Wróbel skalny[6] (Petronia petronia) – gatunek małego ptaka z rodziny wróbli (Passeridae). Gniazduje od południowej Europy i północno-zachodniej Afryki po Azję Wschodnią. Dawniej również obserwowany w Polsce; w XIX wieku raz stwierdzono jego lęg[7].
Systematyka
Gatunek ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1766 roku Karol Linneusz w 12. edycji Systema Naturae. Autor nadał mu nazwę Fringilla Petronia[4][8]. Jako miejsce typowe wskazał Europę[8]; później ograniczono je do północnych Włoch[4][9]. Obecnie gatunek zaliczany jest do monotypowego rodzaju Petronia[4][6][10]. Wyróżnia się 6 lub 7 podgatunków[9][10]; podgatunek P. p. kirhizica bywa włączany do P. p. intermedia ze względu na brak istotnych różnic między przedstawicielami tych taksonów[9]; podgatunek P. p. madeirensis został uznany za synonimP. p. petronia[10]. Opisano też kilka innych, nieuznawanych obecnie gatunków[4].
P. p. barbara Erlanger, 1899 – północno-zachodnia Afryka.
P. p. puteicola Festa, 1894 – południowa Turcja do Jordanii.
P. p. exigua (Hellmayr, 1902) – środkowa Turcja do Kaukazu, północny Iran i północny Irak.
P. p. kirhizica Sushkin, 1925 – okolice Morza Kaspijskiego po Kirgistan. Niekiedy podgatunek włączany do P. p. intermedia ze względu na brak istotnych różnic między przedstawicielami podgatunków[9].
P. p. intermedia Hartert, 1901 – Iran i północny Afganistan do północno-zachodnich Chin.
P. p. brevirostris Taczanowski, 1874 – południowe zbocza Ałtaju, północna i wschodnia Mongolia, południowo-wschodnie Zabajkale oraz północne i środkowe Chiny[9].
Morfologia
Długość ciała: 14–15,5 cm, masa ciała: 26–39 g[9], rozpiętość skrzydeł: 23–32 cm[11]. Długość czaszki i dzioba u jednego osobnika: 32 i 15 mm[12]. Wymiary szczegółowe u samców w mm (n – liczba zbadanych osobników)[13]:
Dorosłe osobniki podobne są do samicy wróbla zwyczajnego; przypominają również wróble krótkopalcowe i żółtogardłe. Cechami ułatwiającymi rozpoznanie są jasny pasek ciemieniowy, prążkowana głowa, żółta plama na gardle (słabo widoczna) i jasne plamy na ogonie. Osobnik dorosły z wierzchu jest prążkowany płowożółto i brązowo, zaś przy końcu jego ogona widać wyraźne, jasne cętki. Pokrywy uszne ciemne. Dziób jasny i krótki. Spód ciała pokrywają płowożółte kreski. Na podbródku jasna plama[14].
Ekologia i zachowanie
Przeważnie wróble skalne zamieszkują otwarte tereny pozbawione drzew[9], do tego pozbawione drzew zbocza, wyrobiska piasku i kamieniołomy; spotykany również w siedliskach ludzkich na ścianach budynków[11]. Pożywieniem wróbli skalnych są głównie nasiona niewielkich roślin zielnych i traw, do tego niewielkie jagody, a w sezonie lęgowym również materia zwierzęca[9].
Lęgi
Jaja z kolekcji muzealnej
Okres lęgowy trwa od marca do sierpnia. Wróbel skalny wyprowadza dwa lęgi[9] lub jeden[15]. Może gniazdować w luźnych koloniach lub osobno[9]. U ptaków badanych na wysokości 3400 m n.p.m., na Wyżynie Tybetańskiej, stwierdzono kilka różnic względem populacji europejskich z względnie niskich lokalizacji (do 1800 m n.p.m.). W badanych populacjach rozrodczych z Europy stwierdzono kilka systemów rozrodczych; u ptaków z Wyżyny Tybetańskiej występowała wyłącznie monogamia i brak było oznak terytorializmu. Większość gniazd znajdowała się w szczelinach skalnych lub norach pseudosójeczek (Parus humilis). Okazało się, że przeciętne zniesienie liczyło 5,1 ± 0,9 jaj. Wysiadywanie (wyłącznie przez samicę) trwało jedynie 12,7 ± 0,8 dni. Pisklęta były karmione przez oboje rodziców przez 19,9 ± 0,7 dni. W 89% gniazd przynajmniej jedno pisklę dożyło opierzenia[15].
Status i ochrona
IUCN uznaje wróbla skalnego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, wstępnie obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, zawiera się w przedziale 20–50 milionów dorosłych osobników, a jej trend uznawany jest za wzrostowy[5].
↑ abcdefghijkSummers-Smith, D.: Common Rock-sparrow (Petronia petronia). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (28 marca 2016)].
↑ abPaul Sterry, Andrew Cleve, Andy Clements, Peter Godfellow: Ptaki Europy: przewodnik. Warszawa: Świat Książki, 2007, s. 380. ISBN 978-83-247-0818-5.
↑9. Czaszki. E. Ziarnojady. W: Roy Brown, John Ferguson, Michael Lawrence, David Lees: Tropy i ślady ptaków. MUZA SA, 2006, s. 290. ISBN 83-7319-860-1.
↑John Gooders: Ptaki Polski i Europy: Wydanie pierwsze. Warszawa: 2003, s. 290. ISBN 83-89181-51-7.
↑ abShaobin Li & Xin Lu. Breeding Biology of Rock Sparrows Petronia petronia in the Tibetan Plateau, with Special Reference to Life History Variation Across Altitudes. „Acta Ornithologica”. 47 (1), s. 19–25, 2012. DOI: 10.3161/000164512X653881.
↑Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
