Witold Starkiewicz

Witold Szymon Starkiewicz
Ilustracja
Imię i nazwisko urodzenia

Witold Starkiewicz

Data i miejsce urodzenia

3 września 1906
Gołonóg (Dąbrowa Górnicza)

Data i miejsce śmierci

14 września 1978
Warszawa

Miejsce spoczynku

Warszawa,
Cmentarz Wojskowy na Powązkach

Zawód, zajęcie

okulista
neurofizjolog wzroku

Miejsce zamieszkania

Szczecin

Narodowość

polska

Tytuł naukowy

prof. dr hab. med.

Alma Mater

Uniwersytet Warszawski

Uczelnia

Pomorska Akademia Medyczna

Wydział

Medyczny

Stanowisko

prof. zw.

Rodzice

Szymon Starkiewicz
Kazimiera Starkiewicz

Małżeństwo

Julia Latkowska-Starkiewiczowa, prof. pediatrii, PAM[1][2]

Dzieci

Ewa Pronicka
prof. pediatrii, CZD[3]
Joanna Kośmider
prof. chemii, olfaktometria, ZUT[3]

Odznaczenia
Order Budowniczych Polski Ludowej Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Medal 10-lecia Polski Ludowej
Odznaka honorowa „Za wzorową pracę w służbie zdrowia” (1950–1986)
Multimedia w Wikimedia Commons
Konnica w II wojnie światowej
Bitwa nad Bzurą (1939)
Droga po bombardowaniu
Gmach Pomorskiej Akademii Medycznej, w którym wmurowano tablicę upamiętniającą prof. Witolda Starkiewicza – jednego z założycieli uczelni
Schemat drogi wzrokowej

Witold Szymon Starkiewicz (ur. 3 września 1906 w Gołonogu, zm. 14 września 1978 w Warszawie) – lekarz okulista, naukowiec i nauczyciel akademicki, profesor i rektor Pomorskiej Akademii Medycznej[4][2], podpułkownik lekarz Wojska Polskiego. Budowniczy Polski Ludowej.

Życiorys

Witold Starkiewicz ukończył studia medyczne na Uniwersytecie Warszawskim (1931), a następnie pracował jako okulista w Warszawie i Lwowie. Ożenił się z Julią Latkowską, pochodzącą również z rodziny lekarskiej. Był oficerem armii II Rzeczypospolitej, uczestnikiem kampanii wrześniowej 1939 roku, a następnie – jeńcem w Oflagu II C Woldenberg (1939–1945). W latach 1945–1948 pełnił służbę w ludowym Wojsku Polskim jako lekarz okulista, związany z lotnictwem. Był też asystentem na UW. W 1948 roku przeniósł się do Szczecina. Był jednym z organizatorów Pomorskiej Akademii Medycznej, w której pracował do emerytury (1972). Specjalizował się w dziedzinie psychofizjologii wzroku. Pasją jego życia było doskonalenie konstrukcji „sztucznego wzroku” – elektroftalmu Kazimierza Noiszewskiego. Pełnił m.in. funkcje dziekana Wydziału Lekarskiego i rektora PAM. W roku 1973 otrzymał pierwszy w historii uczelni doktorat honoris causa[4][2][5].

Zmarł w roku 1978 w Warszawie; tego samego dnia zmarła jego żona, prof. Julia Starkiewiczowa. Został pochowany wraz z nią na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach[4] (kwatera B35-7-3)[6].

Grób Witolda Starkiewicza i Julii Starkiewiczowej na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Okres przed II wojną światową

Witold Starkiewicz urodził się 3 września 1906 roku w Gołonogu (dziś – dzielnica Dąbrowy Górniczej), jako syn pediatry – Szymona Starkiewicza i Kazimiery de domo Starkiewicz[a]. W roku 1924 skończył Gimnazjum im. Tadeusza Reytana[8] i rozpoczął studia na Uniwersytecie Warszawskim. Przez dwa lata studiował matematykę na Wydziale Przyrodniczym, po czym przeniósł się na Wydział Lekarski, gdzie uzyskał dyplom lekarza (11 czerwca 1932 roku). Po studiach odbył roczną służbę wojskową w Szkole Podchorążych Sanitarnych Rezerwy CWS. Następnie został przyjęty do zawodowej służby wojskowej, w stopniu podporucznika ze starszeństwem z 1 listopada 1933 w korpusie oficerów sanitarnych i przydzielony do Centrum Wyszkolenia Sanitarnego, na staż lekarski w Szpitalu Szkolnym[9]. Z dniem 21 stycznia 1935, po ukończeniu stażu, przeniesiony do 1 Pułku Lotniczego na Okęciu, na stanowisko lekarza[10]. Wykonał tam pierwsze prace badawcze w dziedzinie psychofizjologii widzenia, zajmując się zagadnieniem powidoków oraz zależnością ostrości wzroku pilotów od stopnia narażenia na hałas i stres. Badania wykonywał pracując wieczorami w Klinice Ocznej UW. W tym okresie opublikował pracę naukową: O wpływie lotów akrobacyjnych niewysokościowych na stan czynnościowy oka („Lekarz wojskowy” t. 28, nr 4, 1936; „Polski Przegląd Medycyny Lotniczej” t. 5, nr 2, 1936)[4].

W roku 1936 odbył w Szpitalu Ujazdowskim okulistyczny staż specjalizacyjny, a w 1937 roku został asystentem (w stopniu porucznika) na Oddziale Okulistycznym Instytutu Badań Lotniczo-Lekarskich w Warszawie. W tym czasie przygotował publikację: O powidokach ze szczególnym uwzględnieniem powidoków obwodowych części pola widzenia. Elektryczna teoria fazowości powidoków („Klinika Oczna”, z. 3 1938)[4].

W latach 1937–1938, w stopniu kapitana-lekarza, kierował Oddziałem Ocznym 6 Szpitala Okręgowego we Lwowie[4]. W sierpniu 1939 zgodnie z przydziałem mobilizacyjnym objął dowództwo Plutonu Sanitarnego Konnego Nr 86, będącego pododdziałem Podolskiej Brygady Kawalerii.

Okres II wojny światowej

Na stanowisku dowódcy plutonu sanitarnego walczył w kampanii wrześniowej 1939[11]. W zakres jego zadań wchodziła organizacja punktów opatrunkowych Brygady, m.in. w czasie bitwy nad Bzurą i obrony Warszawy (brygada wzmocniła garnizon warszawski i walczyła tu do 28 września).

Pierwszy okres niewoli Starkiewicz spędził w Oflagu XIb w Brunszwiku, skąd jeńców przetransportowano do obozu jenieckiego Oflag II C Woldenberg (od 1945 Dobiegniew w zachodniej Polsce). W obozowej przychodni lekarskiej wykonywał m.in. proste zabiegi operacyjne. Samodzielnie sporządził, z dostępnych materiałów, kilka przyrządów do badania wzroku. W obozie napisał pierwszą książkę, której rękopis przekazał wizytującym obóz przedstawicielom Szwajcarskiego Czerwonego Krzyża(inne języki) (zob. Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca). Materiały zostały po wojnie odnalezione i opublikowane w roku 1953 (monografia Optyka oka i szkieł okularowych[12]).

Okres powojenny

W kwietniu 1945 roku Witold Starkiewicz wrócił do Warszawy wraz z żoną, która po upadku powstania warszawskiego znalazła się wśród ponad 500 tys. wypędzonych z miasta mieszkańców stolicy (z matką, siostrą i córkami przeszła przez Dulag 121 Pruszków i została wysiedlona w okolice Koniecpola). W powojennej Warszawie pełnił funkcję szefa Oddziału Ocznego w warszawskim Szpitalu Wojskowym przy ul. 6-tego Sierpnia 33/35 (później – Nowowiejska 33) – w 1945 roku w stopniu majora, a w następnym – w stopniu podpułkownika. Pracował też w Klinice Ocznej Uniwersytetu Warszawskiego, pod kierownictwem prof. Władysława Melanowskiego. Stopień doktora medycyny uzyskał w 1946 roku, na podstawie badań powidoków (wykonanych przed wojną). W roku 1947 wstąpił do PPR (od 1948 – PZPR)[4].

We wrześniu 1948 roku uzyskał zwolnienie z wojska i przeniósł się z rodziną na Ziemie Odzyskane, do Szczecina. Był jednym z twórców Pomorskiej Akademii Medycznej (PAM, obecnie – Pomorski Uniwersytet Medyczny, PUM). W Akademii kierował Katedrą Okulistyki. Zorganizował od podstaw Klinikę Oczną (później – Klinika Okulistyczna), początkowo zlokalizowaną przy ul. Unii Lubelskiej (w Szpitalu Klinicznym nr 1), a później – w osobnym budynku Szpitala Klinicznego nr 2 (ul. Powstańców Wielkopolskich). W kolejnych latach był kierownikiem Kliniki Okulistyki i Zakładu Patofizjologii Narządu Wzroku (zorganizowanego w roku 1955). Prowadził kliniczną praktykę lekarską, zajęcia dydaktyczne i badania naukowe. Był również aktywnym organizatorem pracy Wydziału i Uczelni.

Na podstawie wyników badań dotyczących leczenia zeza uzyskał stopień doktora habilitowanego (rozprawa nt. Przyczyny, objawy i leczenia zeza, publ. „Klinika Oczna”, rok 1948 i 1949) oraz stanowisko docenta. W 1950 roku został mianowany profesorem nadzwyczajnym, a w roku 1957 uzyskał tytuł profesora zwyczajnego, nadany przez Radę Państwa. W Pomorskiej Akademii Medycznej pełnił funkcje[4]:

  • kierownika Katedry Okulistyki (od 1948 do emerytury w r. 1972),
  • dziekana Wydziału Lekarskiego (1950–1952),
  • prorektora do spraw Dydaktyki (1953–1955),
  • rektora (1959–1962).

Poza uczelnią uczestniczył w pracach towarzystw naukowych, rad naukowych i komisji, m.in.[4]:

  • Komisja Kompensacji Zmysłów PAN (członek od 1957 r., 1963–1966 – przewodniczący)
  • Komitet Nauk Klinicznych PAN (1962–1966, członek)
  • Sekcja Techniki Świetlnej PAN (1962–1966, członek)
  • Societé Francaise d'Ophtalmologie (1956–1962 – członek tytularny, 1963–1972 – członek rzeczywisty),
  • Consilium Europaeum Strabismi Studio Deditum, Europejska Komisja Badań nad Zezem (członek od 1964 r., 1970–1972 – wiceprzewodniczący),
  • Polskie Towarzystwo Okulistyczne,
  • Szczecińskie Towarzystwo Naukowe (członek zwyczajny),
  • komitety redakcyjne czasopism „Klinika Oczna” i „Вестник офтальмологии”.

Kierunki badań i publikacje

Witold Starkiewicz opublikował 111 prac naukowych (w tym ponad 30 – w językach obcych, zob. np. wykaz w bazie PubMed[13]), cztery monografie i dwa podręczniki. Pełnił funkcję promotora w 18 przewodach doktorskich i opiekuna w dwóch przewodach habilitacyjnych. Prace naukowe dotyczyły przede wszystkim metod leczenia zeza i poszukiwań możliwości zastąpienia wzroku niewidomym[4]. Przedmiotem publikacji Witolda Starkiewicza były również inne zagadnienia z dziedziny fizjologii i patologii wzroku oraz terapii, np.

  • Leczenie tkankami sposobem Fiłatowa (zob. Władimir Fiłatow); „Polski Tygodnik Lekarski”, nr 14, 1950 (Starkiewicz był jednym z pierwszych polskich okulistów, którzy wykonywali przeszczepy rogówki)[4],
  • «Circumligatio meridionalis». Nowy sposób operacyjnego leczenia postępującej krótkowzroczności („Klinika Oczna”, nr 2, 1965)[4],
  • Pierwsze próby leczenia postępującej krótkowzroczności za pomocą «Circumligatio meridionalis» („Klinika Oczna”, nr 6, 1967)[4],
  • Psychofizjologia wzroku (1960)[14],
  • Fizjologiczne podstawy wrażeń wzrokowych ze szczególnym uwzględnieniem wrażeń jasności i barw (1968)[15],
  • Physiologische Grundlagen der Helligkeits- und Farbempfindungen (1970)[16],
  • Systematyka wrodzonych i nabytych zespołów chorobowych ze zmianami ocznymi (1975; wydany po przejściu na emeryturę skrypt dla studentów PAM i lekarzy specjalizujących się w zakresie okulistyki)[17].

Część wyników badań Starkiewicz prezentował na konferencjach i zjazdach okulistycznych towarzystw naukowych, m.in. w Paryżu (1956, 1970), Leningradzie (1957), Brukseli (1958), Budapeszcie (1960), Innsbrucku (1963), Wiedniu (1964), Lucernie (1965), Chicago (1968), Lipsku (1968), Londynie (1969).

Lokalizacyjna metoda leczenia zeza

Typy alteroopturatorów – urządzeń do cyklicznego naprzemiennego zasłaniania lewego i prawego oka u dzieci lub różnych części pola widzenia – stosowanych w latach 50. XX w. do leczenia zeza metodą lokalizacyjną (zdj. z książki W. Starkiewicza pt. Psychofizjologia wzroku, PZWL Warszawa 1960; rozdz. Powstawanie optycznych odruchów lokalizacyjnych, s. 82–199)

Witold Starkiewicz stworzył teoretyczne i praktyczne podstawy lokalizacyjnej metody leczenia zeza. Teoretyczną podstawą tej metody jest, sformułowana przez Starkiewicza, tzw. kinestetyczna teoria widzenia. Sposób leczenia, nazywany „metodą szczecińską”, umożliwia uniknięcie zabiegów operacyjnych, zwłaszcza u dzieci[18]. Stwierdzono, że po operacjach, prowadzących do prawidłowego ustawienia gałek ocznych, konieczne są ćwiczenia pozwalające na wytworzenie u pacjenta nowej koordynacji przestrzenno-ruchowej. Zapewnia to ponad 70% trwałych wyleczeń (zapobiega powrotom zeza)[4]. Metoda była opisywana w licznych publikacjach naukowych, m.in.:

  • W. Starkiewicz: Die Rolle des Muskelsystems in der Pathogenese und Therapie des Schielens (1963)[19]
  • W. Starkiewicz: Fizjologiczne podstawy leczenia zeza (1963)[20]
  • W. Starkiewicz, K. Strzyżewski: Stimulation of normal binocular vision while treating strabismus by localization method (1963)[21]

Wraz z zespołem pracowników oddziału leczenia zeza (jeden z 7 oddziałów Zakładu Patofizjologii Narządu Wzroku) Starkiewicz prezentował zasady metody i wyniki badań jej skuteczności na licznych konferencjach naukowych i kursach, organizowanych dla lekarzy-praktyków, m.in. w Greifswaldzie (1965) i Szczecinie (1966)[4]. Wspólnie z Kazimierzem Strzyżewskim przygotował w 1958 roku dwa naukowe filmy[4]:

  • Rola optycznych odruchów lokalizacyjnych w patogenezie i leczeniu zeza,
  • Patologia widzenia dwuocznego.

Ogłoszona w 1964 roku praca: Wyniki leczenia zeza z zastosowaniem metody lokalizacyjnej została wyróżniona zespołową nagrodą I stopnia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej (1965). Witold Starkiewicz otrzymał też, za prace w tej dziedzinie, indywidualną nagrodę I stopnia (1969)[4].

Elektroftalm

Jeden z uczniów prof. Starkiewicza, dr W. Kuprianowicz i techn. F. Petruczenko – przy zakładaniu elektroftalmu na głowę pacjentki (1969)

Drugim z najważniejszych kierunków badań naukowych były urządzenia zastępujące wzrok niewidomym. Witold Starkiewicz zaproponował modyfikację elektroftalmu Kazimierza Noiszewskiego. Przeprowadził szereg udanych prób prototypu urządzenia, wykorzystującego bodźce dotykowe zamiast dźwiękowych. Wyrażał przekonanie, że angażowanie słuchu w urządzeniach dla ociemniałych jest dla nich niekorzystne, ponieważ słuch jest ich głównym źródłem innych informacji o otoczeniu. Starkiewicz zastosował zestaw 300 fotokomórek, których pobudzenia uruchamiały wibratory, pobudzające powierzchnię czoła pacjenta, tworząc na niej uproszczony plastyczny obraz otoczenia. Koncepcja szczecińskiego elektroftalmu i wyniki badań, wykonanych w Zakładzie z użyciem prototypów (m.in. w ciemni z przedmiotami o kontrastowych krawędziach)[20], były publikowane w Polsce i za granicą, np.:

  • W. Starkiewicz, W. Kuliszewski: The 80-channel elektroftalm, prace lnternational Congress Technology Blindness (1963)[22],
  • W. Starkiewicz, W. Kuprianowicz, F. Petruczenko: 60-channel elektroftalm with CdSO4 photoresistors and forehead tactile elements; rozdział w książce Visual prothesis: the interdisciplinary dialogue (1971)[23].

Konstrukcja układu wibratorów elektroftalmu, montowanych w hełmie nakładanym na głowę niewidomego, została opatentowana przez współpracowników z Polskich Zakładów Optycznych[24].

Oceniając osiągnięcia Starkiewicza w tej dziedzinie prof. Jerzy Szaflik, krajowy konsultant w zakresie okulistyki i przewodniczący Polskiego Towarzystwa Okulistycznego, napisał[25]:

Był on okulistą, ale także miał solidne wykształcenie matematyczne i fizyczne. Wykorzystując swoją wiedzę stworzył urządzenie, które dawało osobom ociemniałym namiastkę widzenia.

Jeden z pierwszych modeli „zastępczego oka” dla niewidomych, opracowany w Szczecinie w końcu lat 50. XX w.

Projekty wynalazcze

Witold Starkiewicz był autorem 11 zgłoszonych projektów wynalazczych, dotyczących konstrukcji aparatów diagnostycznych i wspomagających leczenie, z których 6 opatentowano (np. przyrząd do badania widzenia stereoskopowego, 1972 r.)[26]. Najciekawsze z nich, to[27]:

  • aparat do rozpoznawania barw przez niewidomych,
  • aparat do badania lokalizacji optycznej za pomocą całego ciała,
  • aparat do badania oceny odległości,
  • elektroftalm wielokanałowy,
  • synoptofor kinematograficzny.

Niektóre odznaczenia, wyróżnienia, upamiętnienie

W roku 1973 prof. Witold Starkiewicz otrzymał tytuł doktora honoris causa Pomorskiej Akademii Medycznej[27][32].

Po śmierci prof. Witolda Starkiewicza jego imię nadano ulicy w Szczecinie (dawniej – ul. Jabłonkowska), prowadzącej do Kliniki Okulistycznej PAM. Tablice upamiętniające profesora Witolda Starkiewicza wmurowano w budynku Rektoratu Pomorskiej Akademii Medycznej, przy wejściu do Auli im. Witolda Starkiewicza, oraz na ścianie budynku Kliniki Okulistycznej[4].

1
Tablica pamiątkowa na ścianie Szpitala Miejskiego im. Profesorów Julii i Witolda Starkiewiczów w Gryficach[33]
2
Tablica przy wejściu do Auli w PUM (Szczecin, ul. Rybacka 1)
3
Tablica pamiątkowa przy wejściu do Katedry i Kliniki Okulistyki PUM (al. Powstańców Wielkopolskich 72)

W grudniu 1985 roku kontynuacja myśli naukowej Witolda Starkiewicza była tematem uroczystej sesji naukowej, zorganizowanej przez Oddział Szczeciński Polskiego Towarzystwa Okulistycznego[4]. W tym samym roku imię Profesorów Julii i Witolda Starkiewiczów nadano nowemu szpitalowi w Gryficach[33]. W 1997 roku w Pomorskiej Akademii Medycznej odbyła się obrona pracy doktorskiej dr Andrzeja Lipińskiego, nt. Prof. dr hab. Witold Starkiewicz jako okulista i współorganizator Pomorskiej Akademii Medycznej[34]. W roku 2000 Witold Starkiewicz znalazł się na liście „Szczecinianie stulecia”[5]. W roku 2011 sylwetkę Witolda Starkiewicza przypomniano na łamach Biuletynu Okręgowej Izby Lekarskiej w Szczecinie „Vox Medici”[35] W 2018 roku szczecińskie „Stowarzyszenie Czas Przestrzeń Tożsamość” postanowiło upamiętnić Julię i Witolda Starkiewiczów sadząc na „Skwerze Pamięci” Cmentarza Centralnego młody dąb – „Drzewko Pamięci”[36].

Uwagi

  1. ↑ Rodzice Witolda Starkiewicza byli stryjecznym rodzeństwem. Zawarli związek małżeński w roku 1903 za indultem papieskim[7].

Przypisy

  1. ↑ Stanisław T. Sroka: Polski Słownik Biograficzny. T. XLII (2003–2004): Stanisław ks. Mazowiecki – Stawiarski Seweryn; Starkiewiczowa Julia Helena (1908–1978). Kraków: PAN (www.psb.pan.krakow), 2002, s. 314–316.
  2. ↑ a b c Encyklopedia Szczecina. Tadeusz Białecki (red.), Zdzisław Chmielewski (oprac.). Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, Instytut Historii, Zakład Historii Pomorza Zachodniego, 2000, s. 379–380. ISBN 83-7241-089-5. (pol.).
  3. ↑ a b Who is Who w Polsce. Encyklopedia biograficzna. Wyd. III. Poznań: Hübners blues Who is Who, 2004, s. 1945, 3448. ISBN 3-7290-0043-8. (pol.).
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Stanisław T. Sroka: Polski Słownik Biograficzny. T. XLII (2003–2004): Stanisław ks. Mazowiecki – Stawiarski Seweryn; Starkiewicz Witold Szymon (1906–1978). Kraków: PAN (www.psb.pan.krakow), 2002, s. 311–314.
  5. ↑ a b Tadeusz Brzeziński: Witold Starkiewicz. W: Szczecinianie stulecia. Wyd. Piątek trzynastego, 2000, s. 113. ISBN 83-87735-63-9.
  6. ↑ Cmentarz Wojskowy. Kwatera B 35, rząd 7, grób 3. cmentarzekomunalne.com.pl. [dostęp 2021-06-26].
  7. ↑ Krzysztof Brożek: Polski Słownik Biograficzny. T. XLII (2003–2004): Stanislaw ks. Mazowiecki – Stawiarski Seweryn; Starkiewicz Szymon Tadeusz (1877–1962). Kraków: PAN (www.psb.pan.krakow), 2002, s. 309–311.
  8. ↑ Wojciech Rylski: Absolwenci Reytana 1924. wne.uw.edu.pl. [dostęp 2021-09-07].
  9. ↑ Lista starszeństwa korpusu oficerów sanitarnych w: Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 3 z 31.01.1934 r.
  10. ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 14 z 22.12.1934 r.
  11. ↑ Jerzy Durkalec, Kazimierz Janicki, Jan Hasik. Służba zdrowia Armii „Poznań” w polskiej wojnie obronnej we wrześniu 1939 roku. „Nowiny Lekarskie”. 70 (12), s. 1216–1227, 2001. (pol.). 
  12. ↑ Witold Starkiewicz: Optyka oka i szkieł okularowych: zarys optyki geometrycznej i optyki oka oraz zasady budowy okularów i przyrządów optycznych. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1953. (pol.).
  13. ↑ Results: 1 to 57 for Starkiewicz. [w:] US National Library of Medicine, National Institutes of Health [on-line]. National Center for Biotechnology Information. [dostęp 2014-02-18]. (ang.).
  14. ↑ Witold Starkiewicz: Psychofizjologia wzroku. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1960. [dostęp 2018-12-09]. (pol.).
  15. ↑ Witold Starkiewicz: Fizjologiczne podstawy wrażeń wzrokowych ze szczególnym uwzględnieniem wrażeń jasności i barw. Szczecin: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1968. [dostęp 2018-06-27]. (pol.).
  16. ↑ Witold Starkiewicz: Physiologische Grundlagen der Helligkeits- und Farbempfindungen. [dostęp 2014-10-23].
  17. ↑ Witold Starkiewicz: Systematyka wrodzonych i nabytych zespołów chorobowych ze zmianami ocznymi: skrypt dla studentów PAM i lekarzy specjalizujących się w zakresie okulistyk. Szczecin: Pomorska Akademia Medyczna, 1975. (pol.).
  18. ↑ Teresa Baranowska-George: 16. Choroba zezowa; B. Metoda lokalizacyjna leczenia zeza. W: red. Witold Jan Orłowski: Okulistyka współczesna Podręcznik dla lekarzy specjalizujących się w chorobach oczu. T. 2. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1977–1992. ISBN 978-83-200-0837-1.; zob. też wypowiedź prof. Teresy Baranowskiej-George na Forum Gazeta.pl)
  19. ↑ Witold Starkiewicz: Die Rolle des Muskelsystems in der Pathogenese und Therapie des Schielens. 1963. (niem.).
  20. ↑ a b Witold Starkiewicz. Fizjologiczne podstawy leczenia zeza. „Polska”. 11 (111), s. 38–39, 1963. Wydawnictwo Polonia (pl*de*fr*en*sv*es). 
  21. ↑ W. Starkiewicz, K. Strzyżewski. Stimulation of normal binocular vision while treating strabismus by localization method. „Brit. J. Ophthalmol.”. 47, s. 728–735, 1963. DOI: 10.1136/bjo.47.12.728. (ang.). 
  22. ↑ W. Starkiewicz, W. Kuliszewski. The 80-channel elektroftalm. „Proceedings of the lnternational Congress Technology Blindness, Am. Found. Blindness”, 1963. New York, USA. (ang.). 
  23. ↑ W. Starkiewicz, W. Kuprianowicz, F. Petruczenko: 60-channel elektroftalm with CdSO4 photoresistors and forehead tactile elements. W: Sterling et al. (Eds.): Visual prothesis: the interdisciplinary dialogue. New York: Academic press, 1971, s. 295–299. (ang.).
  24. ↑ Stanisław Wysocki, Janusz Chalecki (Polskie Zakłady Optyczne, Warszawa). P. 152277: Układ pulsatorów elektroftalmu; 1971-12-18. „Biuletyn Urzędu Patentowego”. 18 (Wydawnictwo Urzędu Patentowego PRL), s. 65–66, 1973. (pol.). 
  25. ↑ Jerzy Szaflik. Marzenia się spełniają – wypowiedź prof. dr. hab. Jerzego Szaflika, krajowego konsultanta w zakresie okulistyki, przewodniczącego Polskiego Towarzystwa Okulistycznego. „Rzeczpospolita (dodatek promocyjny); Nasze Zdrowie IV”. 300 (6983), 23 grudnia 2004. [dostęp 2018-05-24]. [zarchiwizowane z adresu 2007-10-06]. (pol.). 
  26. ↑ Witold Starkiewicz (Pomorska Akademia Medyczna). Patent 155709: Przyrząd do badania widzenia stereoskopowego (07.01.1972). „Biuletyn Urzędu Patentowego”. 1, s. 47, 1974. Wydawnictwo Urzędu Patentowego PRL. (pol.). 
  27. ↑ a b prof. dr hab. med. Tadeusz Marcinkowski. doktoraty HC: Prof. Witold Starkiewicz. „Medyk. Czasopismo lekarzy i studentów”. XXXVIII (10 (545)), s. 12–13, październik 1991. Szczecin: PAM. ISSN 0867-3055. 
  28. ↑ Wręczenie odznaczeń w Belwederze, „Dziennik Polski”, 1974, nr 172, s. 3.
  29. ↑ M.P. z 1951 r. nr 75, poz. 1024.
  30. ↑ M.P. z 1955 r. nr 125, poz. 1624.
  31. ↑ M.P. z 1953 r. nr 64, poz. 785.
  32. ↑ O uczelni. [w:] Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie [on-line]. www.pum.edu.pl, 2009/2010. [dostęp 2011-11-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-17)]. (pol.).
  33. ↑ a b Samodzielny Publiczny Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej w Gryficach. www.medicam.pl. [dostęp 2011-11-09].
  34. ↑ Andrzej Lipiński: Prof. dr hab. Witold Starkiewicz jako okulista i współorganizator Pomorskiej Akademii Medycznej. Szczecin: Pomorska Akademia Medyczna; Dysertacje dr n. med., 1997. [dostęp 2010-10-02]. (pol.).
  35. ↑ Mikołaj Radomski (s.45-46), Wanda Andrzejewska (s.47). Patroni szczecińskich ulic: Śladami profesora Witolda Starkiewicza (s.45-46), Tchnienie zefirka (s. 47). „Vox Medici”, s. 45-47, lipiec-sierpień 2011. OIL w Szczecinie. ISSN 1426-6318. 
  36. ↑ Stowarzyszenie Czas Przestrzeń Tożsamość: XII. Drzewka Pamięci. [w:] Newsletter > Najważniejsze wydarzenia [on-line]. Miasto Szczecin, 25 października 2018. [dostęp 2019-01-13].

Linki zewnętrzne

Rektorzy Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie
Rektorzy Akademii Medycznej
(1948–2010)
Rektorzy Uniwersytetu Medycznego
(od 2010)