Welsh rarebit

Welsh rarebit
{{{alt grafiki}}}
Inne nazwy

Welsh rabbit

Miejsce powstania

Wielka Brytania

Odmiany

Buck rabbit, blushing bunny, Hot Brown

Składniki

chleb, żółty ser

Multimedia w Wikimedia Commons

Welsh rarebit (IPA: [wɛlʃ 'rɛərbIt]) lub Welsh rabbit (IPA: ['raebIt]) – danie składające się z gorącego sosu na bazie sera podawanego na plasterkach chleba tostowego[1]. Pierwotna XVIII-wieczna nazwa tego dania brzmiała żartobliwie Welsh rabbit (dosłownie „walijski królik”), która później zreinterpretowana została jako rarebit[a][2], jako, że w rzeczywistości danie nie zawiera królika. Wariantami potrawy są: English rabbit, Scotch rabbit, buck rabbit, golden buck i blushing bunny.

Chociaż nie ma mocnych dowodów na to, że danie pochodzi z kuchni walijskiej, czasami jest identyfikowane z walijskim caws pobi, pieczonym serem, udokumentowanym w XVI wieku[3].

Sos

Niektóre przepisy po prostu zalecają stopienie startego sera na toście. Według innych robi się sos z sera, piwa typu ale i musztardy, przyprawiony pieprzem cayenne lub papryką[4][5][6]. Inne przepisy dodają wino lub sos Worcestershire[7]. Można też zmieszać ser i musztardę w sos beszamelowy[1][8].

Warianty

Hannah Glasse, żyjąca w XVIII wieku autorka angielskiej książki kucharskiej The Art of Cookery podaje bliskie warianty Scotch rabbit, Welsh rabbit i dwie wersje English rabbit[9]:

Aby zrobić Scotch rabbit, upiecz kawałek chleba bardzo ładnie z obu stron, posmaruj go masłem, pokrój plasterek sera wielkości chleba, przypiecz go z obu stron i połóż na chlebie.

Aby zrobić Welsh rabbit, podpiecz chleb z obu stron, a następnie podpiecz ser z jednej strony, połóż na toście i przypiecz go gorącym żelazem z drugiej strony. Możesz go natrzeć musztardą.

Aby zrobić English rabbit, podpiecz kromkę chleba z obu stron, połóż ją na talerzu przed ogniem, nalej na nią kieliszek czerwonego wina i pozwól nasiąknąć winem; następnie pokrój bardzo cienko ser i połóż go bardzo grubą warstwą na chlebie i włóż do blaszanego piekarnika przed ogniem, a zaraz się przypiecze i przyrumieni. Podawaj na gorąco.

Albo zrób to w ten sposób. Podpiecz chleb i namocz go w winie, postaw przed ogniem, pokrój ser w bardzo cienkie plasterki, posmaruj dno talerza masłem, połóż ser, wlej dwie lub trzy łyżki białego wina, przykryj innym talerzem, połóż go na podgrzewaczu z rozżarzonymi węglami na dwie lub trzy minuty, a następnie mieszaj, aż będzie gotowe i dobrze wymieszane. Możesz dodać trochę musztardy; kiedy będzie gotowe, połóż go na chlebie i [...] zrumień go gorącą szuflą.

Buck rabbit (Welsh rabbit z jajkiem)

Wariant potrawy, w którym całość podana jest z jajkiem sadzonym na wierzchu zwany jest buck rabbit[10] lub golden buck[11].

Welsh rabbit zmieszany z ugotowanym pomidorem lub zupą pomidorową daje blushing bunny[12].

We Francji un Welsh jest popularny w regionie Nord-Pas-de-Calais[13].

Nazwa potrawy

Najstarsza odnotowana wzmianka o potrawie pod nazwą Welsh rabbit w angielskim tekście pochodzi z 1725 roku, ale pochodzenie tego terminu jest nieznane. Prawdopodobnie miał być żartobliwy[14].

Przymiotnik Welsh („walijski”) prawdopodobnie użyty został jako pejoratywny dysfemizm[15], oznaczający „coś ordynarnego lub gorszej jakości”[16] i sugerujący, że „tylko ludzie tak biedni i głupi jak Walijczycy jedzą ser i nazywają go królikiem”[17][18], lub że „najbliższą królikowi rzeczą, na którą mógł sobie pozwolić Walijczyk, był roztopiony ser na toście”[19]. Mógł też nawiązywać do „skromnej diety mieszkańców walijskich wyżyn”[20]. Innymi przykładami takich żartobliwych nazw potraw są Welsh caviar (walijski kawior) – chleb z wodorostów[21]; Essex lion (lew z Essex) – cielak; Norfolk kapon (kapłon z Norfolk) – solony śledź; Irish apricot (irlandzka morela) – ziemniak[22]; Rocky Mountain oysters (ostrygi z Gór Skalistych) – jądra byka; i Scotch woodcock (słonka szkocka) – jajecznica i anchois na toście[23].

Danie mogło być przypisane Walijczykom, ponieważ lubili pieczony ser: I am a Welshman, I do love cause boby, good roasted cheese. (1542)[24]. Cause boby to walijski caws pobi – „pieczony ser”, ale nie jest jasne, czy jest on związany z Welsh rabbit.

Rabbit i rarebit

Słowo rarebit jest zniekształceniem słowa rabbit („królik”). Nazwa Welsh rabbit została po raz pierwszy odnotowana w 1725 roku, a rarebit w 1781[14]. Słowo rarebit nie jest używane samodzielnie, z wyjątkiem nawiązań do potrawy[14]. W 1785 roku Francis Grose zdefiniował Welch rabbit [sic] jako Welch rare bit, nie wskazując, który termin powstał pierwszy[25].

XVIII-wieczne angielskie książki kucharskie ujawniają, że uważano go wówczas za smakowitą kolację lub danie tawernowe, oparte na wybornych serach typu cheddar i pszennym chlebie […]. Co zaskakujące, wydaje się, że istniał nie tylko Welsh Rabbit, ale także English Rabbit, Irish Rabbit i Scotch Rabbit, ale żaden rarebit[26].

Od XX wieku nazwami rarebit, rarebit sauce, a nawet rabbit sauce określany był sos serowy używany w hamburgerach i innych potrawach[27][28][29][30].

W kulturze

Komiks Winsora McCaya "Dream of the Rarebit Fiend" opowiada o fantastycznych snach, które mają różne postacie, ponieważ zjadły Welsh rarebit przed pójściem spać

Pogląd, że ser tostowany był daniem, któremu Walijczycy nie mogli się oprzeć, istniał od średniowiecza. W A C Merie Talys (100 wesołych opowieści), drukowanej książce dowcipów z 1526 roku, jest powiedziane, że Bóg, zmęczony przez przebywających w niebie Walijczyków, „którzy swym trajkotem kłopotali wszystkich innych”, poprosił odźwiernego nieba, św. Piotra, aby coś z tym zrobił. Święty Piotr wyszedł za bramę nieba i zawołał donośnym głosem: Cause bobe („tostowany ser”). Wszyscy Walijczycy wybiegli za bramę, po czym św. Piotr zamknął ją i dlatego w niebie nie ma Walijczyków[31][32].

Betty Crocker's Cookbook twierdzi, że walijskim chłopom nie wolno było jeść królików złapanych na polowaniach w majątkach szlachty, więc jako substytut używali stopionego sera. Twierdzi również, że Ben Jonson i Charles Dickens jedli walijski rarytas w pubie Ye Olde Cheshire Cheese w Londynie[33]. W książce nie podane są żadne dowody potwierdzające te informacje; w rzeczywistości Ben Jonson zmarł prawie sto lat przed pierwszym poświadczeniem terminu Welsh rabbit[14].

Welsh rarebit rzekomo powoduje wyraziste sny. Książka Welsh Rarebit Tales z 1902 roku to zbiór krótkich opowieści grozy, rzekomo członków klubu pisarskiego, którzy zjedli dużą ilość rarebit, aby mieć inspirujące sny[34].

Uwagi

  1. ↑ ang. rare – rzadki, rzadko spotykany, bit – cząstka, kawałek. Słowo rarebit jako takie nie występuje w języku angielskim poza nazwą tej potrawy.

Przypisy

  1. ↑ a b Constance Spry: The Constance Spry Cookery Book. (ang.).
  2. ↑ rarebit. Online Etymology Dictionary. [dostęp 2022-10-31]. (ang.).
  3. ↑ Nicholas Witts: A Brief History of Welsh Rarebit. Culture Trip, 2017-02-04. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-03-18)]. (ang.).
  4. ↑ Georges Auguste Escoffier: Le Guide Culinaire. (ang.)., tłum. H.L. Cracknell, R.J. Kaufmann
  5. ↑ Louis Saulnier: Le Répertoire de la Cuisine. (ang.)., tłum. E. Brunet
  6. ↑ Hering: Hering's Dictionary of Classical and Modern Cookery. Walter Bickel. (ang.)., tłum. Walter Bickel
  7. ↑ It takes more than beer to make a perfect rarebit. „Good Housekeeping”, s. 32, 1934-01-12. [zarchiwizowane z adresu 2021-05-17]. (ang.). 
  8. ↑ Fannie Farmer: Boston Cooking-School Cook Book. Boston: 1896. ISBN 0-451-12892-3. (ang.).
  9. ↑ Hannah Glasse: The Art of Cookery made Plain and Easy, ...by a Lady. London: L. Wangford, 1775, s. 190. (ang.).
  10. ↑ Definition of "buck rabbit". Collins English Dictionary. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-30)]. (ang.).
  11. ↑ Golden Buck. Merriam-Webster. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-17)]. (ang.).
  12. ↑ Lily Haxworth Wallace: The Rumford complete cook book. Providence: Rumford Chemical Works, 1908, s. 196. (ang.).
  13. ↑ Max Evans: Euro 2016: Wales fans try the French Welsh rarebit. [w:] BBC News [on-line]. 2016-06-30. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-08-09)]. (ang.).
  14. ↑ a b c d Oxford English Dictionary. Wyd. 3. 2011. (ang.).
  15. ↑ Eric Partridge: Words, Words, Words!. 2015, s. 8. ISBN 1-317-42644-4. (ang.).
  16. ↑ Kate Burridge: Blooming English: Observations on the Roots, Cultivation and Hybrids of the English Language. 2004, s. 220. ISBN 0-521-54832-2. (ang.).
  17. ↑ Robert Hendrickson: The Facts on File Encyclopedia of Word and Phrase Origins. 1997. (ang.).
  18. ↑ cf. Welsh comb (walijski grzebień) = „the thumb and four fingers” (kciuk i cztery palce) w: Francis Grose, „A Classical Dictionary of the Vulgar Tongue”, 1788, cytat w „Oxford English Dictionary”, hasło „Welsh”
  19. ↑ Etymologia ludowa. W: Roy Blount Jr.: Alphabet Juice. 2009. ISBN 1-4299-6042-6. (ang.).
  20. ↑ The Oxford companion to the literature of Wales. Meic Stephens, 1986, s. 631. (ang.).
  21. ↑ Ole G. Mouritsen: Seaweeds: Edible, Available, and Sustainable. 2013, s. 150. ISBN 0-226-04453-X. (ang.).
  22. ↑ E.B. Tylor. The Philology of Slang. „Macmillan's Magazine”. 29, s. 505, 04.1874. (ang.). 
  23. ↑ Laurence Horn. [1] Spitten image: Etymitology and Fluid Dynamics]. „American Speech”. 79, Spring 2004. DOI: 10.1215/00031283-79-1-33. (ang.). 
  24. ↑ Andrew Boorde: The Fyrst Boke of the Introduction of Knowledge, the which do the teache a man to speak part of all manner of languages, and to know the usage and fashion of all manner of countreys. 1542. (ang.).
  25. ↑ Francis Grose: A Classical Dictionary of the Vulgar Tongue. 1785, s. Welch rabbit 175. (ang.).
  26. ↑ Alice Ross. Hunting The Welch Rabbit. „Journal of Antiques and Collectibles”, maj 2000. (ang.). 
  27. ↑ Gyula Décsy: Hamburger for America and the World. 1984, s. 31. ISBN 0-931922-15-1. (ang.).
  28. ↑ Dawn Simonds: Best Food in Town: The Restaurant Lover's Guide to Comfort Food in the Midwest. 2004, s. 47, 48, 59. ISBN 1-57860-146-0. (ang.).
  29. ↑ Universal sauces for main courses. W: Michael Greenwald: Cruising Chef Cookbook. 2000, s. 280. ISBN 0-939837-46-3. (ang.).
  30. ↑ From One Hostess to Another. „Good Housekeeping”, s. 44, May 1919. (ang.). 
  31. ↑ W. Carew Hazlitt: A Hundred Merry Tales: The Earliest English Jest-Book. 1887, s. xxi. (ang.).
  32. ↑ Hermann Oesterley: Shakespeare's Jest Book. A Hundred Mery Talys, from the only perfect copy known. London: 1866. (ang.).
  33. ↑ Betty Crocker’s Cookbook. Prentice Hall, 1989, s. 184. (ang.).
  34. ↑ Harle Oren Cummins: Welsh Rarebit Tales. The Mutual Book Co, 1902. LCCN 08010614. (ang.).