Konstytucja Iraku
arabski, kurdyjski[1]
Bagdad
demokracja parlamentarna
republika federalna
prezydent Abdul Latif Raszid
premier Muhammad Szija as-Sudani
438 317[a] km² ~1,1%
38 858 000[2]69,54 osób/km²
267,89 mld[2] USD6 181[2] USD
560,31 mld[2] dolarów międzynar.12 927[2] dolarów międzynar.
dinar iracki (IQD)
islam szyicki
UTC +3
IQ
.iq
IRQ
YI
+964
Region Kurdystanu
Irak, Republika Iraku (arab. العراق, trl. Al-'Irāq, trb. Al-Irak; جمهورية العراق, trb. Dżumhurijjat al-Irak, kurd. كۆماری عێراق, trl. Komarî 'Êraq, trb. Komari Erak; asyr. ܩܘܛܢܝܘܬܐ ܕܥܝܪܐܩ) – państwo arabskie na Bliskim Wschodzie, leżące nad Zatoką Perską.
Nazwa w języku arabskim العراق (al-ʿIrāq) poświadczona została już w VI wieku. Spośród kilkunastu etymologii, jedna odnosi się do starożytnego miasta Uruk w południowej Mezopotamii (sum. unug/unuki; akad. Uruk; bibl. Erech), inna zaś do arabskiego słowa ’araqa, „spocony, głęboko zakorzeniony, dobrze podlany” (dobrze nawodniony obszar mógł robić wrażenie na Arabach pochodzących z pustynnych terenów Półwyspu Arabskiego)[3].
Arabski podróżnik Al-Masudi (zm. 956) twierdził, że nazwa pochodzi od arabskiego określenia „żurawia studziennego” i zwracał uwagę na wielkie rzeki przepływające przez Irak. We wczesnych wiekach islamu terminem „Al-Irakani” („dwa Iraki”) określano miasta Al-Basra i Al-Kufa. Zdaniem J. Głodka najbardziej uzasadnione jest wyprowadzenie nazwy kraju z języka akadyjskiego, w którym słowo irak oznacza „kraj nasłoneczniony, słońca”[4].
Na terenach zajmowanych przez dzisiejszy Irak, około 3500 roku p.n.e. rozwinęła się starożytna cywilizacja Sumerów (Mezopotamia), później narodziły się tam cywilizacje babilońska i asyryjska, podbite w pierwszej połowie VI w. p.n.e. przez perską dynastię Achemenidów. Po podbojach Aleksandra Macedońskiego w latach 334–321 p.n.e. tereny te weszły w skład jego imperium, a następnie były najważniejszą prowincją imperium Seleucydów. Następnie władali tam Partowie i Sasanidzi. W VII wieku n.e. tereny te zostały opanowane przez Arabów i stanowiły centrum arabskiego kalifatu. Od XVI wieku panowali tam Turcy osmańscy, walcząc o te ziemie z Persją. W 1917 terytorium Iraku zostało zajęte przez wojska brytyjskie pod dowództwem gen. Stanleya Maude’a (cytat: Przychodzimy jako wyzwoliciele, nie zdobywcy). Od 1918 Irak stał się brytyjskim terytorium mandatowym Ligi Narodów. Antybrytyjskie powstanie stłumiono. Brytyjczycy osadzili na tronie emira Abd Allaha Fajsala.
W 1921 w Iraku proklamowano monarchię konstytucyjną[5][6], z dwuizbowym parlamentem, pod panowaniem Haszymidów a królem Iraku został obrany Abdullah, jednak funkcję tę objął jego brat Fajsal[7], który rządził pod brytyjskim protektoratem (w charakterze odszkodowania Abdullahowi powierzono władzę w Jordanii). Faktyczna władza w Iraku należała do urzędników brytyjskich[8].
Elity brytyjskiego Iraku składały się głównie z sunnitów[9]. W 1930, z inicjatywy premiera Nuri as-Sa’ida, podpisano traktat brytyjsko-iracki regulujący wzajemnie relacje na okres dwudziestu lat. Na mocy traktatu iracki monarcha przejął kontrolę nad sprawami wewnętrznymi i obronnością kraju. Wielka Brytania zachowała w Iraku swoje bazy wojskowe i zastrzegła sobie prawo do korzystania z infrastruktury militarnej kraju na wypadek wybuchu wojny[10]. Traktat został odrzucony przez irackie społeczeństwo jako niewystarczający. Wpływy brytyjskie umocniły się, gdy w 1931 rząd zgodził się na udzielenie brytyjskiej Iraq Petroleum Company wyłącznej koncesji na poszukiwania i eksploatację ropy w Iraku północno-wschodnim[11][12]. Probrytyjska polityka rządu spowodowała niezadowolenie opozycji skupionej w Partii Bractwa Narodowego powodując stłumione przez rząd i Brytyjczyków zamieszki i strajki. Niezależnie od protestów Bractwa Narodowego trwały wystąpienia kurdyjskie, które również zostały stłumione z pomocą sił kolonialnych[13]. Po upadku wystąpień coraz większe wpływy w opozycji uzyskiwała Iracka Partia Komunistyczna[8].
3 października 1932 proklamowano formalną niepodległość[5][6] Królestwa Iraku, które wstąpiło też zaraz do Ligi Narodów. Mimo to Irak wciąż pozostawał zależny od Wielkiej Brytanii[6]. W 1933 (zaledwie rok po ogłoszeniu niepodległości) zmarł król Fajsal[7] a następcą został jego syn Ghazi I, który rządził tylko do 1939, kiedy to umarł, a nowym królem został jego syn Fajsal II, mający wówczas 4 lata[7]. Dopóki nie uzyskał pełnoletniości, władzę regencką sprawował jego stryj 'Abd al-Ilah. W 1933 miejsce miał nieudany bunt Asyryjczyków, zakończony zmasakrowaniem tysięcy cywilnych mieszkańców[14][15]. W 1935 premierem kraju został Jasin al-Haszimi będący zwolennikiem panarabizmu. Jego rządy związane były z dalszym ignorowaniem mniejszości etnicznych, represjami opozycji, zwiększeniem siły służb bezpieczeństwa i stłumieniem rebelii szyickiej z 1936 oraz powstania jezydów w Dżabal as-Sindżar[16][17]. Rządy al-Haszimiego zakończył wojskowy zamach stanu z 1936. Przywódca puczu Bakr Sidki misję sformowania rządu przekazał Hikmatowi Sulajmanowi. Rządy Sulajmana charakteryzowały się odrzuceniem panarabizmu i chęcią modernizacji kraju[18]. Liberalne obietnice gabinetu nie zostały jednak spełnione, a opozycja i związki zawodowe zostały poddane represjom[19]. Krótkie rządy Sulajmana przerwała interwencja panarabskich wojskowych w 1937[20].
W ciągu kolejnych kilku lat największe wpływy w irackiej polityce mieli wojskowi, w szczególności tzw. złoty czworobok tworzony przez pułkowników o panarabskich i antybrytyjskich poglądach, z Salah ad-Dinem as-Sabbaghem na czele. Sytuacja na irackiej scenie politycznej skomplikowała się po śmierci króla Ghaziego w kwietniu 1939 i nominowaniu regenta (w imieniu małoletniego Fajsala II) Abd al-Ilaha, zwolennika ścisłej współpracy Iraku z Wielką Brytanią. Panarabskie i proniemieckie stronnictwo oficerów i popierających ich polityków, z których najważniejszym był Raszid Ali al-Kilani, rywalizowało ze zwolennikami orientacji probrytyjskiej (regent, Nuri as-Sa’id). Kulminacją konfliktu stronnictw był zamach stanu zorganizowany przez złoty czworobok[21][22]. Odpowiedzią Wielkiej Brytanii była zbrojna interwencja, w wyniku której Irak czasowo trafił pod okupację armii brytyjskiej, a w 1943 dołączył do koalicji aliantów[8]. Po zakończeniu wojny Irak wziął udział w I wojnie izraelsko-arabskiej (po zakończeniu której z Iraku wyjechało około 130 tysięcy Żydów)[8][23]. W 1953 król Fajsal II uzyskał pełnoletniość, ale jego stryj-regent nadal starał się wpływać na politykę kraju[7].
W latach 1948–1958 miało miejsce mnóstwo demonstracji i niepokojów. W ostatnich latach istnienia monarchii irackiej rząd poszerzył w kraju brytyjskie i amerykańskie interesy gospodarcze, przyznając tamtejszym firmom koncesje na wydobycie ropy naftowej. W 1955 Irak podpisał Pakt Bagdadzki[6], a w 1958 połączył się z Jordanią, tworząc Federację Arabską[8].
W 1958 odbył się republikański przewrót wojskowy, w czasie którego na pałacowym podwórzu zastrzelono króla i księcia regenta. Nowy rząd rewolucyjny zniósł instytucje tzw. ancien régime (monarchię i parlament) oraz proklamował republikę i rozwiązał federację z Jordanią[6]. Ustanowiono dyktaturę generała Abd al-Karim Kasima stojącego na czele puczu. Pucz doprowadził do izolacji politycznej Iraku w regionie, co skłoniło kraj do poszukiwaniu nowych sojuszników w bloku wschodnim[24]. W porewolucyjnym rządzie doszło do rozłamu na skutek sporów w kursie polityki zagranicznej Iraku – Kasim opowiadał się za pełną niezależnością kraju, w wojsku istniała natomiast silna sympatyzująca z baasizmem frakcja zwolenników zjednoczenia świata arabskiego pod egidą Egiptu[25].
Kasima obalono w wyniku przewrotu w 1963. Buntownicy kierowali się panarabizmem oraz antykomunizmem (oskarżając Kasima o zbyt dobre relacje z lokalnym ruchem komunistycznym)[8]. Na czele puczu stanął jeden z puczystów z 1958, Abd as-Salam Arif. Za organizację puczu odpowiedzialne były panarabskie skrzydło wojska i partia Baas[26]. Wojsko wkrótce pozbyło się z rządu radykalnych baasistów[27] a rząd składał się głównie ze zwolenników naseryzmu[28]. W okresie rządów wojskowych trwała walka z partyzantami kurdyjskimi[29]. W 1966, po śmierci Abd as-Salama Arifa w wypadku, władzę objął jego brat, generał Abd ar-Rahman Arif[30], który, aby uspokoić partię Baas tekę premiera powierzył należącemu do niej gen. Tahirowi Jahji. W 1967 kraj przystąpił do wojny izraelsko-arabskiej[31].
Rządy Jahji i Arifa nie spełniły jednak oczekiwań partii Baas. Baasiści zorganizowali w 1968 kolejny zamach stanu, w następstwie którego przejęli pełnię władzy[32]. Faktycznym liderem państwa irackiego stał się Ahmad Hasan al-Bakr, który został prezydentem, premierem, dowódcą armii oraz przewodniczącym nowo utworzonej Rady Dowództwa Rewolucji. W skład rządu al-Bakra oprócz przedstawicieli partii Baas weszło 9 niezależnych nacjonalistów oraz trzech ministrów kurdyjskich[33] a elita państwa została zdominowana przez świeckich sunnitów[34]. Nowy rząd natychmiast przystąpił do walki z opozycją – represje dotknęły głównie komunistów i inne grupy lewicowe niesprzymierzone z baasizmem w wydaniu al-Bakra[35]. Prześladowania, przy entuzjazmie Irakijczyków, dotknęły też nieliczną społeczność żydowską po wykryciu przez rząd rzekomego syjonistycznego spisku[36].
Do 1971 r. al-Bakr i jego kuzyn Saddam Husajn pozbyli się wewnątrzpartyjnej konkurencji[37] co umożliwiło im przeprowadzenie serii wewnętrznych reform obejmujących między innymi reformę rolną i nacjonalizację złóż ropy naftowej i własności zachodnich firm paliwowych[38]. Reformy utrzymane w lewicowym stylu i wprowadzenie Karty Narodowej definiującej system Iraku jako socjalistyczny nie doprowadziły jednak do większego przeobrażenia gospodarki irackiej, w której wciąż przeważał wolny rynek. Rząd dzięki zwiększonym przychodom z ropy zmechanizował rolnictwo, utworzył nowe zakłady pracy oraz rozbudował infrastrukturę doprowadzając do wzrostu poziomu życia obywateli[8][39].
W pierwszej fazie rządów al-Bakr doprowadził do pogorszenia i w konsekwencji zerwania stosunków dyplomatycznych z Wielką Brytanią i Stanami Zjednoczonymi. Coraz trudniejsze relacje łączyły przez to Irak z prozachodnimi rządami regionu[40] oraz sąsiednią Syrią (mimo faktu, że rządził w niej inny odłam partii Baas)[41]. Skrajnie negatywne relacje pozostawały natomiast na linii Irak-Izrael, które pozostawały szczególnie wrogie po tym gdy w 1973 w trakcie wojny Jom Kipur Irak wysłał jednostki pancerne walczące z izraelską armią[42], a w 1978 al-Bakr potępił egipsko-izraelskie rozmowy pokojowe[8]. Coraz lepsze były natomiast relacje iracko-radzieckie[43]. Układy z ZSRR spowodowały pogorszenie relacji z USA, które zdecydowały się m.in. finansować w latach 1973–1975 kurdyjskich rebeliantów walczących z rządem[44]. Pod wpływem al-Bakra, Irak z czasem oddalił się od ZSRR i rozpoczął proces poprawy stosunków z USA[45]. Po niemalże całkowitym zdystansowaniu się od ZSRR (dzięki szybkiemu wzbogaceniu się Irak nie potrzebował już radzieckiej pomocy gospodarczej) kraj prowadził niezależną politykę opierając się głównie na współpracy z Arabią Saudyjską i Kuwejtem, nie rezygnując przy tym z agresywnej retoryki antyizraelskiej[46].
Najpoważniejszym problemem wewnętrznym Iraku pod rządami al-Bakra w latach 1973–1974 pozostawała kwestia kurdyjska, którym przewodził Mustafa Barzani. Walki trwały one do 1975, gdy Iran wycofał się z udzielania Kurdom pomocy[47] na mocy porozumienia w Algierze. Iran w zamian za zrzeczenie się przez Irak prawa do części szlaku wodnego w Szatt al Arab wycofał swoje wsparcie dla Kurdów[48].
W 1979 r. prezydentem został Saddam Husajn. Przeprowadził on czystkę w szeregach Rady Dowództwa Rewolucji, przeprowadził pogrom komunistów (co doprowadziło do utworzenia komunistycznej partyzantki Al-Ansar) oraz znacząco poprawił relacje Iraku ze światem zachodnim[8][49]. Rok po przejęciu władzy przez Saddama Husajna odbyły się pierwsze powszechne wybory, w których kobiety zyskały prawo głosu. W tym samym czasie doszło do znacznego pogorszenia się relacji z Iranem ogarniętym rewolucją islamską[8].
Iran, chcąc rozszerzyć rewolucję islamską, rozpoczął zaopatrywanie w broń radykalnych organizacji szyickich, takich jak Zew Islamu. Przez kraj przetoczyła się fala rebelii szyickich i fali zamachów terrorystycznych[50]. W 1980 Saddam Husajn przypuścił atak zbrojny na Iran. Podejmując tę decyzję, zamierzał na trwałe rozwiązać na korzyść Iraku długotrwały spór graniczny oraz zawładnąć bogatymi złożami ropy w rejonie Szatt al-Arab[5][6], przyłączyć do Iraku Chuzestan, czyniąc tym samym swój kraj nie tylko potęgą regionalną, ale i państwem przewodzącym całemu światu arabskiemu. Zamierzał również położyć kres rewolucji islamskiej i ingerencji Iranu w sprawy wewnętrzne Iraku[51]. Saddam Husajn spodziewał się błyskawicznego zwycięstwa[52], jednak zamiast tego wojna przeciągnęła się do 1988 i zakończyła brakiem rozstrzygnięcia, przynosząc Irakowi wiele strat i długów[53].
W trakcie wojny z Iranem Irak korzystał z pomocy Arabii Saudyjskiej, Kuwejtu i Zjednoczonych Emiratów Arabskich, co oznaczało częściowe wyrzeczenie się dotychczasowego laicyzmu państwa[54]. Również w 1988 wojsko irackie przeprowadziło przeciwko Kurdom operację Al-Anfal, której ofiarą padło, według różnych źródeł, od 50 tys. do 200 tys. osób[55][56][57].
Próbę zdobycia nowych terenów roponośnych Irak ponowił w sierpniu 1990, kiedy to przypuścił agresję na Kuwejt i początkowo utworzył zależną Republikę Kuwejtu, a następnie włączył państwo do Iraku jako prowincję. Choć większość rodaków i przedstawicieli innych Arabów uznała atak za sukces rządu, to interwencja nie spodobała się rządom europejskim, a także niektórym rządom arabskim[58]. Na podstawie decyzji ONZ wojska z USA, Wielkiej Brytanii i innych państw wyparły latem 1991 siły irackie z Kuwejtu. W odwecie za atak w trakcie wojny rząd Iraku zbombardował kilka miast izraelskich. Na Irak nałożono surowe gospodarcze embargo, a kraj znalazł się w dyplomatycznej i ekonomicznej izolacji[59]. Husajn czując, że zagrożone były jego rządy, na nowo wdrożył kampanię terroru i inwigilacji społeczeństwa. Stłumił także powstania szyitów i Kurdów, które wybuchły wiosną 1991[60], nie zatrzymał jednak ogłoszenia w 1992 utworzenia na terenie irackiego Kurdystanu autonomicznego tworu państwowego[8].
Wraz z międzynarodową blokadą Irak zaczął coraz bardziej popadać w kryzys. W 1993 i 1996 lotnictwo amerykańskie zbombardowało irackie wyrzutnie rakietowe na północy kraju, tereny na południu i okolice Bagdadu z powodu nierespektowania przez Irak ustaleń ONZ dotyczących zakazu prowadzenia badań jądrowych i kontroli zbrojeń. Co prawda w 1996 ONZ zezwoliła na eksport ograniczonej ilości ropy naftowej (program „ropa za żywność”) jednak już w 1997 i 1998 Irak uniemożliwił pracę zespołom komisji ONZ ds. rozbrojenia[8]. U progu XXI wiek doszło do liberalizacji systemu politycznego, przeprowadzono reformy konstytucji oraz wprowadzono amnestię dla więźniów[61].
W 2003 r., po długich dyskusjach i pod pretekstem naruszenia przez Irak rezolucji Rady Bezpieczeństwa nr 687 i późniejszych umów ONZ w sprawie zawieszenia broni w 1991 r., kraj ten zaatakowała kierowana przez USA koalicja niemająca mandatu ONZ, której celem było obalenie Saddama Husajna. Głównym argumentem koalicji usprawiedliwiającym atak było twierdzenie, że Irak posiada broń chemiczną i biologiczną, a także wspiera terroryzm[8]. 13 lipca 2003 amerykański cywilny administrator Iraku Paul Bremer utworzył Iracką Radę Zarządzającą, do której weszli przedstawiciele najważniejszych żyjących w kraju grup wyznaniowych i etnicznych[62]. Skład Rady nie został wyłoniony w wyborach, lecz ustalony po konsultacjach między Amerykanami i wybranymi formacjami opozycyjnymi[63]. W marcu 2004 Tymczasowa Rada Zarządzająca przyjęła tymczasową konstytucję, a w czerwcu 2004 władza w kraju została teoretycznie przekazana Irakijczykom. Rada została rozwiązana, ale wojska koalicji pozostały w Iraku bezterminowo. W Iraku najważniejszą siłą polityczną stali się szyici, wśród których ukształtowały się dwie frakcje: umiarkowaną pod przywództwem ajatollaha Ali as-Sistaniego, który z entuzjazmem przyjął amerykańską interwencję i określa się jako demokratę[64], oraz skrajnie antyamerykańska Muktady as-Sadra[8][65].
Po obaleniu rządu Saddama Husajna w kraju wybuchła antyamerykańska wojna partyzancka. Główną osią oporu były tereny sunnickie[8]. Na czele powstania stali głównie byli baasiści, którzy za swój cel uznali obronę islamu w wydaniu sunnickim[66]. Do powstania przyłączyły się antyamerykańskie formacje szyickie (Armia Mahdiego) sympatyzujące z as-Sadrem[65]. Wkrótce wojna przeciwko Amerykanom przerodziła się w walki pomiędzy grupami sunnickimi i szyickimi, w łonie których także dochodziło do animozji[8][65].
W styczniu 2005 odbyły się wybory parlamentarne zbojkotowane przez większość sunnitów. Wybory wygrał popierany przez as-Sistaniego szyicki Zjednoczony Sojusz Iracki, który zdobył 48% głosów. W kolejnych miesiącach Irak został przekształcony w republikę federacyjną. W nowym państwie sunnici zostali zmarginalizowani politycznie na skutek debasyfikacji oraz padli ofiarą represji ze strony szyitów[67]. Wybory parlamentarne w Iraku w 2010 potwierdziły dominację szyitów, po raz kolejny doszło w nich do wykluczenia ze startu wielu działaczy sunnickich[68][69].
Po wycofaniu się amerykańskich sił okupacyjnych w grudniu 2011 sytuacja w kraju była daleka od stabilnej, a głównym problemem były spory na tle religijnym, które targały krajem. Konflikt religijny był obecny także na najwyższych szczeblach władz. Dzień po wycofaniu się ostatniego amerykańskiego żołnierza z Iraku, 19 grudnia 2011, szyickie władze wydały nakaz aresztowania sunnickiego wiceprezydenta Iraku Tarika al-Haszimiego pod zarzutem planowanych zamachów bombowych na rząd Nuri al-Malikiego[70]. Konflikt religijny w Iraku napędzany był ponadto przez wojnę domową w Syrii, gdzie przeciwko rządzącym alawitom walczyli sunnici, w tym radykalne grupy dżihadystyczne z ugrupowaniem Islamskie Państwo w Iraku i Lewancie na czele[71]. Dżihadyści z Islamskiego Państwa w Iraku i Lewancie wykorzystali walki sunnickich plemion przeciwko rządowi w 2013 do ataku na tereny irackie[72]. Oddziały dżihadystów opanowały szerokie obszary kraju, a po ataku na Mosul, premier Iraku próbował nieudolnie ogłosić stan wyjątkowy[73]. W wyniku ofensywy Islamskiego Państwa w Iraku i Lewancie Irak de facto rozpadł się na trzy części kontrolowane przez sunnickich dżihadystów, Kurdów i szyickie władze centralne. Sukcesy dżihadystów w Iraku doprowadziły do interwencji w kraju międzynarodowej koalicji przeciwników Państwa Islamskiego.
Terytorium Iraku dzieli się na cztery główne strefy geograficzno-klimatyczne. Środkową i południową część kraju zajmuje płaska i rozległa Nizina Mezopotamska. Jest to najżyźniejszy i najbardziej zaludniony obszar Iraku. Na północnym zachodzie przechodzi ona w półpustynną i płaską wyżynę Al-Dżazira, urozmaiconą pasmami wzniesień. Na zachodzie i południowym zachodzie od Niziny Mezopotamskiej rozciąga się wyżynny i pustynny obszar, który łączy się na zachodzie z Pustynią Syryjską, a na południowym zachodzie z pustynią Wielki Nefud. Północną i północno-wschodnią część Iraku stanowi górzysta kraina (Kurdystan) z najwyższym w kraju szczytem Cheekha Dar (3611 m) w paśmie Zagros.
Terytorium kraju przecinają dwie wielkie rzeki zachodniej Azji: Eufrat i Tygrys, które na południu łączą się w rzekę Szatt al-Arab i uchodzą do Zatoki Perskiej. Obie rzeki mogą być przyczyną znacznych powodzi, zwłaszcza od marca do maja, kiedy poziom wód przekracza nawet czterdziestokrotnie najniższe wartości z września-października. Na obszarach pustynnych występują liczne zbiorniki wodne. Na południu od Niziny Mezopotamskiej występują płytkie jeziora i rozlewiska oraz liczne bagna. W miejscu, gdzie Eufrat łączy się z Tygrysem, do lat 90. istniało ok. 20 tys. km² jezior, stawów, trzcinowisk i bagien, z których w wyniku celowego osuszania zniknęło około 95%[74].
Irak dzieli się na 18 prowincji nazywanych muhafazami (w nawiasach podano stolice prowincji):
Trzy północno-wschodnie prowincje: As-Sulajmanijja, Dahuk i Irbil, tworzą autonomiczny Region Kurdystanu.
Dane Banku Światowego[75]
Struktura religijna kraju w 2014 roku[76]:
Zobacz też: Świadkowie Jehowy w Iraku
Największym bogactwem naturalnym Iraku są bogate złoża ropy naftowej i gazu ziemnego. Pod koniec lat 80. XX wieku roczne wydobycie plasowało Irak na drugim miejscu wśród bliskowschodnich producentów ropy naftowej. Dzięki dochodom uzyskiwanym z jej sprzedaży w XX wieku kraj systematycznie unowocześniał się, rozwijając swą infrastrukturę i tworząc nowe gałęzie przemysłu. Poza ropą naftową i gazem ziemnym Irak posiada bogate złoża siarki (Miszrak), fosforytów (Akaszot) i metali kolorowych.
W rolnictwie jest zatrudnionych 13% ludności zawodowo czynnej, która dostarcza taką samą część produktu krajowego brutto. Ponieważ kraj nie jest samowystarczalny pod względem żywnościowym, produkty rolne są głównym towarem sprowadzanym z zagranicy. Do głównych roślin uprawnych należą daktyle, bawełna, ryż, pszenica, jęczmień, proso. W okolicach wielkich miast rozwijają się warzywnictwo i uprawa owoców. Irak należy, obok Egiptu, do głównych światowych producentów daktyli. Największe plantacje palm daktylowych znajdują się w delcie Tygrysu i Eufratu.
Budowie kolei w Iraku, w początkach XX wieku, towarzyszyły zabiegi dyplomatyczne i sieć intryg co najmniej kilku państw, przede wszystkim Wielkiej Brytanii, Turcji, Rosji, Niemiec i Austrii. Rodziło to znaczące napięcia międzynarodowe. Ostatecznie pierwszą linię Karbala–Bagdad–Irbil otwarto w 1912. Miała ona rozstaw szyn 1000 mm. Linia ta przetrwała do 1988, kiedy to została zamknięta. Najważniejszą linię kraju stanowi obecnie normalnotorowy trakt, zbudowany w latach 1939–1940 prowadzący od styku granicy Syrii i Turcji w Yurubiyah do Bagdadu. Przedłużenie do Basry oddano do użytku w 1964. W 1968 przedłużono ją do portu w Umm Kasr nad Zatoką Perską. W latach 80. XX w. zbudowano linię z Bagdadu do granicy syryjskiej w Al-Ka’im, przede wszystkim z zamysłem transportowania fosforatów. Normalnotorowe połączenie do Kirkuku otwarto natomiast w 1982. Sześć lat po tym wydarzeniu zaczęto zamykać wspomnianą na wstępie pierwszą linię wąskotorową. Mimo niewielkiego natężenia ruchu na wszystkich liniach, w 1983 rozpoczęto budowę towarowo-pasażerskiej obwodnicy Bagdadu. Kolejowe przejście graniczne w Basrze (z Iranem) nie jest użytkowane. Po 1991 (wojna) plany budowy połączeń z Kuwejtem i Arabią Saudyjską zostały zarzucone i nie wiadomo, czy zostaną kiedykolwiek zrealizowane. Główna linia z Umm Kasr do Bagdadu uległa w latach 1999–2003 znaczącej degradacji. Dodatkowych zniszczeń przysporzyły ataki amerykańskie, które obróciły w ruinę pozostałą część ocalałych urządzeń zabezpieczenia ruchu. W 2003 otwarto ponownie połączenie z Umm Kasr w kierunku stolicy (część do Basry) przy pomocy anglo-amerykańskich batalionów kolejowo-inżynieryjnych.
Koleje irackie, w najlepszym swoim okresie, eksploatowały 380 lokomotyw spalinowych (trakcji elektrycznej nie było w Iraku), z czego, w wyniku sankcji ekonomicznych po I wojnie w Zatoce pozostało w ruchu tylko 20 (1991). Dostawy 200 chińskich lokomotyw w 2002 częściowo poprawiły sytuację. Park pasażerski składał się z 430 wagonów, a towarowy z 12 400 jednostek, przeważnie w złym stanie technicznym.
Irak dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi[78]. Uzbrojenie sił lądowych Iraku składało się w 2014 z: 357 czołgów, 4,1 tys. opancerzonych pojazdów bojowych, 49 dział samobieżnych, 242 zestawów artylerii holowanej oraz 36 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych[78]. W 2014 marynarka wojenna Iraku dysponowała 57 okrętami obrony przybrzeża[78]. Irackie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 uzbrojenie w postaci m.in. 127 samolotów transportowych, 52 samolotów szkolno-bojowych, 137 śmigłowców oraz 4 śmigłowców szturmowych[78]. Wojska irackie w 2014 liczyły 271,5 tys. żołnierzy zawodowych oraz 528,5 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) irackie siły zbrojne stanowią 68. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 6,1 mld dolarów (USD)[78].
PausPius IIAwal masa kepausan19 Agustus 1458Akhir masa kepausan14 Agustus 1464PendahuluKalistus IIIPenerusPaulus IIInformasi pribadiNama lahirEnea Silvio PiccolominiLahir18 Oktober 1405Corsignano, ItaliaMeninggal15 Agustus 1464Ancona Pius II (18 Oktober 1405 – 14 Agustus 1464) adalah Paus yang menjabat sejak 19 Agustus 1458 sampai 14 Agustus 1464. lbs Paus Gereja Katolik Daftar paus grafik masa jabatan orang kudus Nama Paus Abdikasi Paus Paus emeritus Antipaus Paus terpilih Abad …
Fontgombault Entidad subnacional FontgombaultLocalización de Fontgombault en Francia Coordenadas 46°40′27″N 0°59′06″E / 46.674166666667, 0.985Entidad Comuna de Francia • País Francia • Región Centro • Departamento Indre • Distrito distrito de Le Blanc • Cantón cantón de Tournon-Saint-Martin • Mancomunidad Communauté de communes Brenne Val de CreuseAlcalde Jacques Tissier(2008-2014)Superficie • Total 10.…
Railway station in Shiojiri, Nagano Prefecture, Japan Shiojiri Station塩尻駅Shiojiri Station in June 2015General informationLocationDaimon Hachibancho, Shiojiri, Nagano Prefecture 399-0737JapanCoordinates36°6′53.2″N 137°56′52.5″E / 36.114778°N 137.947917°E / 36.114778; 137.947917Elevation715.8 m (2,348 ft)[1]Operated by JR EastLine(s) ■ Chūō Main Line (JR East) ■ Shinonoi Line Chūō Main Line (JR Tōkai) Distance222.1 km (138.0…
هذه المقالة يتيمة إذ تصل إليها مقالات أخرى قليلة جدًا. فضلًا، ساعد بإضافة وصلة إليها في مقالات متعلقة بها. (يونيو 2019) تشين روبرتس معلومات شخصية الميلاد 27 مارس 1988 (العمر 35 سنة)بلانت سيتي الطول 6 قدم 0 بوصة (1.83 م) مركز اللعب مدافع الجنسية الولايات المتحدة مسيرة الشبا…
1888–89 season of Wolverhampton Wanderers Wolverhampton Wanderers 1888–89 football seasonWolverhampton Wanderers1888–89 seasonClub secretaryJack AddenbrookeFootball League3rdFA CupRunners-upTop goalscorerLeague: Harry Wood (13)All: Harry Wood (14)Highest home attendance10,000 (vs The Wednesday, 2 March 1889)Lowest home attendance2,000 (vs Bolton, 10 November 1888)Average home league attendance4,545 (league only) Home colours 1889–90 → The 1888–89 season was the first season …
South Korean actress (born 1989) In this Korean name, the family name is Kang. Kang Han-naKang in 2022Born (1989-01-30) January 30, 1989 (age 34)Seoul, South KoreaEducationChung-Ang UniversityOccupationActressYears active2009–presentAgentKeyEastKorean nameHangul강한나Hanja姜漢娜Revised RomanizationGang Han-naMcCune–ReischauerKang Hanna Kang Han-na (Korean: 강한나; born January 30, 1989) is a South Korean actress.[1][2] Kang played several lead roles in film…
Landtag Tirol Selatan Südtiroler LandtagConsiglio della Provincia autonoma di BolzanoCunsëi dla Provinzia autonoma de BulsanJenisJenisLandtag PimpinanPresiden LandtagRita Mattei, SVP sejak 14 Mungkin 2021 KomposisiAnggota35Partai & kursiPemerintah (19) Südtiroler Volkspartei (15) Lega Salvini Alto Adige Südtirol (3) Forza Italia Alto Adige (1) Opposition (16) Team K (5) Grüne Fraktion - Gruppo verde - Grupa vërda (3) Die Freiheitlichen (2) …
Bupati Rejang LebongLambang Kabupaten Rejang LebongPetahanaDrs. Syamsul Effendi, M.M.sejak 26 Februari 2021KediamanPendapa Kabupaten Rejang LebongMasa jabatan5 tahunDibentuk1959Pejabat pertamaBurhan DahriSitus webwww.rejanglebongkab.go.id Berikut ini adalah Daftar Bupati Rejang Lebong dari masa ke masa. No Bupati Mulai Jabatan Akhir Jabatan Prd. Ket. Wakil Bupati 1 Burhan Dahri 1959 1964 1 2 Letkol. Inf.Sjarifuddin Abdullah 1964 1966 2 [1] 3 Letkol. M. Daud Mustafa 1968 1973 3 […
RawamertaKecamatanPeta lokasi Kecamatan RawamertaNegara IndonesiaProvinsiJawa BaratKabupatenKarawangPopulasi • Total49,215 jiwa jiwaKode Kemendagri32.15.18 Kode BPS3215120 Luas49,43 km2Desa/kelurahan13 Rawamerta adalah sebuah kecamatan di Kabupaten Karawang, Provinsi Jawa Barat, Indonesia.Kecamatan ini dulunya merupakan kecamatan Rawamerta(Raya) bersama kecamatan Tempuran, dan sebagian kecamatan Cilebar. Pusat pemerintahan kecamatan Rawamerta terdapat di desa Sukamerta. Berbatas…
Нижче наведені футбольні події 1905 року у всьому світі. Засновані клуби Бока Хуніорс Галатасарай Крістал Пелес Чарльтон Атлетик Челсі Національні чемпіони Німеччина Уніон 92 Берлін Угорщина Ференцварош Шотландія Селтік п о р Футбол за рокамиІсторія Рання історія футболу&#…
2016 comedy-drama film directed by Jake Goldberger Almost FriendsTheatrical release posterDirected byJake GoldbergerWritten byJake GoldbergerProduced by Alex A. Ginzburg Tony Lee Jim Young Starring Freddie Highmore Odeya Rush Haley Joel Osment Jake Abel Rita Volk Taylor John Smith Marg Helgenberger Christopher Meloni Gary Ray Moore CinematographyJeremy MackieEdited byJulie GarcesMusic byEric V. HachikianProductioncompanies Let It Play Animus Films Distributed by Gravitas Ventures Orion Pictures …
Mukim of Brunei Sukang redirects here. For the durian species, see Durio oxleyanus. Mukim in Belait, BruneiMukim SukangMukimSukang is in orange.CountryBruneiDistrictBelaitGovernment • PenghuluNoh Dian[1]Area • Total821.245 km2 (317.084 sq mi)Population (2016)[2] • Total169 • Density0.21/km2 (0.53/sq mi)Time zoneUTC+8 (BNT)PostcodeKGxx39 Mukim Sukang is a mukim in Belait District, Brunei.[3] The popul…
Mugnano di NapoliKomuneComune di Mugnano di NapoliLokasi Mugnano di Napoli di Provinsi NapoliNegara ItaliaWilayah CampaniaProvinsiNapoli (NA)Luas[1] • Total5,25 km2 (2,03 sq mi)Ketinggian[2]125 m (410 ft)Populasi (2016)[3] • Total34.504 • Kepadatan6,600/km2 (17,000/sq mi)Zona waktuUTC+1 (CET) • Musim panas (DST)UTC+2 (CEST)Kode pos80018Kode area telepon081Situs webhttp://www.comune.mug…
Sobre de primer día de Etiopía. En la historia del correo y sellos postales de Etiopía se distinguen varios períodos. La organización del correo y las primeras estampillas En el período desde 1893 hasta 1908 en el territorio de la Etiopía moderna se efectuó la organización del servicio postal y emisión de los primeros sellos postales. En 1893 emperador Menelik II dirigió a sus dos consejeros franceses Leon Chefneux y Alfred Ilg para que organizaran el servicio postal en el territorio …
2004 video gameFootball Manager 2005Developer(s)Sports InteractivePublisher(s)SegaSeriesFootball ManagerPlatform(s) Microsoft Windows Mac OS X ReleaseEU: 4 November 2004[2]NA: 8 December 2004[1]Genre(s)Sports gameBusiness simulationMode(s)Single player, multiplayer over Internet(TCP/IP) or hot-seat Football Manager 2005, known as Worldwide Soccer Manager 2005 in North America, is a football management simulation video game for PC Windows and Mac developed by Sports Interactive an…
1985 film by Terry Gilliam BrazilUK theatrical release poster by Bill GarlandDirected byTerry GilliamScreenplay by Terry Gilliam Tom Stoppard Charles McKeown Produced byArnon MilchanStarring Jonathan Pryce Robert De Niro Katherine Helmond Ian Holm Bob Hoskins Michael Palin Ian Richardson Peter Vaughan Kim Greist CinematographyRoger PrattEdited byJulian DoyleMusic byMichael KamenProductioncompanies Embassy International Pictures[1] Brazil Productions[2][3][4] Distr…
Several riots in Bristol, England The Bristol riots refer to a number of significant riots in the city of Bristol in England. Bristol Bridge riot, 1793 In 1794 the populace of Bristol were said to be apt to collect in mobs on the slightest occasions; but have been seldom so spirited as in the late transactions on Bristol-bridge.[1] The Bristol Bridge Riot of 30 September 1793 began as a protest at renewal of an act levying tolls on Bristol Bridge, which included the proposal to demolish …
Japanese search engine and web portal This article has multiple issues. Please help improve it or discuss these issues on the talk page. (Learn how and when to remove these template messages) This article relies excessively on references to primary sources. Please improve this article by adding secondary or tertiary sources. Find sources: Goo search engine – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (September 2016) (Learn how and when to remove th…
Este artigo ou secção contém uma lista de referências no fim do texto, mas as suas fontes não são claras porque não são citadas no corpo do artigo, o que compromete a confiabilidade das informações. Ajude a melhorar este artigo inserindo citações no corpo do artigo. (Agosto de 2020) Adherbal de Carvalho. A Noiva, cujo subtítulo é Escorço de um romance naturalista, é um livro em forma de folhetim de 1888 escrito por Adherbal de Carvalho, crítico, poeta de transição e escritor d…
Douglas XO2D-1 adalah prototipe floatplane pengamatan Amerika tahun 1930-an. Itu biplan bermesin tunggal dimaksudkan untuk diluncurkan oleh katapel pesawat dari kapal Angkatan Laut Amerika Serikat, tetapi hanya satu dibangun, kontrak produksi pada Curtiss untuk SOC Seagull. Referensi Francillon, René J. McDonnell Douglas Aircraft since 1920. London:Putnam, 1979. ISBN 0-370-00050-1. lbsPesawat militer DouglasDaftar pesawat Douglas Aircraft CompanyPesawat tempur XP-48 P-70 F-6 F-10 XFD F3D F4D F5…
العلاقات الإكوادورية البليزية الإكوادور بليز الإكوادور بليز تعديل مصدري - تعديل العلاقات الإكوادورية البليزية هي العلاقات الثنائية التي تجمع بين الإكوادور وبليز.[1][2][3][4][5] مقارنة بين البلدين هذه مقارنة عامة ومرجعية للدولتين: وجه المقا…
Табло показывает 3 января 1900 года вместо 3 января 2000 года. Франция Женщины вводят данные на перфокарты в 1938 году. Ограниченное пространство для передачи данных на картах привело к широкому использованию двух цифр в поле года Проблема 2000 года (часто она обозначает…
Lake County ExaminerFront page December 20, 1900TypeWeekly newspaperOwner(s)Adams Publishing GroupFounder(s) Stephen Moss C. A. Cogswell Founded1880 (1880)LanguageEnglishHeadquartersLakeview, OregonCirculation1,811 (as of 2021)[1]Websitelakecountyexam.com The Lake County Examiner is a weekly newspaper published in Lakeview, Oregon, United States. It was founded in 1880 by Stephen P. Moss and Charles A. Cogswell. Over the years, the paper has had a number of publishers. Today, th…
Natalie Merchant discographyMerchant performingStudio albums9Compilation albums2Singles11 See also: 10,000 Maniacs The discography of Natalie Merchant contains nine studio albums, two compilation albums, and seven singles. Merchant's debut album, Tigerlily, produced three top 10 hits, Carnival, Wonder, and Jealousy. The album is certified 5× Multi-Platinum by the RIAA. Albums Studio albums Year Album details Peak chart positions Certifications and sales US[1] US Rock[2] USFolk&#…
American high jumper Darryl SullivanPersonal informationFull nameDarryl Sullivan Jr.NationalityAmericanBorn (1997-12-28) December 28, 1997 (age 25)Marion, Illinois, U.S.SportSportTrack and FieldEventHigh jump Darryl Sullivan (born December 28, 1997) is an American Olympic track and field athlete who specialises in the high jump. Sullivan, who is a native of Marion, Illinois, became a four-time All-American at the University of Tennessee.[1] As a high school senior Sullivan won …
This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Served Like a Girl – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (February 2018) (Learn how and when to remove this template message) 2017 American filmServed Like a GirlTheatrical release posterDirected byLysa HeslovWritten by Tchavdar Georgiev Lysa Heslov Produc…
Military technology to make personnel and material less visible F-117 stealth aircraft PL-01 stealth tank Surcouf French stealth frigate Stealth technology, also termed low observable technology (LO technology), is a sub-discipline of military tactics and passive and active electronic countermeasures,[1] which covers a range of methods used to make personnel, aircraft, ships, submarines, missiles, satellites, and ground vehicles less visible (ideally invisible) to radar, infrared,[2&…
The Princess Diaries: Original Motion Picture SoundtrackBanda sonora de Varios artistasPublicación 24 de julio, 2001Grabación Varios tiemposGénero(s) Pop, dance-pop, teen popDuración 54:28Discográfica Walt Disney RecordsProductor(es) Timmy Allen, BabyBoy, Andy Goldmark, Jimmy Harry, Sidney James, Tim James, Mark Jolley, Patrick Leonard, Bob Marlette, Milton McDonald, Paul Poli, Veit Renn.[1]Certificación USA: [2]Calificaciones profesionales Allmusic link Cronología de Varios…
この記事は検証可能な参考文献や出典が全く示されていないか、不十分です。出典を追加して記事の信頼性向上にご協力ください。（このテンプレートの使い方）出典検索?: 静岡県道368号湖東舘山寺線 – ニュース · 書籍 · スカラー · CiNii · J-STAGE · NDL · dlib.jp · ジャパンサーチ · TWL（2017年4月） 静岡県道368号湖東舘山寺線（し…
Nauruan politician You can help expand this article with text translated from the corresponding article in Norwegian. (July 2014) Click [show] for important translation instructions. View a machine-translated version of the Norwegian article. Machine translation, like DeepL or Google Translate, is a useful starting point for translations, but translators must revise errors as necessary and confirm that the translation is accurate, rather than simply copy-pasting machine-translated text into…
Lokasi Pengunjung: 52.15.189.48