Pomieszczenie, w którym zgromadzona jest Bibliotheca Bernardina
Biblioteka Bernardynów w Bydgoszczy – zbiór księgozbiorów zebranych w okresie staropolskim w Bydgoszczy przez zakon bernardynów.
Biblioteka bernardynów jest największym księgozbiorem w Bydgoszczy przedrozbiorowej i jako jedyna zachowała się w części do czasów dzisiejszych. Wskutek wojen, grabieży, pożarów nie przetrwały w Bydgoszczy pozostałe biblioteki zakonne (karmelitów, klarysek, jezuitów), prywatne, czy też kościelne.
Historia
Początki biblioteki bernardynów w Bydgoszczy sięgają 1488 roku[1]. Założono ją wkrótce po erygowaniu w 1480 roku z fundacji biskupa kujawskiego Zbigniewa Oleśnickiegokonwentu Braci Mniejszych św. Franciszka Obserwantów zwanych Bernardynami. W 1545 podczas pożaru kościoła i klasztoru biblioteka szczęśliwie ocalała. W 1591 gwardian bernardynów bydgoskich Wojciech Język z Sambora rozbudował klasztor i wzniósł nowe murowane pomieszczenie dla biblioteki[1]. Do końca XVI wieku zgromadzono co najmniej 400 tomów[2]. Książki otrzymywali do użytku poszczególni zakonnicy, najczęściej kaznodzieje[2].
Księgozbiór bernardynów bydgoskich posiadał dzieła zgrupowane w kilku działach[1]:
dział historyczny, w którym dominują dzieła klasyków rzymskich.
Oprócz tego w bibliotece znajdowały się książki reprezentujące takie dyscypliny naukowe jak prawo, geografia, matematyka, astronomia, górnictwo i hutnictwo, nauki medyczne. Największą wartość zabytkową i artystyczną posiadają inkunabuły, które ozdobione są kolorowymi inicjałami wykonanymi przez miejscowego bernardyna brata Aleksego, skryptora słynącego ze zdobienia antyfonarzy[1].
Większość ksiąg pochodziła z zakupu oraz ofiar i darowizn zakonników, którzy przywozili je z wojaży zagranicznych (Dionizy Szyjka, Jan z Kościana, Melchior Dębiński, Wawrzyniec ze Słupcy i inni). Darowizny przekazywali też księża diecezjalni, szlachta i mieszczanie[1]. W 1574 stałą sumę z dochodów tartaku na Okolu (100 florenów) przekazał na utrzymanie biblioteki starosta bydgoskiJan Kościelecki. Szczególne dary otrzymała biblioteka bernardynów w 1631, kiedy umierający kapelan kościoła i szpitala św. Krzyża Jan Synodoniusz z Pakości, podarował bernardynom spory księgozbiór, a zmarły syn fundatora klasztoru KlarysekAndrzeja Rozdrażewskiego pozostawił m.in. bibliotekę prawniczą złożoną z inkunabułów weneckich i francuskich[2]. Inni znani z nazwiska fundatorzy to m.in.: starosta kcyński Piotr Czarnkowski (1620), solecki starosta niegrodowy Antoni Grasiński, burmistrz BydgoszczyWojciech Łochowski, czy mieszczka Elżbieta Szychowa[1].
Biblioteka wraz z istniejącym skryptorium oraz Bernardyńskim Studium Filozoficznym stworzyły warunki dla rozwoju środowiska o szerszych ambicjach intelektualnych. Jednym z profesorów studium był Bartłomiej z Bydgoszczy – bernardyn, który w miejscowym klasztorze prowadził owocne prace naukowe. Środowisko klasztorne było żywym ośrodkiem dziejopisarskim. Powstawały tutaj celowo zbierane zbiory wiadomości historycznych dotyczących zakonu, klasztoru oraz miasta Bydgoszczy. Z kilku napisanych kronik, opublikowana jest jedna z nich, której spisywanie rozpoczął z początkiem XVII w. Jan z Kościana[3].
Zbiorem zainteresowano się po opublikowaniu przez ks. Kamila Kantaka "Kroniki Bernardynów Bydgoskich". W 1907 na prośbę dyrektora Biblioteki Miejskiej dr. Georga Minde-Poueta proboszcz fary oddał zbiory w depozyt Bibliotece, gdzie je zinwentaryzowano[2]. Na krótko przed odejściem Niemców w 1920 roku, władze kościelne w obawie przez wywózką zbiorów, odebrały je i umieściły w kościele św. Trójcy. Ostatecznie zbiory znalazły poczesne miejsce i zostały odpowiednio wyeksponowane w polskiej Bibliotece Miejskiej. W 1936 roku Bibliotekę wyeksponowano w stylizowanym pomieszczeniu urządzonym staraniem ówczesnego dyrektora Biblioteki Miejskiej dr. Witolda Bełzy i ofiarności społeczeństwa miasta[2]. Podczas II wojny światowej część zbiorów została zniszczona i wywieziona przez Niemców[1].
XXI wiek
W Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Bydgoszczy zdeponowanych jest 1557 dzieł w 1382 woluminach zebranych przez bernardynów. Cały zachowany zbiór stanowią dzieła XV–XVIII-wieczne. Podział zbiorów pod względem chronologicznym wygląda następująco[4]:
Okresem największego rozkwitu biblioteki był XVI wiek, kiedy pierwsze pokolenia bernardynów polskich prezentowały najwyższy poziom umysłowy. Wiek XVII przyniósł wiele druków przekazywanych w darowiznach, ale dobór tytułów jest już mniej ciekawy.
W zbiorze znajduje się 98 inkunabułów (dzieł wydanych do 1500 roku)[2]. Są wśród nich pozycje szczególnie cenne i unikatowe nawet w skali światowej jak np.[1]:
Biblioteka Bernardynów od 1936 roku umieszczona jest w specjalnym pomieszczeniu w budynku Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Bydgoszczy i należy do Działu Zbiorów Specjalnych WiMBP[2]. Pomieszczenia stylizowane są na średniowieczną czytelnię klasztorną. Zwiedzanie odbywa się w zorganizowanych grupach po wcześniejszym umówieniu, a regularnie m.in. podczas Nocy Muzeów.
↑ abcdefghijkFranciszek Mincer: Biblioteka bernardynów bydgoskich i jej ofiarodawcy [w:] Kronika Bydgoska XI (1989). Bydgoszcz 1991
↑ abcdefghijBiblioteka Bernardynów. Najstarszy i największy z zachowanych w mieście księgozbiorów. Broszura informacyjna Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. dr Witolda Bełzy w Bydgoszczy
↑Kantak Kamil. Kronika bernardynów bydgoskich. [w:] Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego. t. XXXIII. Poznań 1907
↑Mincer Franciszek. Biblioteka bernardynów bydgoskich i jej ofiarodawcy. Kronika Bydgoska XI (1989). Bydgoszcz 1991
Bibliografia
Biskup Marian red.: Historia Bydgoszczy. Tom I do roku 1920. Warszawa-Poznań: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1991
Guldon Zenon, Kabaciński Ryszard: Szkice z dziejów dawnej Bydgoszczy XVI–XVIII w., Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1975
Kantak Kamil. Z przeszłości bernardynów bydgoskich. In. Przegląd Bydgoski Rocznik 1 R.1933 z.2
