Sylwester, prawdopodobne nazwisko świeckie Chołmski, przezwisko Wołyniec (ur. ok. 1650, zm. 20 maja?/31 maja 1735 w Wyborgu) – rosyjski biskup prawosławny.
Życiorys
Wczesna działalność
Jego dokładna data urodzenia nie jest znana; przyjmuje się, iż urodził się ok. 1650, gdyż w momencie objęcia swojej ostatniej katedry kazańskiej w 1725 był już w podeszłym wieku. Prawdopodobnie pochodził z rosyjskiej rodziny szlacheckiej, choć jego nazwisko Chołmski mogło być jedynie przezwiskiem. W przeszłości przypuszczano, iż pochodził z Chełmu, a jego związki z tym miastem były również źródłem jego przezwiska Wołyniec. Najprawdopodobniej jednak duchowny związany był nie z miastem na ziemi chełmskiej, a z miasteczkiem Chołm na ziemi pskowskiej[1]. Mało prawdopodobna jest również informacja o uzyskaniu przez Sylwestra wykształcenia w Akademii Mohylańskiej, chociaż był on niewątpliwie lepiej wykształcony niż większość współczesnych mu hierarchów rosyjskich. Prawdopodobnie hierarcha uczył się jedynie w szkole brackiej na ziemiach białoruskiej lub litewskich (nie jest wykluczona nauka w Wilnie), bliskich geograficznie jego rodzinnej Pskowszczyźnie[1].
Sylwester już jako mnich wymieniony jest po raz pierwszy w dokumentach z ostatniej dekady XVII w., gdy jako hieromnich był ekonomem przy domu biskupim w Nowogrodzie. W 1700 został przełożonym Monasteru Dieriewianickiego w Nowogrodzie, zaś cztery lata później, jako archimandryta, stanął na czele wspólnoty monasteru św. Jerzego w Nowogrodzie. Jeszcze w tym samym 1704 przeniesiono go do służby w Ławrze Troicko-Siergijewskiej, której został namiestnikiem. Znał Dymitra (Tuptałę) i carewicza Aleksego[1].
Biskup
Chirotonia biskupa archimandryty Sylwestra odbyła się 14 września 1708, po tym, gdy car Piotr I usunął z katedry metropolitę niżnonowogrodzkiego Izajasza. Sylwester natychmiast po przyjęciu święceń biskupich otrzymał godność metropolity. W Niżnym Nowogrodzie urządził nowy monaster, w którym znalazła się również jego rezydencja, zaś przy soborze katedralny wzniósł dzwonnicę. Nie spełnił natomiast oczekiwań Piotra I w zakresie zwalczania staroobrzędowców. Według badającego dzieje eparchii niżnonowogrodzkiej biskupa Makarego właśnie z tego powodu w 1719 został przeniesiony na katedrę smoleńską, ustępując dotychczasowy urząd zdecydowanemu w walce ze starowiercami Pitirimowi[1]. Po rocznym sprawowaniu urzędu biskupa smoleńskiego Sylwester został metropolitą twerskim (bez prawa noszenia białego kłobuka), zaś w 1724 – biskupem riazańskim (co stanowiło wyraźną degradację)[1]. Również rok później, przy przeniesieniu na katedrę kazańską, nie zachował nadanej wcześniej godności metropolity. Objęcie prestiżowej katedry zawdzięczał protekcji metropolity rostowskiego Jerzego, który po śmierci Piotra I stał się pierwszoplanową postacią w Świątobliwym Synodzie Rządzącym, wobec upadku wpływów Teofana (Prokopowicza)[1].
Na katedrze kazańskiej
Sylwester otwarcie sprzeciwiał się reformom Piotra Wielkiego i jego stosunkowi do Cerkwi prawosławnej. Równocześnie sprzyjał rozwojowi oświaty cerkiewnej; już w Twerze założył szkołę słowiańsko-łacińską. W Kazaniu hierarcha ponownie zorganizował szkołę dla duchowieństwa, którą bez większego powodzenia tworzył już jego poprzednik. Do szkoły przyjął w 1726, wbrew prawu, 10 chłopców pochodzenia chłopskiego, nierosyjskiego, razem z 60 synami duchownych. Dwa lata później w szkole uczyło się 180 osób. Aby zapewnić szkole utrzymanie, biskup zlikwidował monastery Zaśnięcia Matki Bożej w Sarapule i Przemienienia Pańskiego w Osie, by ich majątek mógł zostać przeznaczony na potrzeby placówki[1]. Hierarcha interesował się sytuacją w miejscowościach zamieszkiwanych przez niedawno ochrzczoną ludność nierosyjską. W 1729 po odwiedzinach we wsi Abdi donosił, iż przyjęci niedawno do Cerkwi Tatarzy nie znali podstawowych modlitw i prawd wiary[1].
Po wstąpieniu na tron Piotra II Sylwester jeszcze wyraźniej deklarował sprzeciw wobec polityki państwowej. Przestał wspominać Świątobliwy Synod Rządzący w odpowiednich momentach Świętej Liturgii, wymieniając w tym miejscu imiona zwierzchników prawosławnych patriarchatów starożytnych. W ślad za nim poszła znaczna część duchowieństwa eparchialnego i zwierzchników monasterów[1].
Były przełożony monasteru Przemienienia Pańskiego w Kazaniu Jonasz (Salnikiejew), usunięty z urzędu po konflikcie z metropolitą (odzyskał tytuł w 1727) Sylwestrem, w 1727 złożył na niego donos do gubernatora kazańskiego, oskarżając go o zdradę cara. Donos trafił jednak do Synodu, gdzie zasiadali ówcześnie duchowni przychylni ordynariuszowi eparchii kazańskiej. W rezultacie w grudniu 1728 to Jonasz został pozbawiony wszystkich godności, usunięty ze stanu mniszego i wychłostany[1].
Sytuacja metropolity Sylwestra uległa gwałtownej zmianie po śmierci Piotra II i wstąpieniu na tron Anny. W Synodzie pierwszoplanową postacią ponownie stał się Teofan (Prokopowicz), zaś przychylni Sylwestrowi biskupi Lew (Jurłow), Ignacy (Smoła) i Jerzy (Daszkow) zostali poddani represjom i pozbawieni godności. W 1730 metropolita kazański znalazł się w konflikcie z gubernatorem kazańskim Artiemijem Wołynskim. W marcu tego samego roku Synod sięgnął do donosów złożonych przez Jonasza (Salnikiejewa), zaś śledztwo w sprawie powierzono gubernatorowi. W obronie duchownego stał wicegubernator Kudriawcew. W 1731 poważniejsze oskarżenia przeciwko Sylwestrowi przedstawił archimandryta monasteru Zaśnięcia Matki Bożej w Swijażsku Gabriel. Oskarżył on biskupa o przyjazne kontakty i udzielanie pomocy metropolicie Ignacemu (Smole), który, pozbawiony urzędu przebywał w podległym mu klasztorze. Działania takie traktowane były jako przestępstwo państwowe. 6 września 1731 caryca, poinformowana o sprawie przez Teofana (Prokopowicza), wyraziła zgodę na rozpoczęcie właśnie przez niego śledztwa przeciwko metropolicie kazańskiemu. Do dotychczasowych zarzutów dodano jeszcze zarzut obrazy cesarzowej, gdyż, jak donosił Gabriel, Ignacy (Smoła) miał w rozmowie z Sylwestrem stwierdzić, iż „baba” nie powinna sądzić biskupa[1].
W domu biskupim w Kazaniu przeprowadzono przeszukanie, w czasie którego odnaleziono zeszyt zawierający cytaty z tekstów Ojców Kościoła z osobistymi notatkami Sylwestra, w których krytykował on reformę cerkiewną Piotra oraz listem (adresata nie ustalono), w którym Teofana (Prokopowicza) określał jako nieprawosławnego. Sylwester został przewieziony na przesłuchanie do Niżnego Nowogrodu, a następnie osadzony w Ławrze św. Aleksandra Newskiego bez prawa noszenia panagii i odprawiania nabożeństw rytem przewidzianym dla biskupów. Przeciwko znajdującemu się w niełasce biskupowi złożone zostały kolejne donosy, informujące o odmowie modlitw za Synod. Śledztwem w tej sprawie objęto wszystkich najważniejszych duchownych eparchii kazańskiej, większość z nich straciła piastowane urzędy i posiadane godności. Represje objęły całe duchowieństwo administratury, częściowo powstrzymał je jednak następca Sylwestra na katedrze, arcybiskup Hilarion[1].
Sylwester był początkowo przetrzymywany w Monasterze Krypieckim w eparchii pskowskiej, formalnie niepozbawiony godności, lecz nieuprawniony do odprawiania nabożeństw rytem biskupim i noszenia panagii. Nadal nie przyznawał się do winy i żądał, by jego sprawę rozpatrywał Senat. Ostatecznie wyniki śledztwa przeciwko niemu ocenił jedynie Gabinet Ministrów, który postanowił pozbawić go urzędu i uwięzić w twierdzy wyborskiej[1].
Sylwester zmarł po dwóch latach uwięzienia i został pochowany w soborze Narodzenia Pańskiego w Wyborgu jako zwykły mnich[1].
Przypisy
.jpg)