Jastrzębiak mały

Micronisus gabar[1]
(Daudin, 1800)
Dorosły osobnik (Tanzania)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	szponiaste
Rodzina	jastrzębiowate
Podrodzina	jastrzębie
Plemię	Accipitrini
Rodzaj	Micronisus G.R. Gray, 1840
Gatunek	jastrzębiak mały
Synonimy
Falco gabar Daudin, 1800[2] Melierax gabar (Daudin, 1800) Melierax gabar defensorum Meinertzhagen, 1949[3]
Podgatunki
M. g. niger (Vieillot, 1823) M. g. aequatorius Clancey, 1987 M. g. gabar (Daudin, 1800)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
najmniejszej troski
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Jastrzębiak mały^[5] (Micronisus gabar) – gatunek średniej wielkości ptaka drapieżnego z podrodziny jastrzębi (Accipitrinae) w rodzinie jastrzębiowatych (Accipitridae).

Gatunek dosyć powszechny, obejmujący swym zasięgiem subsaharyjską Afrykę, poza dorzeczem Kongo, oraz południowo-zachodnią część Półwyspu Arabskiego (terytorium Jemenu)^[6][7].

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1800 roku francuski ornitolog François Daudin, nadając mu nazwę Falco gabar^[2]. Jako miejsce typowe odłowu holotypu Daudin wskazał wnętrze Afryki Południowej^[2]. Jedyny przedstawiciel rodzaju Micronisus utworzonego w 1840 przez brytyjskiego zoologa George’a Graya^[8].

Nazwa rodzajowa: gr. μικρος mikros – mały; rodzaj Nisus Cuvier, 1800^[9]. Epitet gatunkowy: homofon powstały od fr. garde – strażnik i barré – kreskowany^[10].

Wyróżnia się trzy podgatunki M. gabar^[11][12][13]:

• M. g. niger (Vieillot, 1823) – Gambia i Senegal do Etiopii, Kamerunu i południowego Sudanu; południowo-zachodnia część Półwyspu Arabskiego
• M. g. aequatorius Clancey, 1987 – Etiopia do Gabonu, północnej Zambii i Mozambiku
• M. g. gabar (Daudin, 1800) – południowa Angola do południowego Mozambiku i RPA

Jastrzębiak mały jest gatunkiem polimorficznym, występującym w dwóch bardzo odmiennych formach barwnych – szarej oraz czarnej. Wyglądem przypomina krogulca, lecz niektóre osobniki charakteryzują się całkowicie czarnym upierzeniem. Melanistyczne formy są znacznie rzadsze i stanowią średnio 25% całej populacji. W obu odmianach dorosłe osobniki mają ciemne oczy, długie nogi i czerwoną woskówkę. Żółte zabarwienie nóg oraz woskówki jest oznaką niedojrzałości. Grzbiety młodych ptaków są bardziej brązowe, a ich pierś oraz brzuch są wyraźniej kreskowane.

Gatunek jest klasyfikowany jako częściowo wędrowny. Wśród młodych osobników obserwuje się okresowe migracje. Najczęściej spotyka się samotne osobniki, choć w trakcie godów łączy się w pary.

Samice są znacznie większe niż samce. Masa ciała dojrzałej samicy waha się w granicach 167–240 g, natomiast samca 90–173 g^[14]. Długość ciała wynosi 28–36 cm, a rozpiętość skrzydeł 56–66 cm (długość skrzydła samicy 186–215 mm, samca 183–204 mm)^{[6][15][7][14]}.

Zamieszkuje otwarte, zadrzewione tereny, w szczególności suche obszary sawanny oraz miombo. W suchych rejonach południowej Afryki, na przykład na pustyni Namib i na terenach Karru, występowanie ograniczone do drzew porastających zbocza cieków wodnych. Jest obserwowany również w miastach^[6].

Na początku sezonu lęgowego samce wydają ćwierkające głosy godowe. Tokowanie pary odbywa się poprzez zrzucanie się nawzajem z drzewa. Gniazdo o typowej konstrukcji jest zbudowane przez samicę z cienkich gałązek, pajęczyn, a nawet szmat. Jego wnętrze wyściełane jest ziemią. Mocowane w poziomych rozwidleniach ciernistych drzew (np. akacji). Godnym uwagi jest fakt, iż do konstruowania gniazda ptaki używają pajęczych sieci wraz z żywymi pajęczakami. Pająki żywią się innymi stawonogami, będącymi potencjalnym zagrożeniem dla piskląt. Tworząc nowe sieci pajęczaki zapewniają znakomity kamuflaż nowo utworzonemu gniazdu oraz spajają jego konstrukcję.

W jednym lęgu samica składa od 2 do 4 jaj. Wysiaduje je od 33 do 38 dni, a także opiekuje się pisklętami przez pierwsze 19–21 dni po wykluciu. W tym czasie samiec dostarcza samicy i pisklętom niezbędny pokarm. Pisklęta opuszczają gniazdo po około 35–36 dniach od wyklucia. W pełni samodzielne stają się około miesiąc po opuszczaniu gniazda^[6][7].

Jastrzębiak mały jest aktywnym łowcą, chwyta swoje ofiary w locie. Poluje w charakterystyczny sposób, szybkim lotem wypadając spomiędzy koron drzew. Żywi się ptakami, ssakami, wężami, jaszczurkami oraz owadami. Zaobserwowano przypadki ataków jastrzębiaków na populacje ptaków z rodziny wikłaczowatych, w celu wydarcia piskląt z gniazda^[6][7].

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje jastrzębiaka małego za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Trend liczebności populacji uznaje się za stabilny^[4].

• The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca  (ang.).

• Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).