Bohater wiary
Girolamo Savonarola

męczennik
Portret Savonaroli autorstwa Fra Bartolomeo (ok. 1497–1498)
Data i miejsce urodzenia	21 września 1452 Ferrara
Data i miejsce śmierci	23 maja 1498 Florencja
Czczony przez	Kościoły protestanckie wspólnotę anglikańską kościoły mariawickie
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Girolamo Savonarola (pol. Hieronim Savonarola; ur. 21 września 1452 w Ferrarze, zm. 23 maja 1498 we Florencji) – włoski dominikanin, florencki reformator religijno-polityczny. Przez Kościół katolicki uznany, pod koniec XV wieku, za heretyka i schizmatyka, skazany na śmierć przez powieszenie, a następnie spalony na stosie. W połowie XVIII wieku przez papieża Benedykta XIV wymieniony w indeksie „błogosławionych sług Bożych i mężów czcigodnych i znakomitych świętością”.

Bohater wiary wielu wspólnot protestanckich, święty Kościoła anglikańskiego i mariawickiego.

Urodził się 21 września 1452 roku w Ferrarze^[1]. Jego dziadek, Michele, był medykiem na dworze rodu d’Este, gdzie Girolamo rozwinął zainteresowanie filozofią i medycyną^[1]. W młodości przeżył zawód miłosny, który sprawił, że tymczasowo porzucił swoje pasje^[1]. W 1474 roku postanowił zostać mnichem i wstąpił do zakonu dominikanów w Bolonii^[2]. Podczas pierwszego roku nowicjatu napisał pierwszy traktat „O upadku Kościoła” (łac. De ruina ecclesiae)^[2]. Kilkakrotnie zmieniał miejsce pobytu, aż w 1482 roku kapituła lombardzka skierowała go do Florencji, gdzie miał zostać nauczycielem w nowicjacie i lektorem w klasztorze św. Marka^[2]. Rozpoczął głoszenie kazań, które nie zostały przychylnie przyjęte^[2]. Głównym powodem był fakt, że Florencja uchodziła wówczas za największy ośrodek humanizmu i szerzyła się tam obojętność na wiarę i rozluźnienie obyczajów^[2]. Według późniejszych relacji samego Savonaroli, miał on wówczas wizję, w której objawił mu się anioł i wyznaczył go na wykonawcę woli bożej^[3]. W 1485 roku zaczął głosić, że zbliża się koniec świata^[4]. Rozzłościło to jego przełożonych, którzy wysłali go do Bolonii^[4]. Na wniosek Giovanniego Pico della Mirandoli, Wawrzyniec Wspaniały sprowadził Savonarolę z powrotem do Florencji w 1489 roku^[4].

Tym razem jego kazania o zbliżającej się Apokalipsie i nawoływania do odnowy moralnej zaczęły odnosić skutek^[5]. Ponadto przyciągały rzesze tłumów, które nie były w stanie zmieścić się w klasztorze, dlatego Girolamo zwrócił się do przełożonych o możliwość przeniesienia się do katedry Santa Maria del Fiore^[5]. W 1491 roku po raz pierwszy głosił w niej homilię i oskarżył Medyceusza o upadek obyczajów i rozrzutność finansową^[5]. Wawrzyniec wysłał do niego urzędników grożąc mu wygnaniem, lecz Girolamo ich zignorował^[5]. Savonarola kontynuował swoje nauki, głosząc odnowę moralną oraz życie w zgodzie z Ewangelią^[6]. W 1491 roku został wybrany przeorem klasztoru św. Marka^[7]. Rok później, gdy Wawrzyniec był na łożu śmierci poprosił, aby Girolamo go wyspowiadał^[8]. Dominikanin zgodził się, jeśli Medyceusz przywróci Florentczykom prawa^[8]. Ponieważ władca nie wyraził na to zgody, Savonarola nie przybył^[8]. Następnie skupił się na reformie konwentu św. Marka, który (za zgodą papieża) oderwał od prowincji lombardzkiej i nakazał braciom ściśle przestrzegać reguły zakonnej^[8]. Został także wybrany wikariuszem generalnym nowej kongregacji^[8].

W sierpniu 1494 roku do Italii wkroczył król Francji Karol VIII Walezjusz, w celu odebrania Królestwa Neapolu Alfonsowi II^[9]. Piotr II Medyceusz zadecydował o wpuszczeniu wojsk francuskich do Florencji, co spotkało się z oburzeniem społeczeństwa^[9]. Signoria postanowiła wysłać do Karola VIII posłów, m.in. Savonarolę^[10]. 13 listopada doszło do spotkania z królem, którego Girolamo witał jako reformatora^[10]. Podczas pobytu Walezjusza, Signoria podjęła decyzję o wygnaniu Medyceuszy z miasta^[10]. Po opuszczeniu miasta przez Francuzów, dominikanin został poproszony przez Florentczyków o radę w sprawie odbudowy kraju^[11]. Pomimo że był zwolennikiem teokracji, zaproponował ustrój na wzór Republiki Weneckiej^[12]. Spotkało się to z aprobatą, ale spowodowało także zamieszki^[13]. Ponieważ, pomimo obalenia Medyceuszy, Florencją nadal zarządzały wpływowe rody, Savonarola zradykalizował swoje kazania, głosząc że każdy kto sprzeciwia się rządowi powinien być karany grzywną^[14]. W tym czasie toczyły się wojny włoskie, w których porażkę poniósł Karol VIII i musiał wracać do Francji^[15]. Savonarola był zawiedziony takim obrotem spraw i wysłał do Walezjusza list, w którym podkreślił, że leży mu na sercu przede wszystkim dobro króla, aniżeli Florentczyków^[15]. Spowodowało to znaczny wzrost przeciwników Girolamo^[16]. 17 czerwca 1495 roku dominikanin spotkał się z królem i nakłonił go do kontynuowania walki, lecz 6 lipca w bitwie pod Fornovo armia francuska została pokonana przez wojska Ligi Świętej i zmuszona do odwrotu^[16].

Po odejściu Francji, mieszkańcy Florencji obawiali się powrotu Medyceuszy^[17]. Silną pozycję nadal miał Savonarola, jednak był atakowany przez papieża oraz franciszkanów^[17]. W jednym z kazań stwierdził, że nie będzie posłuszny papieżowi, nawet gdyby nałożył na miasto interdykt^[18]. 21 lipca 1495 roku Aleksander VI wysłał do niego list z prośbą o stawienie się w Rzymie, jednak dominikanin odmówił, usprawiedliwiając się chorobą^[19]. Przesłał także papieżowi swoją książkę „Kompendium cudów” (łac. Compendio di rivelazioni)^[19]. 8 września papież wysłał list do franciszkanów z klasztoru św. Krzyża, którzy byli przeciwnikami Savonaroli^[19]. Zakazał głoszenia kazań pod karą ekskomuniki i nakazał udać się tam, gdzie rozkaże^[20]. Trzy tygodnie później Girolamo odpowiedział na list, deklarując podporządkowanie się woli papieża^[20]. Mimo zakazu, miał duże grono zwolenników, zwłaszcza wśród kobiet^[21]. Pod wpływem jego nauk, wprowadzały w domach posty, przez które Signoria musiała obniżyć podatki rzeźnikom w obawie przed bankructwem^[21]. Pod koniec 1495 roku Signoria zaczęła zabiegać o uchylenie zakazu głoszenia kazań^[21]. Aleksander VI udzielił zgody, pod warunkiem ograniczenia radykalizmu dominikanina w krytyce Kurii Rzymskiej i Girolamo 17 lutego 1496 roku wystąpił publicznie^[22]. Podczas homilii obiecał posłuszeństwo Rzymowi, jednak zaznaczył, że papież jest nieomylny jedynie w sprawach wiary^[22]. Tydzień później ponownie zaatakował Kurię, zarzucając rozpustę i upadek obyczajów^[22]. W Niedzielę Palmową 1496 roku ogłosił Jezusa królem Florencji^[23].

Jesienią 1496 roku papież wysłał do szesnastu klasztorów italskich brewe, w którym zapowiedział utworzenie kongregacji toskańsko-rzymskiej, co miało odebrać władzę Savonaroli^[24]. Zwolennicy Girolamo sprzeciwili się i zapowiedzieli, że nie podporządkują się takiej decyzji^[25]. Aleksander VI postanowił tymczasowo wycofać swój wniosek^[25]. Dominikanin wzmocnił swoje kazania i jeszcze ostrzej atakował papieża i Kurię^[25]. Wobec tego, 13 maja 1497 roku Aleksander nałożył na niego ekskomunikę, zarzucając odmowę przybycia do Rzymu, głoszenie fałszywych doktryn i nieprzyłączenie konwentu św. Marka do prowincji toskańsko-rzymskiej^[26]. We Florencji ekskomunika ukazała się dopiero 18 czerwca, lecz Savonarola nie uznał jej ważności, powołując się na traktaty francuskiego teologa Jeana Gersona, który podczas soboru w Konstancji twierdził, że od ekskomuniki można odwołać się do soboru^[26]. Pod koniec czerwca wysłał do papieża list z kondolencjami z powodu śmierci jego syna Jana, zamieszczając w liście także ocenę niemoralności Aleksandra^[27]. Ponieważ pozycja dominikanina we Florencji zaczęła maleć, zaprzestał on głoszenia kazań i skupił się na pracy nad swoim magnum opus „Triumf krzyża” (łac. Triumphus Crucis)^[28]. W październiku napisał kolejny list do papieża, zawierający chęć pojednania i prośbę o przebaczenie, jednak pozostał on bez odpowiedzi^[28]. W Boże Narodzenie, pomimo nałożonej anatemy, odprawił mszę, na której udzielał Eucharystii^[28]. Na początku 1498 roku po kolejny raz wygłosił kazanie, w którym zaatakował Rzym, przez co papież zagroził nałożeniem na miasto interdyktu^[29]. Savonarola wysłał listy do władców Francji, Anglii, Hiszpanii, Węgier, Polski i Niemiec, w których twierdził, że Aleksander VI jest niegodnym papieżem^[29].

9 marca 1498 roku papież wystosował brewe, w którym zarzuca Signorii florenckiej ochronę Savonaroli, obiecując jednocześnie sojusz^[30]. Dziewięć dni później rządzący zakazali Girolamo głoszenia kazań^[30]. 25 marca franciszkanin Francesco di Puglia wezwał dominikanina do przebycia „próby ognia” (rodzaj sądu Bożego), na którą zgodził się najbliższy współpracownik Savonaroli – Domenico Buonvicini^[31]. Wydarzenie miało się odbyć 7 kwietnia, jednak przeciąganie negocjacji oraz ulewny deszcz spowodowały, że się nie odbyło^[32]. W wyniku tego, poparcie społeczne dla Girolamo znacznie zmalało^[32]. Następnego dnia mieszkańcy miasta szturmowali klasztor św. Marka, jednak dominikanin został wcześniej aresztowany przez władze miasta^[33]. Papież wyraził zgodę, by Savonarola był sądzony we Florencji, a także zniósł trzy podatki nałożone na miasto^[33].

Pierwszy proces odbył się w kwietniu, po tym jak powołana przez miasto komisja zbadała działalność Girolamo^[34]. Komisja używała tortur, celem wymuszenia fałszywych zeznań^[34]. Publikacja zeznań sprawiła, że mieszkańcy krytycznie ocenili pracę sędziów, lecz nowo wybrana Signoria nie zgodziła się wydać dominikanina Aleksandrowi VI^[34]. Papież przysłał jednak swoich delegatów: generała zakonu Gioacchina Torrianiego i księdza Francesca Ramolinesa^[35]. Przeprowadzili trzydniowe przesłuchania i tortury, a 22 maja sąd skazał Savonarolę i dwóch jego towarzyszy Domenica Buonviciniego i Silvestra Maruffiego za herezję, wykluczył z Kościoła i wydał ich władzy świeckiej^[35]. Następnego dnia trzem zakonnikom pozwolono się wyspowiadać i przyjąć Eucharystię, a namiestnik papieża ogłosił, że papież udzieli im odpustu zupełnego^[34]. Tego samego dnia zostali powieszeni, a następnie spaleni na stosie^[34]. Prochy wrzucono do rzeki Arno, aby nie pozostała po nich żadna relikwia^[36].

Według Roberto Ridolfiego i innych katolickich biografów, z punktu widzenia kanonicznego ekskomunika była nieważna, gdyż brakło warunku formalnego nieposłuszeństwa (zachodził więc error intolerabilis – błąd niedopuszczalny). Opinię tę podzielali też teolodzy i święci^[37]. W 1500 roku w Rzymie jawnie sprzedawano medale wybite ku czci Savonaroli, „błogosławionego męczennika”^[38].

Następcy Aleksandra VI, Juliusz II i Leon X, mimo nalegań wrogów Savonaroli nie potępili jego osoby i pism. Ostatni z nich nakazał wręcz Rafaelowi namalowanie postaci Savonaroli obok św. Tomasza z Akwinu na obrazie przedstawiającym debatę na temat Najświętszego Sakramentu. Paweł III oświadczył, że uzna za heretyka każdego, kto atakowałby jego pamięć. W roku 1558, za panowania Pawła IV, specjalna komisja papieska poddała ocenie wszystkie pisma Savonaroli i uznała je za wolne od wszelkich błędów dogmatycznych. W połowie XVIII wieku Benedykt XIV, który wysoko cenił Savonarolę, uznał za dopuszczalne nie tylko cytować go wielokrotnie w swym dziele „O uświęceniu sług Bożych” (łac. De servorum Dei beatificatione, 1751), ale także w ósmym jego tomie, w indeksie zawierającym spis „błogosławionych sług Bożych i mężów czcigodnych i znakomitych świętością”, zamieścił jego nazwisko^[39].

• Janusz Smołucha: Girolamo Savonarola. Kraków: WAM, 2004. ISBN 83-7318-437-6. (pol.).
• Adam Ostrowski: Savonarola. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974. (pol.).
• Roman Konik: W obronie Świętej Inkwizycji. Wrocław: Wektory, 2004. ISBN 83-9188-474-0. (pol.).

• Life and Times of Girolamo Savonarola by Professor Pasquale Villari (format DOC) – bardzo obszerna, 4-tomowa pozycja z 1888 roku
• Girolamo Savonarola – dzieła w bibliotece Polona