991 m2'dir.[51]
G Blok ise bir kattan oluşan ve 19.302 m2 alana kurulu olan bloktur.[51] Bu blokta adli tabiplik, doktor ve muayene odaları, karakol, vezne ve adli kalem bulunmaktadır.[42]
Birimler
2022 yılı faaliyet raporuna göre,[52] adliyedeki birimler ve sayıları şöyledir:
MTS (Merkezi Takip Sistemi) abonelik sözleşmeleri icra dairesi (1 adet)
Abone sözleşmeleri icra dairesi (1 adet)
Ön bürolar
İstanbul Anadolu Savcılık Ön Bürosu
İstanbul Anadolu Hukuk Mahkemeleri Ön Bürosu
İstanbul Anadolu Ceza Mahkemeleri Ön Bürosu
İdari işler müdürlükleri
İstanbul Anadolu İdari İşler Müdürlüğü 1 Nolu Ofisi
İstanbul Anadolu İdari İşler Müdürlüğü 2 Nolu Ofisi
İstanbul Anadolu Mali İşler Müdürlüğü 1 Nolu Ofisi
İstanbul Anadolu Mali İşler Müdürlüğü 2 Nolu Ofisi
İstanbul Anadolu Teknik İşler Müdürlüğü
Seçim müdürlükleri
Maltepe Seçim Müdürlüğü
Kadıköy Seçim Müdürlüğü
Kartal Seçim Müdürlüğü
Tuzla Seçim Müdürlüğü
Çekmeköy Seçim Müdürlüğü
Ümraniye Seçim Müdürlüğü
Sancaktepe Seçim Müdürlüğü
İstanbul Anadolu Cumhuriyet Başsavcılığı
İstanbul Anadolu Hazırlık Bürosu
İstanbul Anadolu İlamat ve İnfaz Bürosu
İstanbul Anadolu Yakalama Bürosu
İstanbul Anadolu Muhabere Bürosu
İstanbul Anadolu Emanet Memurluğu
İstanbul Anadolu İdari Yaptırım Bürosu
İstanbul Anadolu Talimat Bürosu
İstanbul Anadolu Bakanlık Muhabere Bürosu
İstanbul Anadolu Müracaat Ve Nöbet Bürosu
İstanbul Anadolu Çocuk Suçları Soruşturma Bürosu
İstanbul Anadolu Aile İçi Şiddet Suçları Soruşturma Bürosu
İstanbul Anadolu Memur Suçları Soruşturma Bürosu
İstanbul Anadolu Fikri Ve Sınai Haklar Soruşturma Bürosu
İstanbul Anadolu Bilişim Suçları Bürosu
İstanbul Anadolu Basın Suçları Soruşturma Bürosu
İstanbul Anadolu Uzlaştırma Bürosu
İstanbul Anadolu Genel Soruşturma Bürosu
İstanbul Anadolu Zamanaşımı Bürosu
İstanbul Anadolu HSK Bürosu
İstanbul Anadolu CTE Bürosu
İstanbul Anadolu Özel Soruşturma Bürosu
İstanbul Anadolu Uyuşturucu Madde Bulundurma, Satın Alma Ve Kullanma Bürosu
İstanbul Anadolu Sahtecilik Bürosu
İstanbul Anadolu Mahkemeler Veznesi
İstanbul Anadolu Arşiv Bürosu
İstanbul Anadolu CBS Ön Bürosu
İstanbul Anadolu Duruşma Savcıları Bürosu
İstanbul Anadolu Anayasal Düzene Karşı İşlenen ve Görgülü Suçlar Soruşturma Bürosu
İstanbul Anadolu Kanun Yolları Bürosu
İstanbul Anadolu Seri Muhakame Usulü Soruşturma Bürosu
İstanbul Anadolu Medya İletişim Bürosu
Adli Tıp Kurumu şube müdürlükleri
İstanbul Anadolu Adli Tıp Kurumu Başkanlığı
Bilgi işlem şefliği
İstanbul Anadolu Bilgi İşlem Müdürlüğü
Denetimli serbestlik müdürlüğü
İstanbul Anadolu Denetimli Serbestlik Müdürlüğü
Danışma masası
Adli görüşme odaları
Medya iletişim bürosu
İstanbul Anadolu Medya İletişim Bürosu
Mülhakatları, konumu ve ulaşım
Adliyenin üç mülhakatı vardır. Bu mülhakatlar, Adalar, Beykoz ve Şile'de yer almaktadır. Adalar'daki mülhakat Nizam Mahallesi'nde,[55] Beykoz'daki mülhakat Gümüşsuyu'nda,[56] Şile'deki mülhakat ise ilçe merkezindeki hükûmet konağının içinde yer almaktadır.[57]
Adliye, Esentepe mevkiinde D 100 karayolu üzerinde yer almakta olup bu yol üzerinden geçen İETT otobüsleri ve minibüsler ile ulaşım sağlanabilmektedir. Adliyenin önünde İETT'nin durağı bulunmaktadır. Ayrıca M4 metrosu ile de adliyeye ulaşım sağlanabilmektedir.[58]
Notlar
^abAdalar, Beykoz ve Şile ilçelerindeki adliyeler mülhakat olarak adliyeye bağlı şekilde göreve devam etmektedir.
^Kısıtlı alan uygulaması uygulanan alanlar herkesin erişimine açık yerler değildir. Bu alanlara giriş yalnızca yetkili kişilerce, belirlenen yöntemle (kart okutma, anahtar kullanma gibi) sağlanabilmektedir.[39]
^abİcra mahkemelerinde hem hukuk hem de ceza davaları görülmektedir.
^"e-Duruşma Nedir?". E-Duruşma Bilgilendirme. Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı. 5 Kasım 2020. 28 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2021.