Louise Nevelson

Louise Nevelson z wnuczką Neith Nevelson, ok. 1965
Data i miejsce urodzenia	23 września 1899 Perejasław
Data i miejsce śmierci	17 kwietnia 1988 Nowy Jork
Narodowość	amerykańska
Dziedzina sztuki	rzeźba
Epoka	kubizm, dadaizm, surrealizm, minimalizm, abstrakcjonizm, asamblaż, ready-made
Ważne dzieła
Sky Cathedral Atmosphere and Environment X Shadows and Flags
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Louise Nevelson (ur. 23 września 1899^[a] w Perejasławiu, w Imperium Rosyjskim^[b], zm. 17 kwietnia 1988 w Nowym Jorku) – amerykańska rzeźbiarka pochodzenia żydowskiego. W wieku 6 lat wyemigrowała wraz z matką i rodzeństwem do Stanów Zjednoczonych, gdzie kilka lat wcześniej przybył jej ojciec. Już za młodu postanowiła zostać rzeźbiarką. Mając 21 lat wyszła za mąż, ale małżeństwo to nie było udane i w 1941 roku zakończyło się rozwodem.

Wykształcenie artystyczne zdobyła w Art Students League of New York oraz indywidualnie pod kierunkiem znanych artystów, między innymi Hansa Hofmanna i Diega Rivery. Wybrała własną drogę artystyczną. Czerpiąc z najważniejszych kierunków w sztukach plastycznych wypracowała oryginalny styl, nie przypominający niczego, co się działo w ówczesnej sztuce. Znana głównie z monumentalnych, monochromatycznych rzeźb w drewnie, zwanych ścianami – walls (Sky Cathedral, 1958) oraz monumentalnych rzeźb plenerowych, wykonanych ze stali Cor-ten (Shadows and Flags na Louise Nevelson Plaza w Nowym Jorku, 1978).

Laureatka licznych wyróżnień i nagród, w tym National Medal of Arts (1985), tytuł doctor honoris causa w dziedzinie sztuki, przyznany przez Harvard University (1985) oraz Order Sztuki i Literatury, nadany przez ministra kultury Republiki Francuskiej.

Należy do najważniejszych postaci w amerykańskiej rzeźbie XX wieku.

Louise Nevelson urodziła się 23 września 1899 w Perejasławiu, w Imperium Rosyjskim jako Lieja Bierlawskaja (ros. Лея Берлявская), córka Izaaka Bierliawskiego i Anny Minny Ziesel Smolerank^[1]. Miała troje rodzeństwa: brata Nachmana (ur. 1898) oraz siostry, Chaję (ur. 1902) i Lillian (ur. 1906, już w Stanach Zjednoczonych)^[2]. Jej ojciec i dziadek byli przedsiębiorcami z branży drzewnej. W 1902 roku ojciec postanowił wyemigrować do Stanów Zjednoczonych. Po przyjeździe udało mu się znaleźć pracę w swoim zawodzie. Rodzina tymczasem czekała na załatwienie formalności związanych z przyjazdem. Rozłąka okazała się szczególnie bolesna dla Liei, która straciła na sześć miesięcy głos^[3].

W 1905 roku rodzina wyemigrowała do Ameryki, osiedlając się w Rockland w stanie Maine. Po przybyciu dzieci otrzymały zamerykanizowane imiona: Nachman – Nathan, Chaja – Anita, a Lieja – Louise. Choć rodzina w domu rozmawiała w języku jidysz, to dzieci w szkole szybko opanowały język angielski. Ojciec po pewnym czasie dostosował się do wymogów amerykańskiego życia, ale matce się to nie udało. Cały swój czas poświęciła wychowywaniu dzieci^[2]. Młoda Louise dorastała nieco na uboczu lokalnej społeczności^[4]. Jak później wyjaśniała, nie chciała mieć przyjaciół, ponieważ nie zamierzała związać się z Rockland. Mając 6 lat, lubiła obrabiać małe kawałki drewna, które wygrzebywała w składzie drzewnym ojca^[3]. Już w młodym wieku zdecydowała się na karierę w artystyczną, uczestnicząc w zajęciach z rysunku w Rockland High School, którą ukończyła w 1918 roku^[4].

Po ukończeniu szkoły otrzymała pracę stenografistki w kancelarii prawniczej w Rockland. Spotkała tam Bernarda Nevelsona, dzięki któremu poznała jego brata, Charlesa. W czerwcu 1920 roku oboje zawarli związek małżeński przed rabinem w hotelu Copley Plaza w Bostonie, po czym zamieszkali w Nowym Jorku. Dla Luise był to pretekst, by opuścić Rockland, a dla jej rodziców – spełnienie marzenia, aby ich córki dzięki związkom małżeńskim weszły do rodzin żydowskich, ustabilizowanych finansowo. W 1922 roku urodził się ich syn, Myron (nazwany później Mike). W 1924 roku wszyscy troje przeprowadzili się do nowego domu w Mount Vernon, wówczas żydowskiej enklawy w hrabstwie Westchester. Louise była niezadowolona z przeprowadzki, ponieważ dla niej oznaczało to izolację od życia artystycznego. Do swych zainteresowań powróciła dopiero w 1929 roku, rozpoczynając studia artystyczne w Art Students League of New York, gdzie do 1930 roku uczęszczała na zajęcia pod kierunkiem Kennetha Hayesa Millera. Rodzina jej męża nie ceniła jednak jej artystycznych ambicji^[5].

W 1931 roku pozostawiła męża z jego rodziną i wyjechała samotnie do Europy, by studiować kubizm u Hansa Hofmanna w jego pracowni w Monachium^[5]. Później udała się do Włoch i Francji. W 1932 roku powróciła do Nowego Jorku i ponownie studiowała przez pewien czas u Hofmanna, który w międzyczasie został gościnnym wykładowcą w Art Students League. W 1933 roku poznała Diega Riverę, który przebywał w Nowym Jorku, pracując nad swoim muralem w Rockefeller Center: przez krótki czas pracowała jako jego asystentka. Wkrótce potem sama zaczęła rzeźbić. Dołączyła do klasy rzeźbiarskiej, prowadzonej przez Chaima Grossa w Educational Alliance. Jej wczesne rzeźby były stworzone głównie w gipsie, glinie i tattistone^[4]. Podobnie jak wielu w tamtym czasie Nevelson interesowała się sztuką prekolumbijskiego Meksyku, a w 1933 roku stworzyła niewielką kamienną grupę dwóch postaci w stylu zbliżonym do leżących figur, które w tym czasie, i pod ten samym wpływem stworzył Henry Moore^[3].

W latach 30. Nevelson brała udział wielu wystawach zbiorowych (zarówno wolnych, jak i konkursowych), zdobywając uznanie dla swojej pracy. W 1935 roku, w ramach Works Progress Administration, wykładała malarstwo ścienne we Flatbush Boys w Brooklynie, a następnie, do 1939 roku pracowała w dziale sztuk pięknych jako malarka sztalugowa i rzeźbiarka^[4]. W międzyczasie, wiosną 1936 roku wzięła udział w wystawie w A.C.A. Gallery w Nowym Jorku, znalazła się też wśród z czterech młodych artystów, zaproszonych na wystawę w A.C.A. we wrześniu tego samego roku. Jej prace rzeźbiarskie zwróciły uwagę The New York Times, który określił je jako niepodobne do tego wszystkiego, co publiczność widziała wcześniej^[3].

Przed wybuchem II wojny światowej i w jej trakcie czołowi amerykańscy rzeźbiarze, tacy jak: Alexander Calder, Ibram Lassaw, Isamu Noguchi, Theodore Roszak, David Smith, David Hare i Seymour Lipton zaczęli eksperymentować ze spawanym metalem, jako tworzywem swych abstrakcyjnych rzeźb, Nevelson poszła własną drogą, tworząc swoje prace ze znajdowanych, drewnianych przedmiotów^[6].

W 1941 roku Nevelson rozwiodła się z mężem (wcześniej, na przełomie 1932 i 1933 roku sąd ogłosił separację między małżonkami). W tym samym roku miała swoją pierwszą wystawę indywidualną w Galerii Nierendorf, prowadzonej przez Karla Nierendorfa, który reprezentował ją aż do swojej śmierci w 1947 roku. Zarówno ta, jak i indywidualna wystawa w roku następnym otrzymały przychylne recenzje. Mniej więcej w tym czasie odkryła ozdobną skrzynkę Joe Milone, lokalnego pucybuta i zorganizowała jej pokaz w Museum of Modern Art, co spotkało się z dużym zainteresowaniem prasy. W latach 40. zrealizowała wiele dzieł w kamieniu, brązie, terakocie i drewnie, z których większość stanowiła kubistyczne studium postaci. W 1943 roku w Galerii Norlyst miała wystawę, zatytułowaną The Clown as the Centre of World, w której znalazły się prace o tematyce cyrkowej, wykonane z wyrzuconych kawałków drewna i innych materiałów. Ta nowa propozycja nie została wówczas zbyt dobrze przyjęta, więc Nevelson powróciła do niej dopiero w połowie lat 50.^[4].

W 1945 roku przeprowadziła się do nowego, czterokondygnacyjnego domu przy 323 East 30th Street we wschodnim Manhattanie. Mieszkała tam do końca 1958 lub na początku 1959 roku^[7].

W 1947 roku studiowała akwafortę u Stanleya Williama Haytera w Atelier 17, w Nowym Jorku. W 1948 roku odwiedziła Anglię, Francję i Włochy. W latach 1948–1949 pracowała w nowojorskim Sculpture Center, tworząc w terakocie i kamieniu^[1].

We wczesnych latach 50. Nevelson starała się wystawiać możliwie często swoje prace. Nadal jednak borykała się z kłopotami finansowymi. Aby związać koniec z końcem, zaczęła uczyć rzeźby w szkole dla dorosłych Great Neck, na Long Island. W latach 1950–1951 odbyła podróż do Meksyku i Gwatemali, żeby zapoznać się ze sztuką prekolumbijską. W 1954 roku stworzyła pierwszą serię drewnianych, rzeźbiarskich pejzaży^[1]. Zostały one obmyślone i zrealizowane w jej domu. Wielu widzów zrozumiało, że sztuka Nevelson była ściśle powiązana ze specyfiką miejsca, w którym mieszkała. Ten bliski związek był oczywisty również dla brytyjskiego krytyka, Johna Russella. Był on, jego zdaniem, wkładem nowojorczyków w sztukę. Mieszkańcy wykorzystywali materiały, które wielkie miasto zapewniało im w nadmiarze w wyniku ciągłych rozbiórek niepotrzebnych budynków, w tym również w sąsiedztwie domu Nevelson. Ona sama ze znajdowanych w ruinach rozmaitych elementów wyposażenia wnętrz zaczęła tworzyć swe kompozycje^[7].

W 1954 roku miała indywidualną wystawę swych akwafort w Lotte Jacobi Gallery^[1]. W 1955 roku związała się z Grand Central Moderns Gallery, prowadzonej przez Colette Roberts. Miała tam kilka indywidualnych wystaw: w 1955 roku – Ancient Games and Ancient Places, w trakcie której zaprezentowała pracę Bride of the Black Moon, w 1957 – The Forest – pracę First Personage i w 1958 roku Moon Garden+ One, na którym przedstawiła swoją pierwszą ścianę rzeźbiarską, Sky Cathedral (Niebiańska katedra)^[4]. Pracę nabyło Museum of Modern Art^[1]. Sky Cathedral ma wymiary 343,9 × 305,4 x 45,7 cm. Składa się z ustawionych na ścianie pudełek, z których każde zostało wypełnione drewnianymi odpadkami, w tym listwami, kołkami, wrzecionami i częściami mebli. Następnie Nevelson pomalowała cały zestaw na czarno, jednocząc kompozycję i przesłaniając poszczególne obiekty. Swego czasu wyjaśniła swoją fascynację kolorem czarnym stwierdzając, iż czerń nie jest negacją koloru, ale obejmuje wszystkie kolory, będąc najbardziej arystokratycznym kolorem spośród wszystkich^[8].

To dzięki tym ścianom rzeźbiarskim artystka stała się później najbardziej znana. Kiedy rzeźba współczesna stawała się coraz bardziej otwarta i przejrzysta, Nevelson zawładnęła wyobraźnią publiczności swym opanowaniem ciemności i głębokiego cienia. Przywróciła z powrotem tajemnicę rzeźbie, a widz, który stał przez pewien czas przed jedną z jej czarnych ścian, przypominał sobie coś, czego nie można było łatwo znaleźć w Ameryce Północnej: oddziaływanie rzeźbionego drewna i kamienia na oświetloną szarzejącym światłem zachodzącego słońca gotycką katedrę^[3].

W 1959 roku artystka związała się z Martha Jackson Gallery, w której otrzymała gwarantowany dochód osiągając w ten sposób pewne zabezpieczenie finansowe. Jej pierwszy pokaz w tej galerii, Sky Columns Presence, miał miejsce jesienią 1959 roku^[4]. W tym samym roku została zaproszona przez Museum of Modern Art do udziału w wystawie Sixteen Americans. Do tego momentu jej prace składały się głównie z drewnianych elementów, pomalowanych na czarno. Po otrzymaniu zaproszenia Nevelson postanowiła nagle zmienić kolor swych prac na biały. Stworzyła wówczas kompozycję o wymiarach pokoju, zatytułowaną Dawn's Wedding Feast (Przyjęcie weselne o świcie). Dzieło nawiązywało do przełomu kolorystycznego w twórczości artystki, ale było także jej emocjonalną zemstą za własne, nieudane małżeństwo^[9]. Po zakończeniu wystawy Museum of Modern Art zakupiło jedynie dwa mniejsze elementy dzieła, kilka dalszych nabyli kolekcjonerzy, Nelson Rockefeller i Martha Jackson. Sama Nevelson chciała, aby cała jej kompozycja, składająca się z 85 elementów, pozostała nienaruszona i zachowała swą integralność po zakupieniu jej przez jakieś muzeum lub pojedynczego kolekcjonera. Była nawet gotowa przekazać pracę jakiemuś muzeum w całości, ale żadne nie wyraziło zainteresowania. Ponieważ sama nie była w stanie przechować tak obszernego dzieła, zniszczyła dużą część jego elementów, zachowując jedynie niektóre z nich do wykorzystania w przyszłych projektach^[10].

Wystawa Sixteen Americans stała się radykalnym przełomem w sztuce, ponieważ zaprezentowało się na niej pokolenie młodych twórców, przeciwstawiających się ekspresjonizmowi abstrakcyjnemu, takich jak: 29-letni Jasper Johns, 36-letni Ellsworth Kelly, 34-letni Robert Rauschenberg i 23-letni Frank Stella. Nevelson, której pionierska, biała instalacja była jej prawdziwym, publicznym debiutem, miała już 60 lat^[9]. Również w 1959 oku otrzymała pierwszą nagrodę za swoje dzieło na wystawie Art U.S.A. w New York Coliseum^[1].

W 1960 roku miała swoją pierwszą wystawę w Europie, w Galerie Daniel Cordier w Paryżu. W 1962 roku Whitney Museum of American Art zakupiło jej czarną ścianę, Young Shadows (Młode cienie)^[4]. W tym samym roku prace Nevelson zostały wybrane na 31. Biennale w Wenecji. W trakcie Biennale spotkała Alberta Giacomettiego^[1]. Przez lata Nevelson zatrudniała kilku asystentów, w tym Teddy’ego Haseltine’a, Toma Kendalla i Dianę Mackown, którzy pomagali w pracowni i codziennych sprawach. Brała również udział w różnych ugrupowaniach artystycznych, była przewodniczącą nowojorskiego Chapter of Artists' Equity w latach 1957–1958 oraz prezesem National Artists' Equity w latach 1962–1964. W 1962 roku opuściła Martha Jackson Gallery, a po w krótkim, niefortunnym związku z Sidney Janis Gallery związała się jesienią 1963 roku z Pace Gallery, którą prowadził Arnold Glimcher. Przez kolejne dwa lata prowadziła w niej pokazy swoich nowych prac^[4].

W 1964 miała wystawę indywidualną w Pace Gallery w Bostonie i Nowym Jorku. W tym samym roku w Paryżu, ukazała się pierwsza, poświęcona jej monografia, Louise Nevelson, autorstwa Colette Roberts. Miała indywidualną wystawę w Kunsthalle w Bernie^[1]. W 1965 roku Israel Museum w Jerozolimie nabyło jej pracę Homage to 6,000,000 II^[1]. Na rzecz Tate Gallery w Londynie przekazała dzieło An American Tribute to the British People, składające się z 35 drewnianych skrzynek, ułożonych w monumentalną kompozycję, wysoką na 3 i szeroką na 4 m. Chociaż każde pudełko było jedyne w swoim rodzaju, Nevelson ułożyła je w symetryczną kompozycję, rygorystycznie uporządkowaną i zdefiniowaną przez wyraziste, pionowe linie. Zestaw został pomalowany błyszczącym, metalicznym złotem, które jednoczył jego elementy składowe w całość^[11].

W 1966 roku otrzymała tytuł honorowy z rąk Western College for Women in Oxford w Ohio. Została wiceprzewodniczącą International Association of Artists^[1].

W 1967 roku miała swoją pierwszą wystawę retrospekcyjną muzealną w Whitney Museum of American Art, w trakcie której zaprezentowała ponad 100 swoich prac, od rysunków z lat 30. do najnowszych kompozycji. W 1968 roku została wybrana do National Institute of Arts and Letters. Do tego czasu osiągnęła zarówno uznanie krytyków, jak i sukces komercyjny. Nieustannie eksperymentowała z nowymi materiałami; kontynuowała budowę swoich czarnych, drewnianych ścian, ale także wykonywała konstrukcje z aluminium, plastiku i metalu. Jesienią 1969 roku otrzymała zamówienie z Princeton University na wykonanie monumentalnej rzeźby plenerowej, wykonanej ze stali Cor-ten (jej pierwszej rzeźby tego typu), a następnie wykonała prace zlecone, między innymi dla Philadelphia Federal Courthouse i Chase Manhattan Bank w Nowym Jorku^[4]. W 1969 roku Juilliard School of Music w Nowym Jorku nabył jej Nightsphere Light. Wzięła udział w wystawie w Galerie Jeanne Bucher w Paryżu, oraz indywidualnie w: Museum of Fine Arts, Houston, Rijksmuseum w Amsterdamie i Kröller-Müller Museum w Otterlo, w Holandii^[1].

W 1970 roku otrzymała zlecenie na rzeźbę-ścianę dla synagogi Temple Beth-El w Great Neck, w stanie Nowy Jork, zatytułowaną The White Flame of the Six Million (Biały płomień dla sześciu milionów). Miała indywidualną wystawę w Whitney Museum of American Art. W 1972 roku przekazała miastu Nowy Jork rzeźbę ze stali Cor-ten Night Presence IV (ustawioną w Park Avenue między 91. a 92. ulicą)^[1].

W 1973 roku otrzymała zamówienie na rzeźbę ze stali Cor-ten dla synagogi Temple Israel w Bostonie^[1]e. W tym samym roku Walker Art Center zorganizowało dużą wystawę jej prac, prezentowanych przez następne dwa lata w całych Stanach Zjednoczonych^[4]. Miała indywidualne wystawy w Moderna Museet w Sztokholmie, w Studio Marconi w Mediolanie, a w roku 1974 w Neue Nationalgalerie w Berlinie i w Centre National d’art Contemporain w Paryżu^[1].

W 1975 roku zaprojektowała kaplicę dla luterańskiego kościoła św. Piotra na Manhattanie^[4]. W tym samym roku miała indywidualną wystawę w Minami Gallery w Tokio] oraz wzięła udział w dwóch wystawach, zorganizowanych przez Agencję Informacyjną Stanów Zjednoczonych, które były prezentowane w Iranie, Indii i Japonii^[1].

W 1976 roku otrzymała zamówienie na kompozycje z drewna pomalowanego na biało, Philadelphia Bicentennial Dawn dla Federal Courthouse w Filadelfii. New York University nadał jej tytuł doctor honoris causa^[1].

W 1977 roku otrzymała zamówienie na pomalowaną na czarno, monumentalną rzeźbę, Sky Tree, przeznaczoną dla Embarcadero Center w San Francisco. Otrzymała tytuły honorowe z rąk Columbia University oraz Hebrew Union College-Jewish Institute of Religion^[1].

W 1978 roku na Louise Nevelson Plaza w Nowym Jorku, pomiędzy Liberty Street a Maiden Lane, zamontowano jej siedem rzeźb ze stali Cor-ten, Shadows and Flags (Cienie i flagi). Otrzymała zamówienie na rzeźbę Sky Gate New York dla World Trade Center. Została ona zniszczona w wyniku zamachu z 11 września. Otrzymała tytuł honorowy z rąk Boston University^[1]. W 1979 roku przyjęła zamówienie na trzy duże rzeźby ze stali Cor-ten, Trilogy, przeznaczone dla Bendix Corporation of America w Headquarters Building w Southfield, w stanie Michigan. Została wybrana członkinią American Academy of Arts and Letters^[1].

W 1980 roku miała wystawę retrospektywną w Whitney Museum of American Art, zatytułowana Atmospheres and Environments, wystawę indywidualną w Phoenix Art Museum, Fourth Dimension oraz w Galerie de France w Paryżu (1981)^[1].

W 1983 roku została odznaczona Złotym Medalem za Rzeźbę przez American Academy of Arts and Letters^[4].

W 1984 roku zaprojektowała akcesoria i ubiory do opery Orfeusz i Eurydyka w Opera Theatre w Saint Louis^[1].

W 1985 roku otrzymała szereg nagród i wyróżnień, w tym: National Medal of Arts (wręczony przez Prezydenta Ronalda Reagana), tytuły doctor honoris causa w dziedzinie sztuki, przyznane przez Harvard University oraz Tufts University, Order Sztuki i Literatury, nadany przez ministra kultury Republiki Francuskiej. Miała indywidualne wystawy w Farnsworth Art Museum w Rockland oraz w nowojorskiej Pace Gallery (Mirror Shadow)^[1].

W 1986 otrzymała Nagrodę Wolności Miasta Nowy Jork, tytuł doctor honoris causa w dziedzinie sztuk pięknych szkoły artystycznej przy Art Institute of Chicago oraz szereg innych wyróżnień. Miała indywidualną wystawę w Claude Bernard Gallery w Paryżu^[1].

Zmarła 17 kwietnia 1988 roku mając opinię jednego z najważniejszych amerykańskich rzeźbiarzy XX wieku^[4].

• Brooke Kamin Rapaport: Louise Nevelson: A Story in Sculpture. W: (red.) Brooke Kamin Rapaport: The Sculpture of Louise Nevelson: Constructing a Legend. Wyd. ilustrowane. New Haven, London: Yale University Press, 2007. ISBN 978-0-300-12172-8. (ang.).
• Alvin S. Lane: My Perspective on Collecting. W: Chazen Museum of Art: The Teresa and Alvin S. Lane Collection: Twentieth-Century Sculpture and Sculptors' Works on Paper. Wyd. ilustrowane. Madison: Chazen Museum of Art, 1995. ISBN 0-932900-40-2. (ang.).Sprawdź autora:1.

• Prace Louise Nevelson na The Athenaeum (ang.)
• Wykaz muzeów, w których znajdują się prace Louise Nevelson (ang.)