Zamieszkuje niemal całą Europę, tereny dalej na wschód po środkową Azję, oraz Bliski Wschód. Migruje na duże odległości. Zimuje w Afryce Subsaharyjskiej na północ od równika, w Afryce północno-zachodniej oraz w południowo-zachodniej części Półwyspu Arabskiego[2] (przeloty od kwietnia do maja i od września do października).
W Polsce szeroko rozpowszechniony[6], średnio liczny ptak lęgowy[7]. Liczniej występuje na zachodzie kraju[6]. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2013–2018 populacja pleszki w Polsce liczyła 438–547 tysięcy par lęgowych[8]. W latach 2000–2016 odnotowano duży, ponad dwukrotny wzrost liczebności tego ptaka (średnio 7% rocznie), a tym samym jest to jeden z najsilniej przyrastających liczebnie gatunków ptaków krajowych[6].
Charakterystyka
Wygląd zewnętrzny
Ptak o smukłej sylwetce i długich nogach. U samców część twarzowa głowy i gardło są czarne, czoło i brwi białe (białe plamy). Wierzch głowy i grzbiet niebieskoszare. Skrzydła brązowe z beżowymi brzegami piór. Pierś i boki rude, brzuch biały, pokrywy podogonowe pomarańczowe. Kuper, pokrywy nadogonowe i ogon jaskrawe rdzawoczerwone, z tym że wewnętrzne sterówki są ciemnobrązowe. Mają bardziej charakterystyczny wygląd od spokrewnionych z nimi szaroczarnych kopciuszków o rdzawym ogonie.
Samice są podobne do samic kopciuszka, różnią się przede wszystkim rudawym lub płowopomarańczowym spodem ciała. Z wierzchu są jednolicie brązowoszare, od spodu bladorude. Ogon taki sam jak u samców. Gardło i obrączka oczna białe. Młode mają ogon ubarwiony jak u dorosłych, ale są rdzawo-brązowo i beżowo nakrapiane z wierzchu i prążkowane od spodu, podczas gdy młode kopciuszki są podobne do samicy swojego gatunku. Różnice pomiędzy tymi dwoma gatunkami wynikają też z innych wymagań środowiskowych – pleszki niechętnie opuszczają tereny zadrzewione, a kopciuszki zasiedlają budynki, na których nierzadko zakładają gniazda (stąd to one są bardziej znane wśród ludzi niż pleszki, choć niegdyś gnieździły się tylko w niedostępnych półkach skalnych i w wysokich górach). Osobniki z podgatunku P. phoenicurus samamisicus są ciemniejsze z wierzchu, mają białą wstawkę na lotkach 2. rzędu u obu płci i mniej bieli na czole u samca. Pomimo barwnego upierzenia w terenie nie rzuca się w oczy. Jest nieco mniejsza od wróbla.
Wabi miękkim, wysokim „fuit”, od którego zaczyna się pieśń, po nim następuje głębokie staccato, a koniec stanowią różne elementy trelu. Często melodia połączona jest z głosem alarmowym w „fuit tik tik”. Śpiew melancholijny, szybki, często z wplecionymi naśladownictwami śpiewu innych ptaków. Każda zwrotka zaczyna się tym samym wysokim, ostrym gwizdem „fuit”, potem następują 2–3 niższe, zmienne trelowe motywy, a kończy się często metalicznym, zgrzytliwym trelem. Śpiewa często ze szczytu drzewa, najintensywniej o świcie. Melodia pleszki jest bardziej złożona i rozbudowana niż w wykonaniu kopciuszka. Podgatunek P. phoenicurus samamisicus śpiewa wolniej i bardziej zgrzytliwie.
Zachowanie
Ma postawę wyprostowaną, często regularnie kiwa ogonem i przykuca. Gdy przysiada, zawsze energicznie potrząsa rdzawymi sterówkami. To zachowanie obserwuje się również u kopciuszka i wynika ono z głęboko wrodzonego instynktu. Już młode osobniki bowiem wykazują ten odruch, choć dopiero zaczyna wyrastać im ogonek. Dają w ten sposób sygnał o przynależności do określonego gatunku. Wędruje przeważnie nocą.
Środowisko
Pierwotnie pleszki zamieszkiwały przerzedzone fragmenty różnorodnych lasów iglastych, mieszanych i liściastych, prześwietlone sośniny, a zwłaszcza wiatrołomy, poręby, miejsca popożarowe, skraje lasu. Szczególnie przydatne do zakładania gniazd były stare drzewa. Obecnie występuje najliczniej w parkach, ogrodach, sadach i innej zieleni urządzonej miejskiej i wiejskiej blisko człowieka (ale unikają budynków), a także w widnych lasach liściastych i borach iglastych, a na północy w tajdze. W żadnym biotopie nie występuje licznie.
Pożywienie
Pleszki żywią się głównie owadami, które chwytają w locie ze stałego stanowiska lub zbierają z liści i ziemi. Ponadto jesienią zjadają też jagody i inne owoce.
Owady zbiera z pni, gałęzi i liści. Może zawisać przy nich w powietrzu lub wypatrywać swojej ofiary z odpowiedniego miejsca. Po jej schwytaniu wraca z powrotem na swoje miejsce, gdzie ją zjada.
Przeprowadzone badania wykazały, że ten 15-gramowy ptak w ciągu 8 godzin potrafi zjeść 24 g owadów przy temperaturze 7 stopni Celsjusza. Gdy było o 5 stopni cieplej, pleszka zjadała 16 g owadów dziennie, ale gdy eksperymentatorzy obniżyli racje żywieniowe do 10 g, ptaki ginęły z głodu. Dla wykarmienia swych piskląt pleszki przylatują ze złapaną zdobyczą do gniazda aż 400 razy dziennie, zabierając ze sobą po kilka owadów[9].
Lęgi
Jaja pleszkiDwudniowe pisklęta
W ciągu roku wyprowadza jeden–dwa lęgi: pierwszy w maju, a ewentualny drugi w czerwcu.
Toki
W okresie godowym pleszka wykazuje charakterystyczne zachowania, po których łatwo ją zauważyć. Samiec ma bardzo wytworne, czarno-biało-rdzawe upierzenie godowe, które w czasie zalotów eksponuje, wabiąc samicę do odpowiedniej dziupli. Swą obecność w danej dziupli sygnalizuje wystawieniem przez otwór wlotowy raz wyrazistego rdzawego ogona, a raz białego czoła, błyszczącego na czarnej głowie.
Gniazdo
Budują gniazda w obszernych dziuplach o szerokim wejściu, skrzynkach lęgowych z dość dużym otworem wlotowym (np. rozkutym przez dzięcioły), ewentualnie w niszach budynków stojących w lesie lub parku. Czasem gnieżdżą się w połamanych gałęziach. Gniazdo w warstwie zewnętrznej ma liście, mech i inny materiał roślinny, a wyściełane jest piórami i włosiem.
W bardziej zantropomorfizowanych okolicach zmieniają swe zwyczaje lęgowe i zamieszkują budki lęgowe lub wyjątkowo szczeliny w murach budynków. Zdarzało się nawet wyprowadzać im lęgi w skrzynkach pocztowych, które nie były zbyt często używane.
Jaja
Samica składa 6–7 turkusowych jaj, które następnie wysiaduje przez 12–14 dni. W powtarzanych lęgach jest już tylko 4–5 jaj. Część pleszek wysiaduje podrzucone jajo kukułki. Musi to być jednak jajo złożone przez samicę kukułki wychowaną w gnieździe pleszki, gdyż tylko wtedy jest ono jednolicie niebieskie – podobne do jaj gospodarza[10].
Pisklęta
Po wykluciu oboje rodzice od rana do wieczora prześcigają się w dostarczaniu owadów potomstwu. Młode, gniazdowniki, opuszczają gniazdo po około 15 dniach, a po kolejnych dwóch tygodniach usamodzielniają się i opuszczają terytorium rodziców.
Status i ochrona
IUCN uznaje pleszkę za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 32–50 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za wzrostowy[3].
W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[11]. Na Czerwonej liście ptaków Polski pleszka została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC)[12].
Istnieje wiele starych, ludowych nazw dla tego gatunku: słowik murowy, pokrzewka czarnousta, piegża czarnoszyja, owadożer czarnogardły, ludarka rudochwost[13].
↑ abcdeCollar, N. & Christie, D.A.: Common Redstart (Phoenicurus phoenicurus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-11)].
↑Henryk Szarski: Historia zwierząt kręgowych. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998. Brak numerów stron w książce
↑Andrzej G. Kruszewicz: Ptaki Polski, cz. II. Warszawa: Multico, 2005, s. 81. ISBN 83-7073-360-3.
↑Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020. Brak numerów stron w książce
↑Dariusz Graszka-Petrykowski: Ptaki. Profesjonalny przewodnik dla początkujących obserwatorów. Warszawa: Klub dla Ciebie, 2005, s. 214. ISBN 83-7404-128-5.
Bibliografia
Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany, PTPP "pro Natura", Wrocław 2003, ISBN 83-919626-1-X, s. 592-594
Ptaki Europy. Przewodnik ilustrowany, PaulP.Sterry, RichardR.Allen (ilustr.), EmilE.Gola (tłum.), Warszawa: Świat Książki, 2003, s. 292, ISBN 83-7311-826-8, OCLC749151835.
LarsL.JonssonLarsL., Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, MagnusM.Ullman i inni, wyd. 3, Warszawa: Muza SA, 2006, s. 390, ISBN 83-7319-927-6, OCLC749649489.
Dariusz Graszka-Petrykowski Ptaki. Profesjonalny przewodnik dla początkujących obserwatorów, Klub dla Ciebie, Warszawa 2005, ISBN 83-7404-128-5, s. 214-215
Peter Hayman, Rob Hume Rozpoznawanie ptaków, Muza SA, Warszawa 2005, ISBN 83-7319-639-0, s. 186
Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X. Brak numerów stron w książce
Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3. Brak numerów stron w książce
.jpg)
.jpg)
.jpg)
