Jan Duns Szkot

Błogosławiony
Jan Duns Szkot
Johannes Duns Scotus
	prezbiter; wyznawca; Doktor subtelny
	; Portret autorstwa Justusa z Gandawy (ok. 1472-1476)
Data i miejsce urodzenia	1266 ; Duns
Data i miejsce śmierci	8 listopada 1308 ; Kolonia
Czczony przez	Kościół katolicki
Beatyfikacja	20 marca 1993; bazylika św. Piotra na Watykanie; przez Jana Pawła II
Wspomnienie	8 listopada
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jan Duns Szkot OFM, łac. Johannes Duns Scotus (ur. 1266 w Duns, zm. 8 listopada 1308 w Kolonii^[1]) – szkocki filozof, teolog i duchowny katolicki; wykładowca uniwersytetów w Cambridge, Oksfordzie i Paryżu^{[potrzebny przypis]}, kapłan w stopniu prezbitera oraz członek Zakonu Franciszkanów. Błogosławiony Kościoła katolickiego, nazywany doktorem subtelnym (łac. doctor subtilis).

Zajmował się logiką i rozważaniami, które można zaliczyć do filozofii religii, a także teologią dogmatyczną, zwłaszcza mariologią. Stał w opozycji do tomizmu zarówno pod względem filozoficznym, jak i teologicznym. Inaczej niż Tomasz z Akwinu bronił argumentu ontologicznego za istnieniem Boga oraz braku grzechu pierworodnego u Maryi. Nauczanie Dunsa Szkota zapoczątkowało kierunek znany jako skotyzm lub szkotyzm.

Życiorys

Urodził się w 1266 w szkockim Dunsie. Nowicjat odbył w zakonie franciszkańskim, Dumfries, za przykładem swojego stryja Eliasza w 1280^[2]. Następnie studiował w Szkocji i Anglii. W 1291 otrzymał święcenia kapłańskie. W latach 1293–1296 kształcił się na Uniwersytecie Paryskim. W 1303 został wydalony z Paryża za odmówienie poparcia Filipowi IV Pięknemu w jego sporze z papieżem Bonifacym VIII. Rok później powrócił i uzyskał tytuł magistra teologii. W 1307 powtórnie opuścił Paryż i udał się do Kolonii, gdzie pełnił urząd regenta studiów teologicznych. Umarł 8 listopada 1308 w Kolonii. Pochowany w kolońskim kościele Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny na Kolpingplatz^[3].

Poglądy i praca badawcza

Jego filozoficzna synteza – zwana drogą Szkota – była dla średniowiecznego chrześcijaństwa alternatywna do dwóch spierających się szkół myślenia: platońsko-augustyńskiej i arystotelejsko-tomistycznej^[3]. Szkotyzm nie był do końca szkołą, lecz spekulatywną tendencją refleksji, będącą pod wpływem inicjatora oraz wyjaśniającą i uściślającą idee tego franciszkanina^[4].

Logika

Duns Szkot zauważył, że „z dwóch zdań sprzecznych wynika każde inne zdanie”. W późniejszym rachunku zdań reguła ta ma postać:

\lnot p\Rightarrow (p\Rightarrow q).

Prawo to sprowadza się do tego, że logika nie może tolerować sprzeczności, ponieważ ze sprzeczności można wnioskować wszystko. Jeślibyśmy założyli, że można tak czynić (tolerować sprzeczności), to logika stałaby się bezużyteczna, ponieważ uzasadniałaby absolutnie każde twierdzenie, powołując się na dowolną, akceptowaną na mocy założeń, sprzeczność. Przykładowo Bertrand Russell, powołując się na to twierdzenie, dowodził, że jest papieżem, w sposób następujący: „przyjmując, że 2+2=5, zachodzi 1=2(*), a ponieważ ja i papież jesteśmy dwiema różnymi osobami, więc(*) ja i papież jesteśmy jedną i tą samą osobą”.

Inne działy filozofii

W filozofii głosił prymat abstrakcji nad bytem rzeczywistym. Według niego, przedmiotem metafizyki jest byt, czyli najogólniejsza natura ujmowana aktem intelektu, który przenika przez wszystkie warstwy konkretu i dociera do bytu. Analizował koncepcję haecceitas.

Wypracował też racjonalny, aposterioryczny dowód istnienia Boga jako bytu nieskończonego, w którym wykorzystywał zmodyfikowany model z Proslogionu Anzelma z Canterbury^[3].

Jako pierwszy opublikował dzieła Dunsa Szkota irlandzki historyk Luke Wadding.

Teologia

W swoich Komentarzach do Sentencji Piotra Lombarda, czyli w Ordinatio, Lectura i Reportationes, Duns Szkot zabrał głos w dyskusji o Niepokalanym Poczęciu Maryi, Matki Jezusa. Jako pierwszy spośród znanych teologów średniowiecznych wysunął tezę, że pomimo tego, iż wszyscy ludzie są obarczeni od chwili swojego poczęcia grzechem pierworodnym, to jednak Maryja została zachowana od zmazy pierworodnej, ze względu na wcielenie Syna Bożego i mające się dokonać przez Niego dzieło zbawcze. Szkot nazwał to zbawieniem uprzedzającym (redemptio praeventiva). Przy uzasadnieniu tej tezy wprowadził on pojęcie Chrystusa Doskonałego Odkupiciela, twierdząc, że do doskonałości odkupienia, do chwały Chrystusa, należy całkowite zachowanie Maryi od grzechu, także przy jej poczęciu. W Lectura III d. 3 n. 17 Duns Szkot pisze: „Jako że Chrystus był najdoskonalszym pośrednikiem w odniesieniu do osoby swojej Matki, wynika z tego, że zachował ją od grzechu pierworodnego”^[5]. Był to przełom w refleksji wybitnych teologów chrześcijańskich^[6]. Doktryna Dunsa Szkota dotycząca Niepokalanego Poczęcia Maryi stała się jedną z głównych tez głoszonych w teologii przez tzw. Szkołę Franciszkańską.

Duns Szkot twierdził, że Jezus wcieliłby się, nawet jeśli pierwszy człowiek by nie zgrzeszył^[7].

Kult

Papież Jan Paweł II nawiedził grób Jana Dunsa Szkota w Kolonii 15 listopada 1980 podczas swej 1. podróży apostolskiej do Niemiec^[8]. Tenże papież ogłosił go błogosławionym dekretem Kongregacji do Spraw Kanonizacyjnych z dnia 6 lipca 1991. Dwa lata później, podczas uroczystych nieszporów celebrowanych w bazylice watykańskiej, 20 marca 1993 oddał mu po raz pierwszy kult publiczny. Jego wspomnienie liturgiczne obchodzone jest w zakonie franciszkańskim w dies natalis (8 listopada)^[9].

Dzieła

De Primo Principio (w polskim przekładzie według Tadeusza Włodarczyka Traktat o Pierwszej Zasadzie)

Zobacz też

prawa rachunku zdań

Przypisy

↑ Duns Szkot Jan, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-03-18] .
↑ BartłomiejB. Kaczorowski BartłomiejB. (red.), Wielkie biografie. 1: Przywódcy, reformatorzy, myśliciele, Encyklopedia PWN, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 234, ISBN 978-83-01-15106-5 [dostęp 2024-02-13] .
↑ ^a ^b ^c I. Zieliński: Duns Szkot Jan. W: Religia. Encyklopedia PWN. T. 3. s. 305–306.
↑ G. d’Onofrio: Początki drogi Szkota. W: Tenże: Historia teologii. T. 2 – Epoka średniowieczna. s. 491.
↑ Ioannes DunsI.D. Scotus Ioannes DunsI.D., B. Ioannis Duns Scoti Opera omnia, BarnabaB. Hechich (oprac.) i inni, t. XX. – Lectura in Librum Tertium Sententiarum. Distinctiones 1-17, Civitas Vaticana: Typis Polyglottis Vaticanis, 2003, III d. 3 n. 17, p. 123, ISBN 978-88-7013-302-2 .
↑ S.C. Napiórkowski OFMConv: Niepokalane poczęcie. W: Religia. Encyklopedia PWN. T. 7. s. 303–305.
↑ „Dla nas i dla naszego zbawienia zstąpił z nieba” – radość i pytania chrześcijan dzisiaj | Kleofas [online], teologia.deon.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
↑ Gabriel Turowski (oprac.): Jan Paweł II dzień po dniu: ilustrowane kalendarium Wielkiego Pontyfikatu 1978-2005. T. 1. Kraków: Biały Kruk, 2005, s. 98–100. ISBN 83-88918-67-2. (pol.).
↑ Liturgia godzin zakonów franciszkańskich w Polsce. T. 5: Okres zwykły: tygodnie 24-34. Wrocław: Franciszkańskie Wydawnictwo św. Antoniego, 2014, s. 1185–1188. ISBN 978-83-63084-22-6. (pol.).

Bibliografia

d’Onofrio G.: Jan Duns Szkot oraz Początki drogi Szkota. W: Tenże: Historia teologii. W. Szymona (przekład z włoskiego). T. 2 – Epoka średniowieczna. Kraków: Wydawnictwo „M”, 2005, s. 475–493. ISBN 83-7221-680-0.
Napiórkowski S.C. OFMConv: Niepokalane poczęcie. W: Religia. Encyklopedia PWN. T. Gadacz, B. Milerski (red. naukowa). T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 303–305. ISBN 83-01-13936-6.
Wilczek F.: Ontologiczne podstawy dowodów na istnienie Boga według Tomasza z Akwinu i Dunsa Szkota. Warszawa: 1958.
Zieliński E.: Nieskończoność bytu Bożego w filozofii Jana Dunsa Szkota. Lublin: 1980.
Zieliński I.: Duns Szkot Jan. W: Religia. Encyklopedia PWN. T. Gadacz, B. Milerski (red. naukowa). T. 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 305–307. ISBN 83-01-13661-8.