Słowo "surrealistyczny" w zamyśle Apollinaire oznaczać miało racjonalnie przemyślany wytwór, który charakteryzował się oryginalnością połączenia wykorzystanych w nim elementów. Koncepcja racjonalności i arbitralności zestawienia została odrzucona przez następne pokolenie surrealistów[2]. W ich założeniach miał to być bunt przeciw klasycyzmowi, realizmowi, empiryzmowi, racjonalizmowi, utylitaryzmowi i konwencjom w sztuce. Teoretykiem tego nurtu był filozof i poeta André Breton. Rok po ogłoszeniu Manifestu surrealistycznego[3], w 1925 odbyła się pierwsza wystawa. Od 1924 grupa surrealistów wydawała pismo „La Révolution surréaliste”.
W malarstwie założeniem surrealizmu było „wyrażanie wizualne percepcji wewnętrznej”. Artyści starali się wykreować obrazy burzące logiczny porządek rzeczywistości. Często były to wizje groteskowe, z pogranicza jawy, snu, fantazji, halucynacji, a odsunięte od racjonalizmu.
Jako istotną inspirację dla dzieł surrealistów przyjmuje się malarstwo Hieronima Boscha, żyjącego na przełomie XV i XVI wieku. Ponadto korzystali oni z doświadczeń dadaizmu. Natomiast jeśli chodzi o inspirację literacką, ich mistrzem był Comte de Lautréamont, ze względu na książkę Les Chants de Maldoror (Pieśni Maldorora), którą napisał w 1868–1869. W 1938 André Breton nazwał jego poezję „klatką z azbestu zamykającą serce rozżarzone do białości”. Z tym samym entuzjazmem przyjmowali gwałtowne zerwanie Lautréamonta z poglądami, które zawarł w Pieśniach Maldorora. Istotna dla surrealistów była także twórczość Rimbauda.
Celem ich działania było zbadanie sfery nieświadomości, uważali bowiem, że człowiekiem rządzą siły niezależne od jego świadomego „ja” – surrealiści zafascynowani byli hipnozą, pismem automatycznym, mediumizmem – jednym słowem zjawiskami, których badaniem zajęła się rozwijająca się w owym czasie psychoanaliza; jej najwybitniejszymi przedstawicielami byli wówczas Carl Gustav Jung i Zygmunt Freud. Mimo iż surrealiści odwoływali się do teorii Freuda, on sam pisał po spotkaniu z Salvadorem Dalí: „jestem wciąż skłonny uważać surrealistów […] za stuprocentowych wariatów”[4]. Przypisywali ogromną rolę niepohamowanej wyobraźni, czerpali również z niektórych założeń romantyzmu. Pragnęli odnajdywać i kultywować cudowność[5], a także dramatyzować nawet pozornie zwyczajne wydarzenia. Duże znaczenie miał dla nich także element zaskoczenia, absurdu i nonsensu; czerpali z niego wszyscy twórcy surrealizmu, także m.in. Meret Oppenheim. Surrealiści pisali również listy otwarte, m.in. do papieża, Dalajlamy, rektorów uniwersyteckich. Miały one na celu prowokację intelektualną[6].
Grupy surrealistyczne istniały, a niekiedy istnieją do dziś również poza Francją, m.in. w Belgii, Wielkiej Brytanii i w dawnej Czechosłowacji.
Ważniejsze manifesty, artykuły, odczyty z lat 1919–1953
W historii sztuki, surrealizm pojawił się również w formie happeningu. Najwybitniejszym przedstawicielem happeningu politycznego, inspirowanego surrealizmem był polski ruch Pomarańczowa Alternatywa, której twórca, Major Waldemar Fydrych w 1981 sformułował Manifest Surrealizmu Socjalistycznego.
Swego rodzaju spadkobiercą happeningów surrealistycznych było powstałe w 2003 zjawisko o nazwie flash mob, którego najbardziej znanymi przedstawicielami były takie grupy jak nowojorski Mob Project, australijski Sydmob czy polski Warszawski Front Abstrakcyjny.
Poetykę surrealizmu wykorzystywał również we wczesnej twórczości (lata 80./90. XX w.) polski autor Wojciech Płocharski m.in. w piosenkach z albumu Cyfry zespołu Przyjaciele.
↑AgnieszkaA.WłoczewskaAgnieszkaA., Surrealizm racjonalny Apollinaire'a a koncepcja Bretona. Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Nauki Humanistyczne, 2019. Brak numerów stron w książce
↑Jacek Baluch, Piotr Gierowski: Czesko-polski słownik terminów literackich. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016, s. 366. ISBN 978-83-233-4066-9.
↑Z listu do Stefana Zweiga po spotkaniu z Dalím w 1938. Cytat zaczerpnięty z książki Rozmowy z Picassem, Brassaï, s. 31
↑Z Manifestu surrealizmu: [...] cudowność jest zawsze piękna, wszystko jedno jaka cudowność, nie ma cudowności, która by nie była piękna.
↑Adam Ważyk: Surrealizm. Teoria i praktyka literacka. Antologia, s. 23
Bibliografia
K.H. Rundżjo, Surrealizm w literaturze rosyjskiej, Rhytmos, Poznań 2007.
Surrealizm. Teoria i praktyka literacka. Antologia. Teksty wybrał i przełożył Adam Ważyk, Wydawnictwo Czytelnik 1976, Warszawa.
KrystynaK.JanickaKrystynaK., Światopogląd surrealizmu. Jego założenia i konsekwencje dla teorii twórczości i teorii sztuki, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1985, ISBN 83-221-0287-9, OCLC830183373. Brak numerów stron w książce
_09633u.jpg)
