Złotokot afrykański

Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.

Złotokot afrykański
Caracal auratus[1]
(Temminck, 1827)[2]
Ilustracja
Złotokot afrykański na ilustracji z 1867 roku
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

drapieżne

Rodzina

kotowate

Podrodzina

koty

Rodzaj

karakal

Gatunek

złotokot afrykański

Synonimy
  • Felis aurata Temminck, 1827[2]
  • Felis celidogaster Temminck, 1827[3]
  • Felis chrysothrix[a] Temminck, 1827[4]
  • Felis neglecta J.E. Gray, 1838[5]
  • Felis rutilus Waterhouse, 1843[6]
  • Profelis aurata
  • Profelis celidogaster: Severtzov, 1858[7]
  • Felis (Chrysailurus) neglecta: Severtzov, 1858[8]
  • Felis chrysothrix cottoni Lydekker, 1906[9]
Podgatunki
  • P. a. auratus (Temminck, 1827)[2]
  • P. a. celidogaster (Temminck, 1827)[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[10]

Zasięg występowania
Mapa występowania

     zasięg pewny

     możliwe występowanie lub przypadkowe spotkania

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Złotokot afrykański[11], kot złoty[12] (Caracal auratus) – gatunek średniej wielkości drapieżnego ssaka z podrodziny kotów (Felinae) w obrębie rodziny kotowatych (Felidae). Niegdyś wyodrębniany do osobnego rodzaju, później włączony do rodzaju karakal. Osiąga długość głowy i tułowia do około metra, masę do 16 kg, przy czym samice ustępują samcom. Ma czerwonobrązowe bądź szare futro, niekiedy z ciapkami. Zamieszkuje lasy Afryki. Żywi się zwykle niewielką zdobyczą, głównie gryzoniami, ale też dujkerami, koczkodanowatymi innymi ssakami, jak i ptakami. W niewoli matka rodzi 2 kocięta. Zagrażają mu polowania i niszczenie siedlisk.

Budowa

Czaszka. Widoczne duże kły i łamacze

Długość głowy i tułowia złotokota afrykańskiego wynosi od 61,6 do 101 cm. Towarzyszy temu ogon długości między 16,3 a 34,9 cm. Samica osiąga masę ciała od 6 do 8 kg, podczas gdy samiec jest od niej cięższy, ważąc od 11 do 16 kg[13], być może nawet do 18 kg[14]. Czyni to złotokota mniejszym od blisko spokrewnionego karakala stepowego[15].

Ubarwienie złotokota afrykańskiego jest zróżnicowane. Niektóre osobniki są czerwonobrązowe, inne szare. Jedne noszą ciapki, inne jednolite futra. Zdarzają się[13], podobnie jak u innych kotowatych, jak lampart czy rzadziej jaguar[16], osobniki melanistyczne całkowicie bądź po części[13].

Pysk jest ciężki. Uszy są niewielkie, tempo zakończone, tylną stronę mają całkowicie czarną. Gardło jest białe z dużymi ciapkami czy plamkami. Między barkami i głową włosy kieruje się do przodu, tworząc wiry[13].

Klatka piersiowa i brzuszna strona ciała jest również biaława z dużymi ciemnymi plamkami czy ciapkami. Ciało wieńczy krótki ogon. Może on być zdobiony ciemniejszymi rzędami, ale nie muszą one występować[13].

Systematyka

Biologia molekularna wskazuje, że najbliższym krewnym złotokota jest karakal stepowy

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1827 roku holenderski zoolog Coenraad Jacob Temminck umieszczając nowo opisany gatunek w rodzaju Felis i nadając mu epitet gatunkowy aurata[2]. Temminck nie potrafił określić gdzie jest miejsce typowe[2]; Van Mensch i Van Bree w 1969 roku ustalili miejsce typowe na „prawdopodobnie przybrzeżny region Dolnej Gwinei”, w Afryce Zachodniej[17][18]. Holotyp to zamontowana skóra dorosłego osobnika (sygnatura RMNH.MAM.19633) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Lejdzie[19]. Podgatunek celidogaster (jako odrębny gatunek) po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w tej samej pracy, Teeminck umieszczając nowy takson w rodzaju Felis i nadając mu epitet gatunkowy celidogaster[3]. Miejsce typowe to w oryginalnym opisie „wybrzeża Chile i Peru”, ale autor w 1853 roku zmienił miejsce typowe na „wybrzeże Gwinei”[20]; ograniczone przez Van Menscha i Van Bree w 1969 roku do Dabocrom między Secondi (4°59′N 1°43′W/4,983333 -1,716667) i Butry (4°50′N 1°56′W/4,833333 -1,933333) w Ghanie[17]. Holotyp to zamontowana skóra dorosłego osobnika (sygnatura RMNH.MAM.19632) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Lejdzie[21].

Pokrewieństwo wobec innych gatunków kotowatych kontrowersyjne[22]. Tradycyjnie umieszczany w monotypowym rodzaju Profelis[22] (złotokot), lecz badania molekularne pokazują, że złotokot afrykański jest najbliżej spokrewniony z karakalem stepowym (Caracal caracal) i serwalem sawannowym (Leptailurus serval)[23][24]. Dlatego bywa zaliczany do rodzaju Caracal (karakal)[10]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwa podgatunki[18].

Etymologia

  • Caracal: fr. caracal ‘karakal’ od, tur. kara kulak ‘czarnouchy’, od kara ‘czarny’; kulak ‘ucho’[25].
  • auratus: łac. auratus ‘pozłacany, ozdobiony złotem’, od aurum ‘złoto’[26].
  • celidogaster: gr. κηλις kēlis, κηλιδος kēlidos ‘plama’[27]; γαστηρ gastēr, γαστρος gastros ‘brzuch’[28].

Tryb życia

Na rycinie z 1873

Podobnie jak jego krewniacy[16], złotokot poluje na ziemi. Aktywny jest zmierzch i nocą, niekiedy jednak również za dnia[13]. Nie migruje[10].

Kotowate znane są z bogatego repertuaru dźwięków[16]. Złotokot nie jest tu wyjątkiem, wydaje się z siebie zróżnicowane dźwięki, w tym miałczy, ujada, mruczy, syczy i gargocze[13].

Nie poznano dobrze rozrodu złotokota afrykańskiego. W Zairze poczyniono pojedynczą obserwację samicy z jednym kocięciem w lesie Ituri. W niewoli hodowano złotokota, ale informacje o rozrodzie również są skąpe. Zaobserwowano bowiem zaledwie dwa porody w niewoli. W każdym przypadku matka zrodziła po 2 kocięta po ciąży trwającej 75 dni[13]. U kotowatych opieka nad młodymi spada zwykle na barki samicy[16]. Hodowany w niewoli samiec podszedł do przedłużania gatunku z powodzeniem wieku 18 miesięcy[13]. Pokolenie trwa 5 lat[10].

Rozmieszczenie geograficzne

Złotokot afrykański występuje w Afryce zamieszkując w zależności od podgatunku[18][13]:

  • P. aurata auratus – środkowa Afryka na wschód do Kenii
  • P. aurata celidogaster – zachodnia Afryka.

IUCN wymienia następujące państwa, gdzie złotokot występuje: Angola, Demokratyczna Republika Kongo, Gabon, Ghana, Gwinea, Gwinea Równikowa, Kamerun, Kongo, Liberia, Nigeria, Republika Środkowoafrykańska, Sierra Leone, Uganda, Wybrzeże Kości Słoniowej. Obecność złotokota nie jest natomiast pewna w Beninie, Burundi, Gambii, Gwinea-Bissau, Kenii, Rwandzie, Senegalu, Sudanie i Togo. Zasięg występowania zwierzęcia leży na wysokości od poziomu morza do 3600 m[10].

Ekologia

Siedliskiem złotokota afrykańskiego jest wilgotny las. Często bytuje on wzdłuż rzek. Niemniej spotyka się go także w podszycie lasu wtórnego, w lasach podlegających wyrębowi drzew, o ile mają one gęsty podszyt, a także w lasach górskich czy bambusowych. Nie gardzi on też górskimi wrzosowiskami[13] (zasiedla je we wschodniej części swego zasięgu[10]) oraz występuje w nadbrzeżnych zadrzewieniach w obrębie sawanny[13].

IUCN zwraca uwagę, że to jedyny afrykański kot żyjący w lasach i wymagający ich obecności, w przeciwieństwie do sympatrycznych kotowatych Azji Południowo-Wschodniej[10]. Istotnie blisko spokrewniony karakal stepowy zasiedla suche lasy, ale także stepy[15], podczas gdy w Azji Południowo-Wchodniej pantera mglista[29] czy sundajska[30] współwystępują z lamparcikiem marmurkowym[31] czy odpowiednim gatunkiem mormi[32][33]. Złotokot może współwystępować z lampartem[10], zasiedlającym zróżnicowane siedliska[34], któremu zdarza się zjadać złotokoty[10].

Kotowate są hipermięsożercami, ograniczającymi się w zasadzie do pokarmów mięsnych[16] Złotokot afrykański nie stanowi tutaj wyjątku. Żywi się zdobyczą różnej wielkości[13]. U kotowatych obserwuje się często, że najwięksi przedstawiciele rodziny polują na zdobycz istotnie od siebie większą, podczas gdy mniejsi gustują raczej w jeszcze mniejszej od siebie zdobyczy[16]. Poluje więc złotokot afrykański na dujkery i antylopki, na koczkodanowate[13] (jak koczkodany, gerezanka ugandyjska[14]), na ryjówkowate, ryjkonosowe, jeżozwierzowate, myszowate[13], wiewiórkowate[10], góralki, łuskowce i inne małe ssaki, a także na ptaki. Zdobycz podgląda, poluje z ukrycia, a łapie ją zwykle na ziemi[13]. Badania kału wskazują na znaczący udział gryzoni, w różnych badaniach 70 i 62%. Po nich następowały dujkery z wartością 25 i 33%. Jedną dwudziestą menu złotokota afrykańskiego stanowiły naczelne, w tym nadrzewne[10].

Zagrożenia i ochrona

Człowiek zdziera z upolowanych złotokotów skóry

Całkowita liczebność złotokota spada. Zasięg też się prawdopodobnie zmniejsza, ale brakuje dokładnych danych[10]. Informacje o gatunku są skąpe. Występuje on rzadko[13], a na obszarach intensywnych ludzkich polowań wcale[10], będąc częsty jedynie w ograniczonych miejscach, jak w Parkach Narodowych Azagny czy Tai, a także w pewnych wtórnych lasach Ugandy[13]. Wśród zagrożeń dla gatunku wymienia IUCN wylesianie i polowania przez człowieka[10]. Ludzie zabijają go z powodu polowania na ich zwierzęta domowe, w tym drób. Zagraża mu również niszczenie środowiska czyli wilgotnych lasów, chociaż w miarę dobrze radzi sobie w lasach wtórnych, o ile pozostawi się w nich gęsty podszyt[13]. Jednak wielkie tereny afrykańskich lasów zostały wyrżnięte. Powstały drogi i osady ludzkie, a także plantacje palmy olejowej. Dochodzi do tego górnictwo napędzane chińskim kapitałem. W pozostałych lasach rabunkowo poluje się na zwierzynę, nie pozostawiając złotokotom pokarmu. Łapią się one także we wnyki pozostawiane celem pozyskania innej zdobyczy, jak dujkery. Przypadkowo złapany, podlega konsumpcji przez człowieka, a zdarta zeń skóra idzie na sprzedaż. Miejscowo uważa się, że przydaje ona szczęścia na polowaniach, wykorzystuje się też w lokalnych rytuałach obrzezania. Służy ona też bardziej prozaicznym celom do owijania w nią wartościowych przedmiotów. W Gwinei Równikowej znaleziono go tylko na 16% dogodnych siedlisk z uwagi na działalność ludzką[10].

IUCN uważa gatunek za narażony na wyginięcie. Po raz pierwszy gatunek rozpoznała w 1994, jeszcze jako niedostatecznie poznany (K). 2 lata później uznano go a gatunek najmniejszego ryzyka / najmniejszej troski (Lc), co w 2002 zmieniono na narażony na wyginięcie (VU). W 2008 zmieniono status na bliski zagrożenia (NT), by w 2015 wrócić do VU[10]. Wymienia go również załącznik drugi CITES[13]. Następujące państwa wedle IUCN zakazały polowań na złotokota: Angola, Benin, Burkina Faso, Kongo, Ghana, Kenia, Liberia, Nigeria, Rwanda, Sierra Leone, Demokratyczna Republika kongo i Wybrzeże Kości Słoniowej. Ograniczenia zaś wprowadziły Gabon, Liberia i Togo[10].

Uwagi

  1. ↑ Nowa nazwa dla Felis aurata Temminck, 1827.

Przypisy

  1. ↑ Caracal auratus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b c d e Temminck 1827 ↓, s. 120.
  3. ↑ a b c Temminck 1827 ↓, s. 140.
  4. ↑ Temminck 1827 ↓, s. 251.
  5. ↑ J.E. Gray. On some new Species of Quadrupeds and Shells. „Annals of Natural History”. 1, s. 27, 1838. (ang.). 
  6. ↑ G.R. Waterhouse. A species of Cat procured at Sierra Leone. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 10, s. 130, 1843. (ang.). 
  7. ↑ Severtzov 1858 ↓, s. 386, 390.
  8. ↑ Severtzov 1858 ↓, s. 389.
  9. ↑ R. Lydekker. Descriptions of Two Mammals from the Ituri Forest [With a Supplementary Note on the Buffalo of the Semliki district.]. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1906 ((May-December)), s. 992, 1907. (ang.). 
  10. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q L. Bahaa-el-din i inni, Caracal aurata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2019-3 [dostęp 2020-03-07] (ang.).
  11. ↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 137. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  12. ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 142, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  13. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t 12. African Golden Cat, s. 141, w: M.E. & F.C. Sunquist, Family Felidae (Cats), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 1. Carnivores, Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 54-169, ISBN 978-84-96553-49-1 (ang.).
  14. ↑ a b Gary P. Aronsen, New photographic evidence of the African golden cat (Profelis aurata Temminck) at Mainaro, Kibale National Park, Uganda, „African Journal of Ecology”, 48 (2), 2010, s. 541-545 (ang.).
  15. ↑ a b 13. Caracal, s. 141-142, w: M.E. & F.C. Sunquist, Family Felidae (Cats), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 1. Carnivores, Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 54-169, ISBN 978-84-96553-49-1 (ang.).
  16. ↑ a b c d e f M.E. & F.C. Sunquist, Family Felidae (Cats), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 1. Carnivores, Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 54-, ISBN 978-84-96553-49-1 (ang.).
  17. ↑ a b P.J.A. Van Mensch & P.J.H. van Bree. On the African Golden Cat, Profelis aurata (Temminck, 1827). „Biologia Gabonica”. 5 (4), s. 235–269, 1969. (ang.). 
  18. ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 398. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  19. ↑ RMNH.MAM.19633. Naturalis Bioportal. [dostęp 2024-12-09]. (niderl. • ang.).
  20. ↑ C.J. Temminck: Esquisses zoologiques sur la côte de Guiné. Ie partie, les mammifères. Leiden: E.J. Brill, 1853, s. 88. (fr.).
  21. ↑ RMNH.MAM.19632. Naturalis Bioportal. [dostęp 2024-12-09]. (niderl. • ang.).
  22. ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Profelis aurata. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-03-07].
  23. ↑ W.E. Johnson, E. Eizirik, J. Pecon-Slattery, W.J. Murphy i inni. The Late Miocene Radiation of Modern Felidae: A Genetic Assessment. „Science”. 311 (5757), s. 73-77, 2006. DOI: 10.1126/science.1122277. (ang.). 
  24. ↑ E. Eizirik, W.E. Johnson, S. J O’Brien. Submitted. Molecular systematics and revised classification of the family Felidae (Mammalia, Carnivora). „Journal of Mammalogy”. (ang.). 
  25. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 159, 1904. (ang.). 
  26. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 31.
  27. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 50.
  28. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 109.
  29. ↑ 1. Indochinese Clouded Leopard, s. 127, w: M.E. & F.C. Sunquist, Family Felidae (Cats), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy), Handbook of the Mammals of the World, t. 1. Carnivores, Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 54-169, ISBN 978-84-96553-49-1 (ang.).
  30. ↑ 2. Diard’s Clouded Leopard, s. 127, w: M.E. & F.C. Sunquist, Family Felidae (Cats), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy), Handbook of the Mammals of the World, t. 1. Carnivores, Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 54-169, ISBN 978-84-96553-49-1 (ang.).
  31. ↑ 8. Marbled Cat, s. 141, w: M.E. & F.C. Sunquist, Family Felidae (Cats), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 1. Carnivores, Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 54-169, ISBN 978-84-96553-49-1 (ang.).
  32. ↑ 9. Bay Cat, s. 141, w: M.E. & F.C. Sunquist, Family Felidae (Cats), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy), Handbook of the Mammals of the World, t. 1. Carnivores, Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 54-169, ISBN 978-84-96553-49-1 (ang.).
  33. ↑ 10. Asian Golden Cat, s. 141, w: M.E. & F.C. Sunquist, Family Felidae (Cats), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy), Handbook of the Mammals of the World, t. 1. Carnivores, Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 54-169, ISBN 978-84-96553-49-1 (ang.).
  34. ↑ 5. Leopard, s. 133-134, w: M.E. & F.C. Sunquist, Family Felidae (Cats), [w:] D.E. Wilson & R.A. Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, t. 1. Carnivores, Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 54-169, ISBN 978-84-96553-49-1 (ang.).