PROFILPELAJAR.COM

Dżochar Dudajew
Джохар Дудаев
Дудин Муса-кIант Джохар
Pełne imię i nazwisko	Dżochar Musajewicz Dudajew
Data i miejsce urodzenia	15 lutego 1944 ; Jałchoroj, Czeczeńsko-Inguska ASRR
Data i miejsce śmierci	21 kwietnia 1996 ; Gechi-Czu, Czeczeńska Republika Iczkerii
	1. Prezydent Czeczeńskiej Republiki Iczkerii
Okres	od 9 listopada 1991; do 21 kwietnia 1996
Przynależność polityczna	Powszechny Kongres Narodu Czeczeńskiego
Następca	Zelimchan Jandarbijew
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Dżochar Musajewicz Dudajew (czecz. Дудин Муса-кIант Джохар, Dudin Musa-khant Dƶoxar, ros. Джохар Мусаевич Дудаев; ur. 15 lutego 1944, zm. 21 kwietnia 1996) – czeczeński generalissimus i radziecki generał major lotnictwa, polityk i bojownik czeczeński. Prezydent Czeczenii w latach 1991–1996.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Urodził się we wsi Pierwomajskoje (Jałchoroj), górskiej wiosce na pograniczu Czeczenii i Inguszetii, jako siódme dziecko z dziewięciorga rodzeństwa. Jako ośmiodniowe niemowlę został wraz z rodziną zesłany do Kazachstanu. Przebywał tam 13 lat^[1].

Służba wojskowa

W 1957 powrócił do Czeczenii i osiadł w Groznym. Po ukończeniu szkoły średniej w 1959 rozpoczął pracę jako elektryk budowlany, jednak w 1962 wstąpił do Wyższej Wojskowej Szkoły Lotniczej w Tambowie, którą ukończył w 1966 z dyplomem lotnika-inżyniera. Był prymusem i dyplom wręczył mu słynny as radzieckiego lotnictwa myśliwskiego Iwan Kożedub. Kiedy w 1971 chciał kontynuować naukę w akademii lotniczej, spotkał się z odmową. Pojechał wtedy do Moskwy i zażądał widzenia u ministra obrony. Po tygodniowym oczekiwaniu został wreszcie przyjęty przez gen. Jazowa, a gdy ten obejrzał jego dokumenty wydał natychmiastową zgodę. W 1974 Dudajew ukończył studia na wydziale dowódczym Akademii Sił Powietrznych im. Gagarina. Od 1966 służył w lotnictwie dalekiego zasięgu na Syberii, w Estonii i na Ukrainie. Po dwunastu latach kariery (w 1980) doszedł do stanowiska dowódcy pułku lotnictwa ciężkiego (dalekiego zasięgu), a w 1989 został generałem majorem lotnictwa. Był jedynym Czeczenem w armii ZSRR, który zaszedł tak wysoko w hierarchii wojskowej i otrzymał stopień generała. W latach 1987–1990 dowodził stacjonującym w Tartu (Estonia) dywizjonem bombowców Tu-22, zdolnych do przenoszenia pocisków nuklearnych. Jego zadaniem w razie ewentualnej konfrontacji z Zachodem miało być zrzucenie bomb nuklearnych na europejskie stolice.

Prezydent Czeczenii

25-26 listopada 1990 na I Powszechnym Kongresie Narodu Czeczeńskiego został wybrany jego przewodniczącym. 6 września 1991, korzystając z zamieszania wywołanego upadkiem puczu Janajewa w Moskwie, obalił dotychczasowe władze Czeczenii i przejął władzę w republice. 27 października 1991 został wybrany na prezydenta w wyborach ocenianych przez obserwatorów jako „nie całkiem wolne” – głosił, iż uczyni Czeczenię „drugim Kuwejtem”. 1 listopada 1991 ogłosił niepodległość republiki. Po nieudanej interwencji rosyjskich komandosów ogłosił dżihad przeciwko Rosji. Jedną z pierwszych decyzji Dudajewa było danie obywatelom prawa do noszenia broni i zwolnienie z więzień wszystkich więźniów. Doprowadził do uchwalenia przez czeczeński parlament 12 marca 1992 konstytucji niepodległej Czeczenii. Rządził twardą ręką, walcząc z opozycją parlamentarną (17 kwietnia 1993 rozwiązał parlament) i nie podporządkowującymi się mu lokalnymi przywódcami. Nie był jednak w stanie opanować ogarniającego Czeczenię chaosu i ustanowić efektywnej kontroli nad krajem.

Prowadząc konsekwentnie politykę niepodległościową odmówił podpisania 31 marca 1992 umowy o powołaniu Federacji Rosyjskiej. W czasie swoich rządów bezskutecznie zabiegał o międzynarodowe uznanie niepodległości republiki. Oficjalne uznanie uzyskał tylko od Gruzji (13 marca 1992).

Rosja kilkakrotnie organizowała bezskuteczne działania militarne przeciwko Dudajewowi oraz nieudane zamachy na jego życie, m.in.:

listopad 1991 – interwencja rosyjskich komandosów,
marzec 1992 – czeczeńskie radio i telewizja na krótko opanowane przez siły prorosyjskie,
maj 1993 – pierwszy zamach,
maj 1994 – drugi zamach,
wrzesień 1994 – atak wojsk rosyjskich na główne czeczeńskie lotnisko,
październik 1994 – szturm prorosyjskiej grupy czeczeńskich opozycjonistów,
listopad 1994 – atak grupy rosyjskich najemników i czeczeńskich opozycjonistów.

Latem 1994 Dudajew zaproponował za pośrednictwem Aleksandra Stierligowa, lidera Rosyjskiego Soboru Narodowego, przeprowadzenie w Groznym posiedzenia Rady Najwyższej ZSRR z udziałem Anatolija Łukjanowa i Michaiła Gorbaczowa, które dokonałaby formalnego przywrócenia ZSRR poprzez wypowiedzenie umowy o powstaniu WNP. Propozycja Dudajewa nie została zrealizowana^[2].

11 grudnia 1994 rozpoczęła się jawna rosyjska wojskowa interwencja – na teren republiki wkroczyły rosyjskie oddziały pancerne pod dowództwem gen. Pawła Graczowa, co przysporzyło walczącemu przeciw inwazji Dudajewowi popularności i społecznego poparcia. 19 stycznia 1995 wojska rosyjskie zdobyły pałac prezydencki. Stolica upadła w końcu lutego 1995. Dudajew i jego wojsko zajęli pozycje na prowincji, gdzie generał dowodził walką partyzancką. Zginął 21 kwietnia 1996 trafiony pociskiem rakietowym podczas rozmowy przez telefon satelitarny, którą namierzył rosyjski samolot zwiadowczy.

Upamiętnienie

Jego imieniem nazwano rondo w Warszawie na skrzyżowaniu Alei Jerozolimskich i ulicy Popularnej, oraz kilka ulic i placów w miastach Ukrainy, Litwy i Łotwy, między innymi we Lwowie, Iwano-Frankiwsku, Wilnie, Kownie i Rydze.

Pomnik Dżochara Dudajewa w Wilnie
Tabliczka numerowa na alei Dżochara Dudajewa w Wilnie
Rondo Dżochara Dudajewa w Warszawie

Życie prywatne

W 1967 ożenił się z Rosjanką Ałłą Kulikową, córką oficera. Mieli dwóch synów – Awłura (ur. 1971) i Degi (ur. 1983) oraz córkę Danę (ur. 1974).

Przypisy

↑ M. Kuleba, Imperium na kolanach. Wojna w Czeczenii 1994-1996, Warszawa 1998.
↑ Włodzimierz Marciniak, Rozgrabione imperium. Upadek Związku Sowieckiego i powstanie Federacji Rosyjskiej, Kraków 2004, s. 180–181.