Suseł

Suseł
Spermophilus
F. Cuvier, 1825[1]
Ilustracja
Przedstawiciel rodzaju – suseł perełkowany (S. suslicus)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Infragromada

łożyskowce

Rząd

gryzonie

Podrząd

wiewiórkokształtne

Rodzina

wiewiórkowate

Podrodzina

afrowiórki

Plemię

świstaki

Rodzaj

suseł

Typ nomenklatoryczny

Mus citellus Linnaeus, 1766

Synonimy
Gatunki

28 gatunków (w tym 10 wymarłych) – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Suseł[12] (Spermophilus) – rodzaj ssaków z podrodziny afrowiórek (Xerinae) w obrębie rodziny wiewiórkowatych (Sciuridae). Systematyka taksonu podlegała wielu zmianom. W Polsce dla gatunków, które według wcześniejszego podziału należały do Spermophilus (sensu lato), używano nazwy ‘suseł’[13].

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Eurazji[14][15][16].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 145–320 mm, długość ogona 25–105 mm; masa ciała 125–1100 g[15][17].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1825 roku francuski przyrodnik Frédéric Cuvier w publikacji o tytule Des dents des mammifères considérées comme caractères zoologiques[1]. Na gatunek typowy Cuvier wyznaczył (oznaczenie monotypowe) susła moręgowanego (S. citellus).

Etymologia

  • Citellus (Citillus): epitet gatunkowy Mus citellus Linnaeus, 1766; łac. cititius lub citellus ‘suseł’[18]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Mus citellus Linnaeus, 1766.
  • Spermophilus (Spermophillus, Spermatophilus, Spermophilis): gr. σπερμα sperma, σπερματος spermatos ‘nasienie, ziarno’; φιλος philos ‘wielbiciel, miłośnik’, od φιλεω phileō ‘kochać’[19].
  • Colobotis (Otocolobus, Colobates): gr. κολοβος kolobos ‘skarłowaciały, krótki, okaleczony’; ους ous, ωτος ōtos ‘ucho’[20]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Arctomys fulvus Lichtenstein, 1823.
  • Mamspermophilus: modyfikacja zaproponowana przez meksykańskiego przyrodnika Alfonso Luisa Herrerę w 1899 roku polegająca na dodaniu do nazwy rodzaju przedrostka Mam (od Mammalia)[21].

Podział systematyczny

Do niedawna do rodzaju zaliczano kilkadziesiąt gatunków[16], lecz na podstawie badań filogenetycznych z wykorzystaniem mitochondrialnego genu cytochromu b, takson podzielono na kilka mniejszych rodzajów: Callospermophilus, Ictidomys, Notocitellus, Otospermophilus, Spermophilus (sensu stricto), Poliocitellus, Urocitellus, oraz Xerospermophilus[22].

Po wspomnianej rewizji rodzaj Spermophilus obejmuje współcześnie występujące gatunki[23][17][14]:

Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[12] Podgatunki[15][14][17] Rozmieszczenie geograficzne[15][14][17] Podstawowe wymiary[15][17][g] Status
IUCN[24]
Spermophilus citellus (Linnaeus, 1766) suseł moręgowany gatunek monotypowy dwa rozłączone obszary: Kotlina Panońska (Czechy, na wschód do zachodniej Rosji, na południe do północnej Serbii) oraz Półwysep Bałkański (Ukraina, na południe do północnej Gruzji i północno-zachodniej Turcji); reintrodukowany w Polsce DC: 17,4–23 cm
DO: 3,1–9 cm
MC: 125–380 g 		 EN 
Spermophilus taurensis Gündüz, Jaarola, Tez, Yeniyurt, Polly & Searle, 2007 suseł tauryjski gatunek monotypowy Turcja (góry Taurus (Erenkaya do Morca Yaylasi i wyżyna Salamut do Mut)) DC: około 20 cm
DO: około 6,1 cm
MC: około 201 g 		 LC 
Spermophilus xanthoprymnus (E.T. Bennett, 1835) suseł anatolijski gatunek monotypowy Turcja (środkowe niziny, wschodnie wyżyny i Półwysep Teke), zachodnia Armenia (Alagez) i północno-zachodni Iran (Maku) DC: 14,5–23 cm
DO: 3,3–3,5 cm
MC: 172–313 g 		 NT 
Spermophilus suslicus (Güldenstaedt, 1770) suseł perełkowany gatunek monotypowy[25] Rosja (na wschód od rzeki Wołga) i Ukraina DC: 18–26 cm
DO: 3,6–5,7 cm
MC: 180–220 g 		 NT 
Spermophilus odessanus Nordmann, 1842 gatunek monotypowy[25] wschodnia Polska, Mołdawia, Ukraina oraz izolowana populacja w zachodniej Białorusi brak danych  NE 
Spermophilus dauricus Brandt, 1843 suseł dauryjski gatunek monotypowy południowo-wschodnie Zabajkale w południowo-wschodniej Rosji, wschodnia Mongolia i północno-wschodnia Chińska Republika Ludowa (na południe do Shaanxi i Henan) DC: około 19 cm
DO: 5,5–6,3 cm
MC: około 224 g 		 LC 
Spermophilus musicus Ménétries, 1832 suseł kaukaski gatunek monotypowy Rosja (północne zbocza Wielkiego Kaukazu) DC: 20–24 cm
DO: 3,4–5 cm
MC: brak danych 		 LC 
Spermophilus pygmaeus (Pallas, 1778) suseł karłowaty 4 podgatunki południowo-wschodnia Ukraina, Kaukaz Północny i obszar dolnego biegu rzeki Wołga (Rosja) do zachodniego Kazachstanu DC: 17,5–26 cm
DO: 2,5–5 cm
MC: około 235 g 		 LC 
Spermophilus major (Pallas, 1778) suseł rdzawy gatunek monotypowy południowo-zachodnia Rosja i północny Kazachstan; introdukowany w północnym Kaukazie DC: 25–32 cm
DO: 7,3–10,5 cm
MC: 500–570 g 		 LC 
Spermophilus selevini (Argyropulo, 1941) gatunek monotypowy[25] Rosja i Kazachstan brak danych  NE 
Spermophilus erythrogenys Brandt, 1841} suseł rudolicy gatunek monotypowy południowo-wschodnia Syberia (Rosja) i północno-wschodni Kazachstan DC: 18,8–19,3 cm
DO: 4,1–4,6 cm
MC: około 355 g 		 LC 
Spermophilus brevicauda Brandt, 1843 suseł krótkoogonowy 2 podgatunki[25] Kazachstan, północny Kirgistan, skrajnie północna Mongolia i północno-zachodnia Chińska Republika Ludowa (północne Sinciang) DC: około 28 cm
DO: około 5,1 cm
MC: 143–436 g 		 LC 
Spermophilus vorontsovi Ermakov, Simonov & Lopatina, 2024 gatunek monotypowy[25] południowa Rosja (Kraj Ałtajski oraz obwody kemerowski, nowosybirski i tomski) DC: 22,5–28 cm
DO: 4,5–5,3 cm
MC: brak danych[25] 		 NE 
Spermophilus fulvus (H. Lichtenstein, 1823) suseł żółty 3 podgatunki Rosja (na wschód od rzeki Wołga), na wschód do środkowego Kazachstanu, na południe do północno-zachodniego i północno-wschodneigo Iranu, północno-zachodniego Afganistanu i zachodniego Tadżykistanu; granice zasiuęgu nieznane DC: 22–28 cm
DO: 7,1–8,5 cm
MC: 0,27–1,1 kg 		 LC 
Spermophilus relictus (Kashkarov, 1923) suseł reliktowy gatunek monotypowy góry Tienszan w półudniowo-wschodnim Kazachstanie, wschodnim Uzbekistanie, Kirgistanie i północno-zachodnim Tadżykistanie DC: 23–27 cm
DO: 5,8–7,6 cm
MC: brak danych 		 LC 
Spermophilus nilkaensis Huo Lanxin & Wang Sibo, 1989 suseł tienszański gatunek monotypowy wschodnia część gór Tienszan w południowo-wschodnim Kazachstanie, północno-wschodnim Kirgistanie i w zachodniej Chińskiej Republice Ludowej (zachodni Sinciang) DC: 20–24 cm
DO: 6–7,5 cm
MC: 190–405 g 		 LC 
Spermophilus alashanicus Büchner, 1888 suseł plamkoplecy gatunek monotypowy północno-środkowa Mongolia i północno-środkowa CHińska Republika Ludowa (Mongolia Wewnętrzna, Ningxia, Gansu, Qinghai, Shaanxi i Shanxi) DC: około 22 cm
DO: około 7,6 cm
MC: 192–224 g 		 LC 
Spermophilus pallidicauda (Satunin, 1903) suseł blady gatunek monotypowy południowa Mongolia i północna Chińska Republika Ludowa (wschodni Sinciang, północne Gansu i Mongolia Wewnętrzna) DC: 19,8–23 cm
DO: 3,5–5,3 cm
MC: brak danych 		 LC 

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  NT  – gatunek bliski zagrożenia,  EN  – gatunek zagrożony;  NE  – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

Opisano również gatunki wymarłe w czasach prehistorycznych[26]:

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Publikacja Okena została odrzucona (z niektórymi wyjątkami) na mocy uprawnień ICZN do celów nomenklatorycznych ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego[2].
  2. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Citellus Oken, 1816.
  3. ↑ a b Niepoprawna późniejsza pisownia
  4. ↑ Nieuzasadniona poprawka Spermophilus F.Cuvier, 1825.
  5. ↑ Młodszy hominim Otocolobus Brandt, 1842; niepoprawna późniejsza pisownia Colobotis Brandt, 1844.
  6. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Colobotis Brandt, 1844.
  7. ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

  1. ↑ a b F. Cuvier: Des dents des mammifères considérées comme caractères zoologiques. Paris: F.-G. Levrault, 1825, s. 255. (fr.).
  2. ↑ ICZN. Opinion 417. Rejection for nomenclatural purposes of volume 3 (Zoologie) of the work by Lorenz Oken entitled Okens Lehrbuch der Naturgeschichte published in 1815–1816. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 14 (1), s. 1–42, 1956. (ang.). 
  3. ↑ L. Oken: Lehrbuch der Naturgeschichte. T. 3: Zoologie. Cz. 2: Fleischthiere. Jena: August Schmid und Comp., 1816, s. 842. (niem.).
  4. ↑ M. Lichtenstein: Darstellung neuer oder wenig bekannter Säugethiere in Abbildungen und Beschreibungen: von fünf und sechzig Arten auf funfzig colorirten Steindrucktafeln nach den Originalen des Zoologischen Museums der Universität zu Berlin. Berlin: C.G. Lüderitz, 1827–1834, s. ryc. xxxii. (niem.).
  5. ↑ F. Cuvier: Zoologie = Mammalogie. W: C. Sonnini (red.): Dictionnaire des sciences naturelles, dans lequel on traite méthodiquement des différens êtres de la nature, considérés soit en eux-mêmes, d’après l’état actuel de nos connoissances, soit relativement à l’utilité qu’en peuvent retirer la médecine, l’agriculture, le commerce et les artes. Suivi d’une biographie des plus célèbres naturalistes. T. 59. Strasbourg & Paris: F. G. Levrault & Le Normant, 1829, s. 473. (fr.).
  6. ↑ J.G. Wagler: Natürliches System der Amphibien: mit vorangehender Classification der Säugethiere und Vögel: ein Beitrag zur vergleichenden Zoologie. München: J.G. Cotta’scchen Buchhandlung, 1830, s. 22. (niem.).
  7. ↑ J. Richardson: Mammalia. W: F.W. Beechey: The zoology of Captain Beechey's voyage. London: H.G. Bohn, 1839, s. 12. (ang.).
  8. ↑ Brandt 1844 ↓, s. 366.
  9. ↑ Brandt 1844 ↓, s. 382.
  10. ↑ A. Milne-Edwards: Études pour servil, a l’histoire de la faune mammalogioue de la Chine. W: H. Milne-Edwards: Recherches pour servir à l’histoire naturelle des mammifères: comprenant des considérations sur la classification de ces animaux. T. 1. Paris: G. Masson, 1874, s. 157. (fr.).
  11. ↑ A.L. Herrera: Sinonimia vulgar y cientifica de los principales vertebrados mexicanos. Mexico: Officina Tipografica de la Secretan'a de Foment, 1899, s. 5. (hiszp.).
  12. ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 210, 211. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  13. ↑ Krzysztof Próchnicki, Piotr Duda, Tadeusz Grądziel, Stefan Męczyński, Ryszard Styka, Jan Smiełowski: Suseł perełkowany. Świebodzin: Wydawnictwo Klubu Przyrodników, 2008, s. 140, seria: Monografie przyrodnicze. ISBN 978-83-87846-56-5.
  14. ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 620–622. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  15. ↑ a b c d e J. Koprowski, E. Goldstein, K. Bennett & C. Pereira: Family Sciuridae (Tree, Flying and Ground Squirrels, Chipmunks, Prairie Dogs and Marmots). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher Jr. & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 811–815. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
  16. ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Spermophilus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-29].
  17. ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 397–398. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  18. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 190.
  19. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 639.
  20. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 195.
  21. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 25.
  22. ↑ K.M. Helgen, F.R. Cole, L. Helgen & D.E. Wilson. Generic revision in the Holarctic ground squirrel genus Spermophilus. „Journal of Mammalogy”. 90 (2), s. 270–305, 2009. (ang.). 
  23. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-07-18]. (ang.).
  24. ↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-18]. (ang.).
  25. ↑ a b c d e f E. Simonov, N.V.Lopatina, S.V. Titov, A.D. Ivanova, O.V. Brandler, V.L. Surin, V.A. Matrosova, A.E. Dvilis, N.V. Oreshkova, S.Y. Kapustina, F.N. Golenishchev & O.A. Ermakov. Traditional multilocus phylogeny fails to fully resolve Palearctic ground squirrels (Spermophilus) relationships but reveals a new species endemic to West Siberia. „ПMolecular Phylogenetics and Evolution”. 195, s. 108057, 2024. DOI: 10.1016/j.ympev.2024.108057. (ang.). 
  26. ↑ J.S. Zijlstra, ''Spermophilus'', Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-10-21] (ang.).
  27. ↑ A.N. Pomel: Catalogue méthodique et descriptif des vertébrés fossiles découverts dans le bassin hydrographique supérieur de la Loire, et surtout de la vallée de son affluent principal, L’Allier. Paris: J.-B. Baillière, 1853, s. 18. (fr.).
  28. ↑ T. Kormos. Die Saugetiere der Felsnische Pilisszántó in systematischer, zoogeographischer und phylogenetischer Hinsicht. „Mitteilungen aus dem Jahrbuch der Königlich Ungarischen Geologischen Reichsanstalt”. 23, s. 343, 1916. (niem.). 
  29. ↑ a b c d Maxim V Sinitsa, Natalia V. Pogodina, Lyudmila Y. Кryuchkova. The skull of Spermophilus nogaici (Rodentia: Sciuridae: Xerinae) and the affinities of the earliest Old World ground squirrels. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 186 (3), s. 826–864, 2019. DOI: 10.1093/zoolinnean/zly092. (ang.). 
  30. ↑ M. Kretzoi. Die Nager und Lagomorphen von Voigtstedt in Thüringen und ihre chronologische Aussage. „Paläontologische Abhandlungen”. Abteilung A. 2, s. 588, 1965. (niem.). 
  31. ↑ И.М. Громов. Материалы по истории фауны грызунов нижнего Урала и северного Прикаспия. „Труды зоологического института Академии наук СССР”. 22, s. 203, 1957. (ros.). 
  32. ↑ В.О. Топачевский. „Доклады Академии Наук СССР”. 2, s. 204, 1957. (ros.). 
  33. ↑ Gromov 1965 ↓, s. 182.
  34. ↑ M.V. Sinitsa & N.V. Pogodina. The evolution of early Spermophilus in eastern Europe and the antiquity of the Old World ground squirrels. „Acta Palaeontologica Polonica”. 64 (3), s. 643–667, 2019. DOI: 10.4202/app.00605.2019. (ang.). 
  35. ↑ T. Kormos. Neue Insektenfresser, Fledermäuse und Nager aus dem Oberpliozän der Villányer Gegend. „Földtani közlöny”. 64 (10–12), s. 314, 1934. (niem.). 
  36. ↑ Gromov 1965 ↓, s. 225.
  37. ↑ М.Л. Ербаева & А.Г. Покатилов. Новый вид эоплейстоценового суслика из Тологоя (Западное Забайкалье). „Палеонтологический журнал”. 1, s. 162, 1966. (ros.). 

Bibliografia

Świstaki
Ammospermophilus
Callospermophilus
Cynomys (nieświszczuk)
Ictidomys
świstak
Notocitellus
Otospermophilus
Poliocitellus
Sciurotamias
suseł
(Spermophilus) (sensu stricto)
Tamias
Urocitellus
Xerospermophilus