Około 1626 roku wojewoda kijowski Janusz Tyszkiewicz po uwolnieniu z niewoli tatarskiej jako wotum dziękczynne ufundował w Berdyczowie kościół i sprowadził tam karmelitów. Biskup kijowski Stanisław Zaremba w 1647 roku został, według relacji wiernych, uzdrowiony za wstawiennictwem Matki Bożej Berdyczowskiej, której wizerunek ogłosił cudownym. W 1756 roku obraz koronowany został papieskimi koronami[4].
Wiosną 1920 roku miasto zostało zajęte przez wojska polskie podczas wyprawy kijowskiej. W lecie 1920 roku podczas wojny polsko-bolszewickiej Rosjanie z 1 Armii KonnejBudionnego wymordowali w szpitalu w Berdyczowie 600 rannych polskich żołnierzy wraz z opiekującymi się nimi pielęgniarkami[12]. Od 1921 roku miasto znajdowało się w składzie Ukraińskiej SRR, rok później włączonej do ZSRR.
Lecz pan Beniowski liczył lat dwadzieścia, O doświadczenie jak o grosz złamany Nie dbał – wolałby mieć wioskę i teścia, To jest ślubem być dozgonnym związany Z panną Anielą. – Téj sztuka niewieścia Sprawiła, że był srodze zakochany; Na gitarze grał i rym śpiewał włoski, I wszystko dobrze szło – dopóki wioski Nie stracił... wtenczas po włosku: addio! Po polsku: pisuj do mnie na Berdyczów. Okropne słowa! jeśli nie zabiją, To serce schłoszczą tysiącami biczów.
...prawdopodobnie, sądząc z przysłowia, słynne niegdyś ze źle funkcjonującej poczty na kresach polskich...
Podobną etymologię powiedzenia Pisz na Berdyczów podają Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich[19] oraz Jerzy Bralczyk w książce 444 zdania polskie[20]. Natomiast językoznawcaMaciej Malinowski na blogu Obcy język polski[21] stawia w wątpliwość przypuszczenie W. Kopalińskiego o źle działającej poczcie w Berdyczowie. Pisze (bez podania źródła tej informacji): ...w rzeczywistości poczta berdyczowska działała bez zarzutu i uchodziła za jedną z najlepszych w regionie. Informuje, że w drugiej połowie XVIII wieku Radziwiłłowie uzyskali od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przywilej dla Berdyczowa zezwalający na organizowanie dziesięciu jarmarków rocznie. Regularnie bywający w mieście wędrowni kupcy jako adres korespondencyjny podawali pocztę w Berdyczowie. Stąd kupieckie zawołanie pisz na Berdyczów. Znaczenie tego zawołania zmieniło swój sens, obecnie używane jest w sytuacjach, w których jedna osoba chce zerwać kontakt z drugą, w rodzaju „pisz donikąd”[22].
↑JanJ.MatkowskiJanJ., Бердичівський Санктуарій [online], Орден Босих Кармелітів в Україні [dostęp 2023-08-18](ukr.).
↑Наталія Білоус, Приватні міста Київського воєводства в першій половині XVII ст.: кількість, особливості розвитку та функціонування, w: Україна в Центрально-Східній Європі Випуск 15, Kijów 2015, s. 143.
↑Anna Mieszczanek: Przedwojenni. Zawsze był jakiś dwór: Historie ziemian. Warszawa: 2020, s. 70. ISBN 978-83-287-1261-4.
AleksandraA.IwanowskaAleksandraA., Rozwój polskiej terminologii morskiej w XVIII w.”, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 35/4., Warszawa 1990, s. 533–560.
.jpg)
