Katowicki Park Leśny

Katowicki Park Leśny
Ilustracja
Jeden ze stawów w środkowej części Katowickiego Parku Leśnego (2007)
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Katowice

Dzielnica

Osiedle Paderewskiego-Muchowiec, Brynów-Osiedle Zgrzebnioka

Data założenia

lata 60. XX wieku

Położenie na mapie Katowic
Mapa konturowa Katowic, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Katowicki Park Leśny”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Katowicki Park Leśny”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Katowicki Park Leśny”
Ziemia50°13′59″N 19°01′28″E/50,233056 19,024444
Multimedia w Wikimedia Commons

Katowicki Park Leśny (do 2010 Katowicki Park Leśny imienia Romana Stachonia) – park w Katowicach, położony w środkowej części miasta, w rejonie dzielnic Osiedle Paderewskiego-Muchowiec i Brynów część wschodnia-Osiedlu Zgrzebnioka.

Jest to największy tego typu obszar w mieście, rozciągający się wzdłuż doliny Potoku Leśnego od kolonii św. Huberta i osiedla Ptasiego wzdłuż ulicy Trzech Stawów po Dolinę Trzech Stawów, która stanowi północną część Katowickiego Parku Leśnego. Charakteryzuje się obecnością zarówno obszarów o charakterze parkowym (zwłaszcza intensywnie wykorzystywana rekreacyjnie północna jego część), jak i półnaturalnych zbiorowisk leśnych i wodnych z licznymi stanowiskami gatunków chronionych oraz miejscami żerowania i rozrodów szeregu gatunków zwierząt.

Geografia

Fragment Doliny Trzech Stawów w Katowickim Parku Leśnym; widok w kierunku Mrówczej Górki (2012)

Katowicki Park Leśny położony jest w centralnej części miasta Katowice[1], na terenie dzielnicy Osiedle Paderewskiego-Muchowiec, i fragmentarycznie także w Brynowie części wschodniej-Osiedlu Zgrzebnioka[2]. Park ciągnie się wzdłuż doliny Potoku Leśnego, a jego północną część stanowi Dolina Trzech Stawów. Od strony północnej Katowicki Park Leśny graniczy z Zawodziem, od wschodu z ulicą Murckowską i ulicą Pszczyńską, od południa ze zlikwidowaną stacją Katowice Muchowiec, a od zachodu z Brynowem. Dodatkowo sąsiaduje od strony północno-zachodniej z lotniskiem Katowice-Muchowiec i osiedlem I.J. Paderewskiego[3].

Katowicki Park Leśny znajduje się na obszarze mezoregionu Wyżyna Katowicka[4], natomiast pod względem geologicznym usytuowany jest w niecce górnośląskiej, która wypełniona jest utworami pochodzącymi z górnego karbonu w postaci łupków, piaskowców i zlepieńców zawierających pokłady węgla kamiennego[5]. Powierzchniowo natomiast obszar parku wzdłuż doliny Potoku Leśnego budują plejstoceńskie mady, mułki, piaski i żwiry rzeczne, a dalej od niej eluwia glin zwałowych[6]. Pod względem jednostek geomorfologicznych zachodnie fragmenty Katowickiego Parku Leśnego dochodzą do Wzgórz Kochłowickich, a pozostała, znaczna jego część znajduje się na Płaskowyżu Murcek[7] dochodzącym do kilku wyraźnych grzęd, a dwie pierwsze są rozdzielone przez Dolinę Trzech Stawów[8].

Średnia roczna temperatura powietrza w wieloleciu 1961–2005 według danych ze stacji meteorologicznej na terenie Muchowca wynosi 8,1 °C[9], a średnia roczna suma opadów w latach 1951–2005 wynosi 713,8 mm[10]. Pod względem sieci hydrograficznej Katowicki Park Leśny położony jest w dorzeczu Wisły, wzdłuż Potoku Leśnego, który jest prawym dopływem Rawy[5]. Dolina Potoku Leśnego zachowała swoją tradycyjną nazwę – Dolina Trzech Stawów, wywodzącą się od liczby stawów istniejących tutaj od XIX wieku. Współcześnie jest ich 11, a ich łączna powierzchnia wynosi około 35 ha[11]. Zachodnie fragmenty Katowickiego Parku Leśnego są położne w zlewni Kłodnicy, która jest częścią dorzecza Odry[12].

Przyroda i ochrona środowiska

Jedna z alejek Katowickiego Parku Leśnego w okresie zimowym (2021)

Katowicki Park Leśny to obszar stawowo-parkowo-leśny. Występują tutaj różne, graniczące ze sobą siedliska, co sprawia, że zróżnicowanie fauny i flory jest bardzo duże. Roślinność samego tylko obszaru doliny Potoku Leśnego stanowi mieszankę różnego typu zbiorowisk wodnych, nadwodnych, bagiennych, łąkowych i leśnych o zachowanych w różnym stopniu walorach naturalnych i półnaturalnych. Zbiorowiskom tym towarzyszy roślinność synantropijna i kultywowana. Doliny niewielkich cieków i wilgotne zagłębienia terenu, w szczególnie w południowej części parku, porastają płaty lasy łęgowego[13].

Katowicki Park Leśny obejmuje ślady historycznej Puszczy Śląskiej, tzw. Górnych Lasów Pszczyńskich[14]. Park ten wchodzi także w skład leśnego pasa ochronnego Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego[15].

W szacie leśnej Katowickiego Parku Leśnego dominują lasy mieszane z dominacją dębu, brzozy i sosny oraz lasy łęgowe[16]. W podroście rośnie jarzębina, kruszyna, bez czarny i bez koralowy, a do częstych składników runa należą: skrzyp leśny, zawilec gajowy, gajowiec żółty, kokoryczka wielokwiatowa, dąbrówka rozłogowa oraz różnych gatunków trawy. Inne, rzadziej spotykane w Katowickim Parku Leśnym gatunki to m.in.: czworolist pospolity, kozłek bzowy, zachyłka oszczepowata, kopytnik pospolity, konwalia majowa i czyściec leśny[11].

Staw Kajakowy (2024)

Roślinność wodna i nawodna rozwinięta jest przede wszystkim wokół najsłabiej użytkowanych stawów, zlokalizowanych w części południowej parku. Do pospolitych roślin towarzyszących zbiornikom należą: pałka szerokolistna, trzcina pospolita, manna jadalna, żabieniec babka wodna, ponikło błotne, przetacznik bobowniczek i przetacznik bobownik. W wielu akwenach introdukowano grążel żółty[17].

Bliskość terenów miejskich i ogrodów działkowych sprawiła, że na teren Katowickiego Parku Leśnego przedostało się wiele roślin obcego pochodzenia. Na brzegach lasów i siedliskach ruderalnych występują byliny – azjatyckie rdestowce (ostrokończysty i sachaliński), pospolicie spotykane są też nawłocie, a na obszarach leśnych wprowadzono dąb czerwony i czeremchę amerykańską[17].

Obszary zadrzewione graniczące bezpośrednio z terenami cieków i akwenów stanowią bardzo dobre miejsce dla rozwoju płazów i wielu gatunków ptaków, a obszar Katowickiego Parku Leśnego spełnia także ważną rolę dla ptaków odbywających wędrówki[13] (na przelotach stwierdzono m.in. zimorodka, sieweczkę rzeczną oraz czaplę siwą)[17], także jako miejsce zimowiskowe (zimują tutaj m.in.: łabędź niemy, krzyżówka, mewa śmieszka, mewa pospolita, łyska i kokoszka wodna)[18].

Także obszary zadrzewione Katowickiego Parku Leśnego są miejscem bytowania wielu gatunków zwierząt – występują tutaj liczne gatunki owadów i ślimaków, które stanowią ważny pokarm dla wieli płazów, ptaków i ssaków. Park zamieszkują takie gatunki płazów, jak: ropucha szara, żaba trawna i traszka zwyczajna[18], a z ptaków następujące gatunki leśne: sójka, kos, drozd, zięba, sikora, kowalik czy dzięcioł duży. Zimą natomiast pojawia się gil, szczygieł oraz czyż. W lasach spotyka się wiewiórki, a rzadziej zające i sarny. Liczne są myszy i nornice, a zimą zachodzą tutaj dziki. W zbiornikach wodnych występują przede wszystkim ryby wprowadzane przez koła wędkarskie, w tym m.in.: leszcz, karp, płoć czy karaś. Spotyka się także kiełbie, słonecznice i ślizy[19].

Tereny otwarte wokół stawów oraz plony śródleśne licznie odwiedzane są przez motyle, w tym z rodziny rusałkowatych. Często spotkać można rusałkę pawlika, rusałkę admirała oraz rzadziej rusałkę żałobnika[19]. Na terenie parku, zwłąszcza przy ciekach i zbiornikach wodnych, stwierdzono obecność 28 gatunków ważek (na 49 gatunków zarejestrowanych z terenu całych Katowic)[20].

Historia i zagospodarowanie

Fragment Katowickiego Parku Leśnego przy ulicy Francuskiej (2007)

Katowicki Park Leśny to największy powierzchniowo obszar zieleni urządzonej w Katowicach[21]. Północną część parku obejmuje Dolinę Trzech Stawów, która jest intensywnie wykorzystywana rekreacyjnie, natomiast na południe od autostrady A4 (alei Górnośląskiej)[21] ma on charakter leśny, z półnaturalnymi zbiorowiskami[22], urządzonymi alejkami spacerowymi i trawnikami w centralnej jego części (w rejonie lotniska Katowice-Muchowiec)[21]. Użytkowany jest przez Zakład Zieleni Miejskiej w Katowicach, a jego zachodnia część wspólnie z Nadleśnictwem Katowice[23].

Fragment alei parkowej (2007)

Park został utworzony w latach 60. XX wieku[24]. Przed 1971 roku Dolina Trzech Stawów została przecięta przez poprzecznie poprowadzony nasyp alei Górnośląskiej[24]. W 1982 roku przy głównej alei parku został ustawiony wielki głaz upamiętniający Romana Stachonia[25], którego imieniem do 2010 roku był nazwany Katowicki Park Leśny – 25 stycznia Pada Miasta Katowice przyjęła uchwałę zmieniająca nazwę Katowicki Park Leśny imienia Romana Stachonia na Katowicki Park Leśny. Poprzednią nazwę park nosił od 1987 roku[26].

Północna część parku, obejmująca Dolinę Trzech Stawów, ograniczona od wschodu jest ulicą Murckowską, od południa aleją Górnośląską, a od zachodu ulicą K. Pułaskiego. Ma on charakter parkowy i poprzecinany jest asfaltowymi alejkami okalającymi stawy i biegnącymi między nimi[27]. Na wschodnim brzegu stawu Kajakowego znajduje się pawilon gastronomiczny z tarasem, a także teatr letni i stoliki do gry[25]. Przy ulicy Murckowskiej 215 znajduje się przystań wodna oraz boiska do siatkówki plażowej[28]. W narożniku alei Górnośląskiej i ulicy Murckowskiej znajduje się pole kempingowe[25].

Południowo-wschodnia część Katowickiego Parku Leśnego sąsiaduje od północy z płytą lotniska Katowice-Muchowiec, od wschodu ulicą Pszczyńską, od południa ograniczony jest linią kolejową, a od zachodu ulicą Francuską. Jest ona powiązana kompozycyjnie z częścią parku po drugiej stronie ulicy Francuskiej. Przecięta jest alejkami i ścieżkami o dość regularnym układzie[25].

  • Rzeźby w Katowickim Parku Leśnym w rejonie ulicy Francuskiej[29]
  • Rzeźba „Szum wiatru” autorstwa Gerarda Grzywaczyka (2020)
    Rzeźba „Szum wiatru” autorstwa Gerarda Grzywaczyka (2020)
  • Rzeźba-kwietnik „Kogut” (2020)
    Rzeźba-kwietnik „Kogut” (2020)
  • Rzeźba-kwietnik „Słoń” (2020)
    Rzeźba-kwietnik „Słoń” (2020)
  • Rzeźba „Drzewo” (2020)
    Rzeźba „Drzewo” (2020)
  • Płaskorzeźba z Pałacu Ślubów (2020)
    Płaskorzeźba z Pałacu Ślubów (2020)
  • Płaskorzeźba z Pałacu Ślubów (2020)
    Płaskorzeźba z Pałacu Ślubów (2020)
  • Rzeźba „Wychodząca z kąpieli” (2020)
    Rzeźba „Wychodząca z kąpieli” (2020)
  • Rzeźba „Kłębowisko” (2020)
    Rzeźba „Kłębowisko” (2020)
  • Rzeźba „Postać” (2020)
    Rzeźba „Postać” (2020)
  • Rzeźba „Ptak-pelikan” (2020)
    Rzeźba „Ptak-pelikan” (2020)
  • Rzeźba „Taniec” (2020)
    Rzeźba „Taniec” (2020)
  • Rzeźba „Wiolonczelistka” (2020)
    Rzeźba „Wiolonczelistka” (2020)
  • Rzeźba „Totem” (2020)
    Rzeźba „Totem” (2020)

Obszar Katowickiego Parku Leśnego w rejonie skrzyżowania ulic Francuskiej i Trzech Stawów[30] jest miejscem, w którym prezentowane są rzeźby plenerowe, czemu sprzyjają otwarte tereny łąkowe[31]. Zostały one umieszczone w ramach Ogólnopolskiej Wystawy Ogrodniczej zorganizowanej w 1979 roku[32]. Tematyka rzeźb, wielkość, jak i materiał z którego zostały zrobione (kamień, żelbet, stal i tworzywo sztuczne), są bardzo zróżnicowane. Wiele form rzeźbiarskich jest umieszczonych na cokołach lub na trawie, przez co uzyskano maksymalne zespolenie tych form z otaczającym krajobrazem[31]. Rzeźby przedstawiają m.in.: aligatora, alpaka, bizona, drzewo, koguta, skrzydło czy słonia, a także postacie, w tym matkę czy wiolonczelistkę. W sierpniu 2021 roku przeniesiono tutaj płyty z płaskorzeźbami pochodzącymi z rozebranego w tym samym roku budynku Pałacu Ślubów przy alei W. Korfantego. Są to cztery płyty ułożone dwustronne, tworzące dwie kompozycje rzeźbiarskie[29].

Stacja Metroroweru w rejonie ulicy Francuskiej (2024)

Przy ulicy Francuskiej 180a siedzibę ma zarząd Katowickiego Parku Leśnego[33], a na końcu ulicy Francuskiej w latach międzywojennych znajdował się Zamek Leśny w Muchowcu, gdzie prowadzona była restauracja, ogród wycieczkowy i pływalnia[34].

Zachodni fragment parku, znajdujący się pomiędzy ulicą Francuską a kolonią św. Huberta i osiedlem Ptasim ma charakter krajobrazowy, z zachowaną siecią drożną[35].

W Katowickim Parku Leśnym kończy się ulica Francuska, gdzie zlokalizowana jest pętla autobusowa[36]. Przy pętli funkcjonuje przystanek Muchowiec Korty Pętla, na którym według stanu z września 2024 roku zatrzymywała się jedna linia autobusowa obsługiwana przez ZTM – nr 110[37]. W bliższej środkowej części parku ulicy Francuskiej znajdują się miejsca parkingowe[32]. Według stanu z września 2024 roku, na terenie Katowickiego Parku Leśnego funkcjonują trzy stacje Metroroweru: 27699 (przy stawie Oczko), 27715 (ulica Trzech Stawów na wysokości stawu Kajakowego) i 27717 (w pobliżu skrzyżowania ulic Francuskiej i Trzech Stawów)[38].

Na przełomie października i listopada 2023 roku w Katowickim Parku Leśnym trwały testy autonomicznego autobusu poruszającego się wzdłuż ulicy Trzech Stawów. Były to pierwsze testy tego typu pojazdy w Polsce[39]

Sport i rekreacja

 Zobacz więcej w artykule Dolina Trzech Stawów, w sekcji Sport i rekreacja.
Kąpielisko w parku (2011)

Katowicki Park Leśny daje możliwość aktywnego spędzenia wolnego czasu. Znajduje się tutaj rolkostrada (jedna z najdłuższych w Polsce; tworzy ona pętlę o długości 4 km[40]), drogi dla rowerów, place zabaw i boiska, a także, stoliki szachowe i korty tenisowe. W sezonie organizowane są tutaj imprezy kulturalne (koncerty, festyny) i sportowe (w tym biegi, wyścigi kolarskie i zawody wędkarskie)[41]. Miejscem koncentracji działalności sportowo-rekreacyjnych w Katowickim Parku Leśnym jest Dolina Trzech Stawów[42], który tę funkcję pełni od 1912 roku[43].

Przy ulicy Francuskiej 261 funkcjonowało boisko piłkarskie 1. FC Katowice, które działało w latach 1934–1945. W 1947 roku utworzono tutaj tor żużlowy, w latach 1957–1966 na tym terenie powstała stadnina koni[44]. Współcześnie funkcjonują tutaj korty tenisowe[45]. W sąsiedztwie Katowickiego Parku Leśnego mieści się lotnisko sportowe Aeroklubu Śląskiego[42].

Przez tereny Katowickiego Parku Leśnego przechodzą następujące szlaki turystyczne oraz rowerowe:

Przypisy

  1. ↑ Tokarska-Guzik, Rostański i Kupka 2002 ↓, s. 82.
  2. ↑ Urząd Miasta Katowice: Miejski System Zarządzania-Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. emapa.katowice.eu. [dostęp 2024-09-14]. (pol.).
  3. ↑ Opracowanie… 2014 ↓, Załącznik nr 3.
  4. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 43.
  5. ↑ a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 44.
  6. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 49.
  7. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 46.
  8. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 50.
  9. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 52.
  10. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 54.
  11. ↑ a b Tokarska-Guzik, Rostański i Kupka 2002 ↓, s. 84.
  12. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 55.
  13. ↑ a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 94.
  14. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 80.
  15. ↑ Czapczyńska 1995 ↓, s. 2.
  16. ↑ Opracowanie… 2014 ↓, s. 185.
  17. ↑ a b c Tokarska-Guzik, Rostański i Kupka 2002 ↓, s. 85.
  18. ↑ a b Tokarska-Guzik, Rostański i Kupka 2002 ↓, s. 86.
  19. ↑ a b Tokarska-Guzik, Rostański i Kupka 2002 ↓, s. 87.
  20. ↑ Ważki Katowic. Katowicki Park Leśny. [dostęp 2024-10-18].
  21. ↑ a b c Studium… 2012 ↓, s. 34.
  22. ↑ Opracowanie… 2014 ↓, s. 184.
  23. ↑ Zakład Zieleni Miejskiej w Katowicach: Katowicki Park Leśny. zzm.katowice.pl. [dostęp 2024-09-14]. (pol.).
  24. ↑ a b Czapczyńska, Hiżycka i Sławiński 1995 ↓, s. 12.
  25. ↑ a b c d Czapczyńska, Hiżycka i Sławiński 1995 ↓, s. 179.
  26. ↑ Uchwała Nr LII/1071/10 Rady Miasta Katowice z dnia 25 stycznia 2010 r. w sprawie zmiany nazwy parku położonego na terenie miasta Katowice z „Katowicki Park Leśny imienia Romana Stachonia” na „Katowicki Park Leśny”.. bip.katowice.eu, 2010-01-25. [dostęp 2024-09-14]. (pol.).
  27. ↑ Czapczyńska, Hiżycka i Sławiński 1995 ↓, s. 178.
  28. ↑ Studium… 2012 ↓, s. 69.
  29. ↑ a b Jacek Kuczowic: Rzeźby w parku Muchowiec. pomnikowo.eu. [dostęp 2024-09-14]. (pol.).
  30. ↑ Kucharczyk-Brus 1996 ↓, Rysunek 1.
  31. ↑ a b Kucharczyk-Brus 1996 ↓, s. 81.
  32. ↑ a b Czapczyńska, Hiżycka i Sławiński 1995 ↓, s. 181.
  33. ↑ Bulsa 2018 ↓, s. 72.
  34. ↑ Bulsa 2018 ↓, s. 80.
  35. ↑ Czapczyńska 1995 ↓, s. 164.
  36. ↑ Bulsa 2018 ↓, s. 83.
  37. ↑ Zarząd Transportu Metropolitalnego: Lista przystanków: Katowice. rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2024-09-14]. (pol.).
  38. ↑ Nextbike GZM: Mapa - Rower Metropolitalny. metrorower.transportgzm.pl. [dostęp 2024-09-14]. (pol.).
  39. ↑ Mateusz Terech: Autonomiczny autobus w Katowicach! To pierwsze testy tego typu pojazdu w Polsce. www.wkatowicach.eu, 2023-10-30. [dostęp 2024-09-14]. (pol.).
  40. ↑ Steuer 2024 ↓, R.
  41. ↑ Steuer 2024 ↓, K.
  42. ↑ a b Urząd Miasta Katowice: Parki miejskie. www.katowice.eu. [dostęp 2024-09-14]. (pol.).
  43. ↑ Steuer 2024 ↓, D.
  44. ↑ Bulsa 2018 ↓, s. 79.
  45. ↑ Śląska Organizacja Turystyczna: Korty Muchowiec. www.slaskie.travel. [dostęp 2024-09-14]. (pol.).
  46. ↑ a b c Urząd Miasta Katowice: Szlaki turystyczne. katowice.eu. [dostęp 2024-09-14].
  47. ↑ a b Urząd Miasta Katowice: Katowice na rowery. Trasy. www.katowice.eu. [dostęp 2024-09-14]. (pol.).

Bibliografia

Przyroda Katowic
Parki
Kompleksy rekreacyjne
Użytki ekologiczne
Rezerwaty przyrody
Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe
Lasy i pomniki przyrody
Wzniesienia
Instytucje

Herb Katowic