Kopalnia Messel^[a]

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	Niemcy
Typ	przyrodniczy
Spełniane kryterium	VIII
Numer ref.	720
Region[b]	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1995 na 19. sesji
Położenie na mapie Hesji Kopalnia Messel
Położenie na mapie Niemiec Kopalnia Messel
49°54′56,1″N 8°45′23,9″E/49,915583 8,756639
Multimedia w Wikimedia Commons
↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Kopalnia skamielin w Messel – dawna kopalnia odkrywkowa łupków bitumicznych na terenie gminy Messel, w powiecie Darmstadt-Dieburg w Hesji w Niemczech. Jedno z najbardziej znanych na świecie stanowisk paleontologicznych typu Konservat-Lagerstätte. W łupkach bitumicznych występują bardzo dobrze zachowane skamieniałości ssaków, ptaków, gadów, ryb, owadów i roślin z eocenu (datowanych na około 47 mln lat). Zespół skamieniałości wyróżnia się także dużą różnorodnością (ponad tysiąc gatunków). Podczas gdy większość znajdowanych w świecie skamieniałości zawiera jedynie fragmenty szkieletów, w złożach Messel zachowały się kompletne okazy z piórami, sierścią, a nawet i z zawartością żołądka. Najsłynniejszą skamieniałością wydobytą na terenie kopalni Messel są szczątki pierwotnego konia Hyracotherium. Kolejnymi unikatowymi znaleziskami są szczątki gatunku Darwinius masillae – wczesnego ssaka naczelnego z rodziny Notharctidae^[1] oraz Messelornis cristata – wymarłego ptaka z rodziny Messelornithidae^[2].

W 1995 kopalnia Messel została wpisana na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO.

Kopalnia znana była z bogactwa skamieniałości już na początku XX w. Poważne prace paleontologiczne zaczęły się jednak dopiero ok. 1970 r. Kopalnia o powierzchni prawie 1 km² położona jest ok. 60 metrów poniżej poziomu okolicznych terenów.

Złoża Messel powstały w czasie środkowego eocenu. Dominują tu łupki bitumiczne, uformowane przez wolne procesy osadowe mułu i szczątków organicznych. Pokłady łupków mają grubość ok. 130 metrów i spoczywają na starszej warstwie czerwonego piaskowca leżącego na skałach magmowych.

W epoce eocenu tereny wokół Messel były aktywne geologicznie i wulkanicznie. Około 50 milionów lat temu miała tu miejsce wielka eksplozja, wskutek której powstał prawie dwukilometrowy maar^[3]. Powstała po wybuchu niecka wypełniła się wodą, tworząc jezioro Messel. Ówczesny klimat i krajobraz obszaru wokół Messel były bardzo różne od dzisiejszych. Rozpościerały się tu liczne jeziora, otoczone bujnymi lasami subtropikalnymi, w których żyło mnóstwo gatunków zwierząt i roślin.

Skamieniałości z Messel zawdzięczają swoją niespotykaną jakość szczególnym procesom osadowym zachodzącym w eoceńskim jeziorze Messel. Podczas gdy górne wody jeziora zapewniały doskonałe środowisko życia dla wielu organizmów, przy dnie zbiornika występowały znaczne niedobory tlenu. Brak tlenu powstrzymywał rozkład martwych tkanek. W połączeniu z relatywnie niską stopą akumulacji (0,1 mm na rok), zapewniło to doskonałe warunki dla konserwacji szczątków flory i fauny, które opadały na dno jeziora na przestrzeni miliona lat.

W kopalni Messel wydobywano łupki bitumiczne, rudę żelaza oraz węgiel brunatny. Po jej zamknięciu pod koniec lat 60., planowano urządzić tu wysypisko śmieci. Protesty naukowców oraz mieszkańców wymusiły zmianę planów. Na rzecz stanowiska paleontologicznego angażował się ówczesny minister ochrony środowiska Hesji Joschka Fischer. Jego imieniem nazwano wymarłego węża Palaeopython fischeri^[4].

Kopalnia w Messel została objęta ochroną jako pomnik przyrody, a w 1995 wpisano ją na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO.

Skamieniałości z Messel wyróżniają się bardzo dobrym stanem zachowania oraz dużą różnorodnością (ponad tysiąc gatunków). Podczas gdy większość znajdowanych w świecie skamieniałości zawiera fragmenty szkieletowe, w złożach Messel przetrwały kompletne okazy ze szczątkami tkanek miękkich, piórami, sierścią. Znajdowane są tu nawet skrzydła owadów z zachowanym oryginalnym ubarwieniem.

Konserwacja skamieniałości z Messel przedstawia jednak pewne trudności. Materiał, w którym zachowały się szczątki organiczne, zawiera około 40 procent wody. Po wyschnięciu rozpada się na drobne kawałki. Dopiero z początkiem lat 60. opracowano metodę przechowywania tego typu skamieniałości w żywicy syntetycznej.

Skamieniałości znalezione w Messel:

• Szczątki Darwinius masillae, wczesnego ssaka naczelnego z rodziny Notharctidae
• Szczątki pierwotnego konia Hyracotherium
• Ponad 10 tysięcy egzemplarzy rozmaitych gatunków ryb
• Tysiące owadów, niektóre z dobrze zachowanym ubarwieniem
• Wiele małych ssaków: myszy, małp, oposów, pancerników, mrówników, nietoperzy
• Dużo ptaków, szczególnie drapieżników
• Gady i płazy: krokodyle, żaby, żółwie, salamandry
• Szczątki roślinne: liście palmowe, owoce, pyłek, orzechy i winogrono

W okresie letnim na terenie kopalni pracownicy Muzeum Historii Naturalnej z Frankfurtu (niem. Senckenberg Naturmuseum) oraz Muzeum Regionalnego z Darmstadt (niem. Hessische Landesmuseum Darmstadt) prowadzą systematyczne prace wykopaliskowe.

Skamieniałości z Messel zobaczyć można w Muzeum Skamieniałości Messel (niem. Fossilien- und Heimatmuseum Messel), Muzeum Regionalnym w Darmstadt oraz Muzeum Historii Naturalnej we Frankfurcie.

Sama kopalnia została również udostępniona zwiedzającym, dla których wybudowano specjalną platformę widokową.

 Wykaz literatury uzupełniającej: Kopalnia skamielin w Messel.

• Kopalnia Messel: strona oficjalna. [dostęp 2009-02-17]. (niem. • ang.).
• Muzeum Skamieniałości Messel: strona oficjalna. [dostęp 2009-02-17]. (niem.).
• Paläontologische Gesellschaft: Das UNESCO Weltnaturerbe-Denkmal Grube Messel am Hessischen Landesmuseum Darmstadt (HLMD): Sammlungen und Forschungen. [dostęp 2009-05-31]. (niem.).