Jan Kobuszewski

Ten artykuł dotyczy aktora. Zobacz też: Jan Kobuszewski – lekkoatleta.
Jan Kobuszewski
Ilustracja
Jan Kobuszewski (2019)
Data i miejsce urodzenia

19 kwietnia 1934
Warszawa

Data i miejsce śmierci

28 września 2019
Warszawa

Zawód

aktor, artysta kabaretowy

Współmałżonek

Hanna Zembrzuska
(1956–2019; jego śmierć)

Lata aktywności

1953–2013

Zespół artystyczny
Teatr Kwadrat w Warszawie
Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Medal za Długoletnie Pożycie Małżeńskie Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” Złota Odznaka Honorowa Towarzystwa Polonia
Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Jan Antoni Kobuszewski (ur. 19 kwietnia 1934 w Warszawie, zm. 28 września 2019 tamże) – polski aktor teatralny, telewizyjny i filmowy, reżyser teatralny, artysta kabaretowy oraz satyryk.

Związany był z ZAKR oraz kabaretami Dudek i Olgi Lipińskiej. Wystąpił w ok. 2 tys. programów telewizyjnych i kilkudziesięciu filmach, w tym Stanisława Barei: Poszukiwany, poszukiwana (1972), Nie ma róży bez ognia (1974) czy Brunet wieczorową porą (1976). Propozycje, które otrzymywał, obejmowały charakterystyczne, często niewielkie role[1]. Wraz z Janem Kociniakiem był gospodarzem pierwszego cyklicznego, satyrycznego programu telewizyjnego Wielokropek (od 1963), a także odtwórcą roli tytułowej w pierwszym polskim serialu telewizyjnym Barbara i Jan. Był narratorem popularnego cyklicznego, humorystycznego programu telewizyjnego Bajka dla dorosłych. Odgrywał rolę dziadka Jacka Marii Poszepszyńskiego ze słuchowiska radiowego Rodzina Poszepszyńskich. W latach 1999–2001 na antenie telewizji Polsat współprowadził, razem z Jerzym Petersburskim jr. i Janem Kociniakiem (w latach 2000–2001), program rozrywkowy Macie, co chcecie.

Stworzył wiele kreacji teatralnych, między innymi: Lucky’ego w Czekając na Godota Samuela Becketta, Biondello w Poskromieniu złośnicy Williama Szekspira i Doktora w Dziadach Adama Mickiewicza. Reżyserował Wstrętnego egoistę Françoise Dorin i Czarującego łajdaka Pierre’a Chesnota[1].

W 2012 został odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski[1] za „wybitne zasługi dla kultury polskiej i osiągnięcia w pracy artystycznej”[2].

Wczesne lata

Urodził się 19 kwietnia 1934 na Nowym Bródnie w Warszawie[3][4], w rodzinie katolickiej jako syn Aliny z domu Kowalskiej i Edwarda Kobuszewskich. Był najmłodszym z trójki dzieci, miał dwie starsze siostry: Marię (ur. 1920) i Hannę (ur. 1921), matkę aktora Wiktora Zborowskiego. Ojciec pracował jako kierownik biura sejfów w Pocztowej Kasie Oszczędności[5]. W 1935 Kobuszewscy przeprowadzili się do śródmieścia i zamieszkali w kamienicy przy ul. Śliskiej[5].

Po ukończeniu stołecznego Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Mickiewicza[5] w 1951 zdawał egzaminy do Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie, lecz nie został przyjęty[6]. Dopiero rok później udało mu się zdać egzaminy, gdy był już absolwentem Państwowej Szkoły Dramatycznej Teatru Lalek[7]. Jego studenckim debiutem była Panna Maliczewska według Gabrieli Zapolskiej w reżyserii Janiny Romanówny.

Kariera

Kobuszewski w młodości

W 1955 zadebiutował na ekranie niewielką rolą Francuza w dramacie wojennym Godziny nadziei Jana Rybkowskiego. Po ukończeniu studiów (1956) rozpoczął współpracę z Teatrem Młodej Warszawy (1956–1957), gdzie zadebiutował rolą dyplomową Cara Dormindonta w Żołnierzu i biedzie Samuiła Marszaka. Potem przeniósł się do Teatru Klasycznego (1957–1958). Następnie występował na deskach teatrów: Polskiego (1958–1964 i 1969–1975), Wielkiego (1964–1969) i Nowego w Łodzi (1975–1976).

Zagrał role dramatyczne w sztukach klasycznych, m.in. Biondello w Poskromieniu złośnicy Szekspira (1957), Pietrowicza w Płaszczu Gogola (1960), Papkina w Zemście Fredry (1962), Oswalda w Królu Learze Szekspira (1962), Lokaja – Jana Parblichenkę w Kurce wodnej Witkacego (1964) i Doktora w Dziadach Mickiewicza (1964).

W Teatrze Narodowym zagrał w spektaklach Kazimierza Dejmka, m.in. wcielił się w Mefistofelesa w Kordianie Słowackiego (1965) i Pelikana w Dziadach (1967) z Gustawem Holoubkiem w roli Gustawa-Konrada. O jego kreacji Oberona ze Snu nocy letniej Szekspira (1968) pisano, że Kobuszewski grał „z finezją i ironią”, o roli Diabła z Na szkle malowane Brylla (1970), że „z rozmachem i fantazją”.

Po jego tytułowej roli w dramacie Jan Maciej Karol Wścieklica (1966) Witkacego w reżyserii Wandy Laskowskiej w Narodowym Roman Szydłowski na łamach „Trybuny Ludu” nr 81/1966 napisał:

Bohaterem spektaklu jest Jan Kobuszewski, znakomity w typie, ruchu, słowie. Łączył bezbłędnie realizm z groteską, był prawie Witosem, wierzchosławickim chłopem, który zostaje prezydentem, ale jednocześnie był czymś więcej, zagrał całą problematykę filozoficzną „Jana Macieja Karola Wścieklicy”[8].

Od 1976 do końca kariery scenicznej w 2013 był związany z Teatrem Kwadrat w Warszawie, w którym zagrał m.in. Rotmistrza w Damach i huzarach Fredry (1977), tytułowego Wstrętnego egoistę Francoise Dorin (1977) w jego reżyserii, Człowieka ze sztuki w Czy zna pan Mleczną Drogę Karla Wittlingera (1979) czy tytułowego Czarującego łajdaka Pierre’a Chesnota (1985) we własnej reżyserii.

Wystąpił ponad 2000 razy w telewizyjnych programach rozrywkowych, w tym w programach cyklicznych, jak Wielokropek (od 1963), w którym z Janem Kociniakiem tworzył duet według schematu „duży i chudy z małym i korpulentnym”, czy Muzyka lekka, łatwa i przyjemna. W latach 70. XX w. był narratorem Bajek dla dorosłych.

Kobuszewski z żoną, Hanną Zembrzuską-Kobuszewską (2007)

Był odtwórcą roli tytułowej Jana Buszewskiego, reportera w redakcji „Echa”, w serialu telewizyjnym Hieronima Przybyła i Jerzego Ziarnika Barbara i Jan (1964). Stał się znany z ról w popularnych serialach telewizyjnych Jerzego Gruzy: szefa hydraulików w Wojnie domowej (1966) czy jako Jasio, bufetowy w klubie sportowym, człowiek po przejściach – były lekkoatleta, który po latach sukcesów popadł w alkoholizm i zmarnował sobie karierę, w Czterdziestolatku (1974).

Krzysztof Demidowicz na łamach czasopisma „Film” napisał:

Telewizyjny Kobuszewski to postać trochę z szalonej błazenady, trochę z absurdalnego świata Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, a trochę bohater chaplinowski, zagubiony i pełen melancholii[9].

Stanisław Bareja obsadził go w rolach – hydraulika w Poszukiwany, poszukiwana (1972), listonosza w willi w Nie ma róży bez ognia (1974), kierowcy MPO przewożącego śnieg w Brunecie wieczorową porą (1976), kombinatora mieszkaniowego w Alternatywy 4 (1983) i złodzieja „Ksywy” w Zmiennikach (1986). W filmie muzycznym Hallo Szpicbródka, czyli ostatni występ króla kasiarzy (1978) Janusza Rzeszewskiego i Mieczysława Jahody zagrał tajniaka Mańkowskiego. Krzysztof Gradowski namawiał go do przyjęcia roli pana Kleksa w Akademii pana Kleksa, ale się nie zdecydował i ostatecznie zagrał Piotr Fronczewski[10].

Agnieszka Osiecka w Fotonostalgii napisała:

Kobuszewski jest graficzny. Powinny wszędzie wisieć plakaty, obrazy i znaki drogowe z postacią Kobuszewskiego w tańcu. Powinien powstać serial filmów animowanych pod tytułem 'Przygody młodego znaku zapytania', a w roli znaku zapytania powinien wystąpić Jan Kobuszewski. Powinien być prowadzony w szkole teatralnej i filmowej specjalny kurs pt. 'Fenomen aktorstwa Jana Kobuszewskiego', ponieważ to jest aktorstwo, które zaprzecza wszelkim banalnym kanonom. (...) Powinien, krótko mówiąc, narodzić się reżyser filmowy, który by życie poświęcił kręceniu komedii z Kobuszewskim, ponieważ warto. Tak się jednak nie stało, i Janek Kobuszewski jest zmarnowanym Chaplinem polskiego kina[11][8].

Kobuszewski odznaczany przez Bronisława Komorowskiego Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2012)

W radiowym słuchowisku Macieja Zembatego i Jacka Janczarskiego Rodzina Poszepszyńskich grał postać dziadka Jacka Marii Poszepszyńskiego. W latach 1999–2001 na antenie Polsatu współprowadził z Jerzym Petersburskim jr. program rozrywkowy Macie, co chcecie.

Występował w Kabarecie Dudek i Kabarecie Olgi Lipińskiej[12] oraz w Kabarecie Starszych Panów.

W Teatrze Kwadrat współpracował m.in. z Marcinem Sławińskim, u którego zagrał Elwooda Dowda w przedstawieniu Mój przyjaciel Harvey (1995, 2006) Mary Chase i Anioła Stróża w Przyjaznych duszach Pam Valentine (2008). W Złodzieju Erica Chappella w reż. Janusza Majewskiego (2001) wcielił się w postać Spriggsa. W 2003 powrócił do repertuaru klasycznego i wystąpił w Kwadracie w roli Pantalona w Słudze dwóch panów Carla Goldoniego w inscenizacji Waldemara Matuszewskiego.

Życie prywatne

Grób Jana Kobuszewskiego na cmentarzu Powązkowskim

W 1956 zawarł związek małżeński z Hanną Zembrzuską, z którą miał córkę, Marynę[13]. Był wujem Wiktora Zborowskiego.

Zmarł 28 września 2019[14]. Został pochowany w grobie rodzinnym na cmentarzu na Starych Powązkach w Warszawie[15] (kwatera 284a-3-13)[16].

Publikacje

Filmografia

Filmy fabularne (kinowe i telewizyjne)

Rok Tytuł Rola Uwagi
1955 Godziny nadziei Francuz wojenny, reżyseria: Jan Rybkowski
1956 Warszawska syrena rybak baśniowy, reżyseria: Tadeusz Makarczyński, Stanisław Bareja
1957 Ewa chce spać Marian, kochanek Biernackiej – mieszkanki hotelu robotniczego komedia, reżyseria: Tadeusz Chmielewski
1958 Kalosze szczęścia plutonowy Franek „Ważny” fantasy, reżyseria: Antoni Bohdziewicz
1959 Zamach konspirant Jurek wojenny, reżyseria: Jerzy Passendorfer
1960 Szczęściarz Antoni szewc Fijałkowski komedia, reżyseria: Halina Bielińska, Włodzimierz Haupe
Ostrożnie Yeti więzień-skrzypek komedia, reżyseria: Andrzej Czekalski
1961 Anatomia morderstwa Paul Biegler (polski dubbing) kryminalny, reżyseria dubbingu: Zofia Dybowska-Aleksandrowicz
Złoto kelner psychologiczny, reżyseria: Wojciech Jerzy Has
Kwiecień Paweł psychologiczny, reżyseria: Witold Lesiewicz
1962 Klub kawalerów Nieśmiałowski komedia, reżyseria: Jerzy Zarzycki
Jadą goście jadą... Firydus, celnik kontrolujący bagaż komedia, reżyseria: Romuald Drobaczyński
1963 Żona dla Australijczyka dostawca z delikatesów komedia, reżyseria: Stanisław Bareja
Smarkula taksówkarz komedia, reżyseria: Leonard Buczkowski
Naprawdę wczoraj barman na bankiecie psychologiczny, reżyseria: Jan Rybkowski
Byłem Montgomerym gubernator Gibraltaru (polski dubbing) wojenny, reżyseria: Maria Olejniczak
Trzy światy Guliwera król państwa Brobdingnag (polski dubbing) przygodowy, reżyseria: Jerzy Twardowski
1965 Zawsze w niedziele. Niedziela druga Ziobro, trener Piotra sportowy, reżyseria: Ryszard Ber
1966 Piekło i niebo scenarzysta komedia fantasy, reżyseria: Stanisław Różewicz
Nowy pracownik lekarz zakładowy obyczajowy, reżyseria: Jerzy Ziarnik
1967 Zmartwychwstanie Offlanda sierżant Drue komedia, reżyseria: Jerzy Zarzycki
1969 Ciężkie czasy dla gangsterów Pierre „Felix” Mazaud (polski dubbing) komedia, reżyseria: Maria Olejniczak
Nowy lekarz zakładowy obyczajowy, reżyseria: Jerzy Ziarnik
Siódmy rok miłości Günter Heim (polski dubbing) obyczajowy, reżyseria: Tomasz Listkiewicz
1970 Włoch w Argentynie inżynier Marucchelli (polski dubbing) komedia, reżyseria: Henryka Biedrzycka
Zbrodnia i kara Łużyn (polski dubbing) dramat, reżyseria: Zofia Dybowska-Aleksandrowicz
Pogoń za Adamem dystrybutor filmów w Ameryce Południowej psychologiczny, reżyseria: Jerzy Zarzycki
1971 Niebieskie jak Morze Czarne kabareciarz komedia, reżyseria: Jerzy Ziarnik
Kłopotliwy gość lekarz w PZMC komedia, reżyseria: Jerzy Ziarnik
1972 Poszukiwany, poszukiwana hydraulik komedia, reżyseria: Stanisław Bareja
1974 Nie ma róży bez ognia listonosz w willi komedia, reżyseria: Stanisław Bareja
1976 Brunet wieczorową porą kierowca MPO przewożący śnieg komedia, reżyseria: Stanisław Bareja
1978 Hallo Szpicbródka, czyli ostatni występ króla kasiarzy tajniak Mańkowski musical, reżyseria: Janusz Rzeszewski, Mieczysław Jahoda
1979 ...Cóżeś ty za pani... Jan Dobosz wojenny, reżyseria: Tadeusz Kijański
1982 Miłość ci wszystko wybaczy komik Tadeusz biograficzny, reżyseria: Janusz Rzeszewski
1983 Lata dwudzieste... lata trzydzieste... Fuks muzyczny, reżyseria: Janusz Rzeszewski
1984 Miłość z listy przebojów Gustaw musical, reżyseria: Marek Nowicki
1985 Mrzonka Białoskórnik komediodramat, reżyseria: Janusz Majewski
1992 Jacek i Placek Narrator (głos) animowany, reżyseria: Leszek Gałysz
1998 Złoto dezerterów ojciec Habera komedia, reżyseria: Janusz Majewski
1999 Przygody dobrego wojaka Szwejka feldkurat Katz satyryczny, reżyseria: Włodzimierz Gawroński
2007 Ryś Ciemny, człowiek „Kredy” komedia, reżyseria: Stanisław Tym
2010 Dr Charakter przedstawia Profesor (głos) animowany, reżyseria: Piotr Dumała

Seriale telewizyjne

Rok Tytuł Rola Uwagi
1964 Barbara i Jan Jan Buszewski, fotoreporter w redakcji „Echa” obyczajowy, reżyseria: Hieronim Przybył, Jerzy Ziarnik
1966 Wojna domowa szef hydraulików (odcinek: 9) komediowy, reżyseria: Jerzy Gruza
1968 Napad stulecia Michael Donegan kryminalny, reżyseria: Henryka Biedrzycka
1974 Czterdziestolatek Jasio, bufetowy w klubie sportowym (odcinek: 5) komediowy, reżyseria: Jerzy Gruza
1978 Życie na gorąco major Cuperly (odcinek: 6) sensacyjny, reżyseria: Andrzej Konic
1983–1989 Przygód kilka wróbla Ćwirka wszystkie postacie (głos) animowany, reżyseria: różni
1983 Alternatywy 4 kombinator mieszkaniowy (odcinki: 1-2) komediowy, reżyseria: Stanisław Bareja
1984–1989 O dwóch takich, co ukradli księżyc Narrator (głos) animowany, reżyseria: Leszek Gałysz
1985 5 dni z życia emeryta dozorca Józef Namiastka obyczajowy, reżyseria: Edward Dziewoński
1986 Zmiennicy złodziej „Ksywa” (odcinki: 12, 15) komediowy, reżyseria: Stanisław Bareja
1992 Film pod strasznym tytułem Narrator (głos) animowany, reżyseria: Leszek Gałysz
1993 Czterdziestolatek. 20 lat później włamywacz Jasio (odcinek: 5) komediowy, reżyseria: Jerzy Gruza
1994–1997 Sceny z życia smoków smok Zygmunta (głos; odcinki: 1-5) animowany, reżyseria: różni
1997–1998 Klan fotograf opera mydlana, reżyseria: różni
1999–2000 Graczykowie Półpielec (odcinki: 5, 7, 10, 20-21, 37, 43) komediowy, reżyseria: Ryszard Zatorski, Krzysztof Jaroszyński
2005–2007 Codzienna 2 m. 3 Anatol Gawlik (odcinki: 12-15, 17-18, 31-34, 36-42, 46-47, 49-53, 57-59, 63-65, 67-71) komediowy, reżyseria: różni
2006 U fryzjera Błażej Grzegorz, dziadek Grzegorza (odcinek: 1) sitcom, reżyseria: Wojciech Adamczyk
2010 Mała matura 1947 potworny wujaszek (odcinek: 4) obyczajowy, reżyseria: Janusz Majewski

Dubbing (gry komputerowe)

Odcisk dłoni na Promenadzie Gwiazd w Międzyzdrojach

Ordery, odznaczenia, nagrody i wyróżnienia

polskie odznaczenia cywilne
inne

Upamiętnienie

W 2022 jego imię nadano Scenie Kameralnej w Teatrze Kwadrat[19].

Przypisy

  1. ↑ a b c IAR, lulu (2019-09-28): Jan Kobuszewski nie żyje. „To był arystokrata satyry”, „był kochany przez całą Polskę”. Gazeta.pl. [dostęp 2019-09-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-09-29)]. (pol.).
  2. ↑ Odznaczenia państwowe w Święto Niepodległości. prezydent.pl, 11 listopada 2012. [dostęp 2012-11-11].
  3. ↑ Anna Retmaniak: Portret słowem malowany. Wydawnictwo Prószyński i S-ka, 2013, s. 218. ISBN 978-83-7839-559-1.
  4. ↑ Personalidade: Jan Kobuszewski (Polônia). InterFilmes.com. [dostęp 2019-09-29]. (port.).
  5. ↑ a b c Joanna Rolińska: Ale jest Warszawa. Rozmowy. Warszawa: The Facto, 2014, s. 71. ISBN 978-83-61808-37-4.
  6. ↑ Dawid Dudko (2019-09-28): Król rozrywki. Jan Kobuszewski nie żyje. Onet.pl. [dostęp 2019-09-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-09-29)]. (pol.).
  7. ↑ Joanna Kiwilszo. Historia praskich rodów: Rodzina Kobuszewskich. „Nowa Gazeta Praska”, 2015-05-27. ISSN 1234-6365. 
  8. ↑ a b „Wężykiem, wężykiem”. Te role Jana Kobuszewskiego zapamiętamy. Onet.pl. [dostęp 2019-09-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-09-29)]. (pol.).
  9. ↑ „Film” nr 11/1993.
  10. ↑ Marcin Kalita: Krzysztof Gradowski: Kleksa miał grać Kobuszewski. Nowiny24, 2014-01-30. [dostęp 2020-02-18]. (pol.).
  11. ↑ Jacek Szczerba (2019-09-28): Jan Kobuszewski nie żyje. Miał 85 lat. Osiecka nazywała go zmarnowanym Chaplinem. „Gazeta Wyborcza”. [dostęp 2019-09-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-09-29)]. (pol.).
  12. ↑ Anna Retmaniak: Portret słowem malowany. Wydawnictwo Prószyński i S-ka, 2013, s. 223–224. ISBN 978-83-7839-559-1.
  13. ↑ Anna Retmaniak: Portret słowem malowany. Wydawnictwo Prószyński i S-ka, 2013, s. 219–220. ISBN 978-83-7839-559-1.
  14. ↑ Nie żyje Jan Kobuszewski. Wybitny aktor miał 85 lat. Polskie Radio. [dostęp 2024-08-03]. (pol.).
  15. ↑ Pogrzeb Kobuszewskiego w rocznicę jego ślubu. Siostrzeniec opowiedział o ostatnich chwilach aktora. fakt.pl. [dostęp 2019-10-07].
  16. ↑ Cmentarz Stare Powązki: Stanisław Kowalski, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-02-10].
  17. ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 29 kwietnia 1998 r. o nadaniu orderów (M.P. z 1998 r. nr 20, poz. 303, pkt 9.).
  18. ↑ M.P. z 2013 r. poz. 251.
  19. ↑ Jan Kobuszewski patronem sceny w Teatrze Kwadrat. [w:] Urząd m.st. Warszawy [on-line]. 19 kwietnia 2022. [dostęp 2022-04-20].

Linki zewnętrzne