PROFILPELAJAR.COM

Dom Gwarka
	nr rej. A/617/66 z 15 kwietnia 1966
	; Dom Gwarka, ul. Gliwicka 2
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Tarnowskie Góry (Śródmieście-Centrum)
Adres	ul. Gliwicka 2
Architekt	nieznany
Inwestor	nieznany
Ukończenie budowy	1598
Ważniejsze przebudowy	XVIII wiek (1717, 1785), 1891
Pierwszy właściciel	nieznany
Kolejni właściciele	1746: Heinrych Wacław Gawłowski z Gawłowa 1754–1854: szkoła ewangelicka; 1856–1890 (formalnie do 1907): Joseph Lukaschik, fabrykant; 1891–1911: Karl Lukaschik, fabrykant; 1911–1930: Hans Lukaschik; 1941: J. Lukaschik
Obecny właściciel	Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej (od 1954)
	Położenie na mapie Tarnowskich Gór Dom Gwarka
	Położenie na mapie Polski Dom Gwarka
	Położenie na mapie województwa śląskiego Dom Gwarka
	Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego Dom Gwarka
	50°26′37,8″N 18°51′16,1″E/50,443833 18,854472
	Multimedia w Wikimedia Commons

Dom Gwarka – zabytkowa^[1] kamienica z końca XVI wieku znajdująca się u zbiegu ulic Gliwickiej i Zamkowej na terenie zabytkowego śródmieścia miasta Tarnowskie Góry.

Historia

Budynek zbudowany został w 1598 roku, a jego właścicielami przez dziesięciolecia byli gwarkowie (łac. cultores montium, czyli właściciele i udziałowcy kopalń upoważnieni przez władcę do wydobycia kruszcu w zamian za pobieranie od nich dziesięciny lub innej opłaty, tzw. olbory^[5]^[6]) oraz inni przedstawiciele tarnogórskiego mieszczaństwa^[7].

Podczas pożarów miasta w 1701 oraz 1746 roku dom poważnie ucierpiał. Przed 1746 jego wartość katastralną wyceniano na 370 talarów, a po 1765 – na 355 talarów^[2].

Prawdopodobnie w tym budynku – należącym wówczas do radcy von Gawlowskiego – odbyło się w 1744 roku pierwsze nabożeństwo luterańskie po przywróceniu wolności religijnej, o którym wspomniał Zasadius w swej Muzyce Anielskiej^[2]^[8].

W 1754 budynek został przekazany popieranym przez pruskie władze ewangelikom, którzy założyli w nim swoją szkołę. Dom Gwarka był jej siedzibą przez 100 lat aż do 1854^[9]. W 1784 roku w dwóch klasach uczyło się 100 uczniów, zaś w 1847 szkoła miała już trzy klasy ze 140 dziećmi. Nauczycieli było trzech, a roczny budżet placówki – pochodzący z podatków miejskich i danin kościelnych – wynosił ok. 300 talarów^[10]^[4].

Po przeniesieniu w 1854 szkoły do nowej siedziby przy Henckelstraße 2 (obecnie ul. Jana Bondkowskiego) dom został sprzedany i wszedł w skład zabudowań fabryki mydła Josepha Lukaschika (założonej w 1845 roku, działającej do początku lat 40. XX wieku)^[11].

W 1891 roku wykonano drugie wejście do budynku (obecnie nieistniejące) oraz przebudowano sąsiednie okno. Pracami kierował Ernst Hofmann^[2].

Po II wojnie światowej Dom Gwarka był zrujnowany i przewidziany do rozbiórki, jednak dzięki staraniom Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, które postanowiło obrać go na swoją siedzibę, został wyremontowany i oddany do użytku 17 maja 1965 roku^[12]^[13]. Pieniądze na remont pochodziły z popularnej wówczas śląskiej gry liczbowej Karolinka, a także z dotacji katowickiego wojewódzkiego konserwatora zabytków^[4].

Współcześnie w budynku znajduje się siedziba Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej – na parterze znajdują się biura, z kolei dwukondygnacyjne poddasze zajmował dom wycieczkowy „Gwarek”^[13], przekształcony w 2021 roku w hostel „Młotek i Perlik” nawiązujący nazwą do mydła będącego sztandarowym produktem wytwarzanym niegdyś w zakładzie Józefa Łukasika^[14] (niem. nazwa marki: „Schlägel-und-Eisen-Seife”, firma: J[oseph]. Lukaschik Seifenfabrik Tarnowitz)^[15].

Architektura

Dom Gwarka to narożny budynek wzniesiony na rzucie kwadratu, murowany, parterowy z półszczytem od strony ul. Gliwickiej oraz wysokim dwukondygnacyjnym poddaszem, trzytraktowy^[16]. W części pomieszczeń sklepienia krzyżowe oraz żaglaste na gurtach, trójprzęsłowe^[3]^[2]. Dach naczółkowy, elewacja bezstylowa, od ul. Gliwickiej sześcioosiowa, a od ul. Zamkowej – siedmioosiowa^[16]^[2]. Na fasadzie północnej (od strony ul Gliwickiej) zachowana data 1598 (data budowy), dawniej widoczne również były daty przebudów – 1717 i 1785 – obecnie zatynkowane^[2]. W 1990 roku wmurowana została tablica upamiętniająca pobyt w mieście Johanna Wolfganga von Goethego^[4].

Przypisy

↑ ^a ^b Rejestr zabytków nieruchomych w województwie śląskim. Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2018-12-31].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Fundacja Kruszce Śląska: ul. Gliwicka 2. [w:] Internetowe Vademecum Architektury Tarnowskich Gór [on-line]. vademecum-tg.pl/de, 2018. [dostęp 2019-02-18]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (niem.).
↑ ^a ^b ^c ZofiaZ. Krzykowska ZofiaZ., Tarnowskie Góry w okresie habsburskim (1526-1763). Najstarsze zabytki sztuki i architektury, [w:] JanJ. Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 143, ISBN 83-911508-3-6 .
↑ ^a ^b ^c ^d Broniec i in. 2009 ↓, s. 81.
↑ Zygmunt Gloger: Encyklopedia staropolska ilustrowana. T. II. Warszawa: P. Laskauer i W. Babicki, 1900–1903, s. 232–234.
↑ Dawid Toruński. Tarnogórscy mieszczanie. „Montes Tarnovicensis”, 2000-06-21. Oficyna Monos. ISSN 1640-0216. [zarchiwizowane z adresu]. (pol.).
↑ DanutaD. Szlachcic-Dudzicz DanutaD., Tarnowskie Góry w okresie habsburskim (1526-1763). Układ przestrzenny miasta i jego zabudowa, [w:] JanJ. Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 66, ISBN 83-911508-3-6 .
↑ Samuel Ludwik Zasadius: Muzyka anielska. Brieg: 1751, s. 7.
↑ MariaM. Sikorska MariaM., Tarnowskie Góry w okresie habsburskim (1526-1763). Szkolnictwo, [w:] JanJ. Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 135, ISBN 83-911508-3-6 .
↑ MariaM. Sikorska MariaM., Miasto pod panowaniem pruskim i w obrębie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918). Szkolnictwo, [w:] JanJ. Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 303, ISBN 83-911508-3-6 .
↑ JózefJ. Moszny JózefJ., Miasto pod panowaniem pruskim i w obrębie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918). Życie gospodarcze – inne gałęzie przemysłu, [w:] JanJ. Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, s. 203, ISBN 83-911508-3-6 .
↑ Gwareckie królestwo. W: Monika Rosenbaum, Sebastian Rosenbaum: Srebrne miasto na czerwonej drodze. Tarnowskie Góry w PRL na fotografiach tygodnika „Gwarek”. Tarnowskie Góry: Drukpol sp.j., 2014, s. 19. ISBN 978-83-61458-10-4.
↑ ^a ^b SMZT: Historia domu wycieczkowego Gwarek. smzt.pl, 2018-01-19. [dostęp 2019-02-17]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
↑ SMZT: Nowa baza noclegowa w sercu Tarnowskich Gór. Będziecie zaskoczeni aranżacją. smzt.pl, 2021-07-06. [dostęp 2021-07-10]. (pol.).
↑ „Tarnowitzer Hermatkalender für den Landkreis Beuthen-Tarnowitz” 1941, Gauverlag NS-Schlesien GmbH., Zweigverlag Beuthen OS., Beuthen OS. [1940], s. [158] (reklama firmy)
↑ ^a ^b IgnacyI. Płazak IgnacyI., JanJ. Przała JanJ., Katalog zabytków sztuki w Polsce, IzabelaI. Rejduch-Samkowa, JanJ. Samek (red.), t. VI (województwo katowickie), zeszyt 12 (powiat tarnogórski), Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk i Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach, 1968, s. 25 (pol.).

Bibliografia

Marian Broniec, Ryszard Bednarczyk, Arkadiusz Czech, Mieczysław Filak, Krzysztof Gwóźdż, Jan Hahn, Marek Kandzia, Alicja Kosiba-Lesiak, Zofia Krzykowska, Dominik Ochman, Marek Panuś, Przemysław Rubacha, Anna Sopuch, Gabriela Szubińska, Marek Wojcik, Roman Wolniszewski: Przewodnik Tarnowskie Góry. Tarnowskie Góry: Drukpol sp.j., 2009. ISBN 978-83-61458-36-4.