Andrzej Łapicki

Data i miejsce urodzenia	11 listopada 1924 Ryga
Data i miejsce śmierci	21 lipca 2012 Warszawa
Zawód	aktor, reżyser, pedagog
Współmałżonek	1. Zofia Łapicka 2. Kamila Łapicka
Lata aktywności	1945–2012
Zespół artystyczny
Teatr Narodowy
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Andrzej Łapicki (ur. 11 listopada 1924 w Rydze, zm. 21 lipca 2012 w Warszawie) – polski aktor teatralny i filmowy, reżyser teatralny, profesor i rektor Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie, poseł na Sejm X kadencji.

Zagrał ponad 200 ról teatralnych, filmowych i telewizyjnych, wyreżyserował ponad 100 przedstawień teatralnych i telewizyjnych. Wystąpił w filmach m.in. Andrzeja Wajdy i Tadeusza Konwickiego

Był synem Borysa i Zofii z domu Fromont^[1]. Jego ojciec był profesorem i wykładowcą prawa rzymskiego na Uniwersytecie Warszawskim i Uniwersytecie Łódzkim. Jego pradziadek Hektor Łapicki pełnił funkcję naczelnika cywilnego województwa mińskiego w czasie powstania styczniowego.

Uczęszczał do Gimnazjum i Liceum im. Stefana Batorego w Warszawie, które zakończył maturą w ramach tajnego nauczania w 1942^[2]. Studiował w konspiracyjnym Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej, a jego wykładowcami byli m.in. Zofia Małynicz, Maria i Edmund Wiercińscy, Marian Wyrzykowski i Jan Kreczmar. Występował w podziemnych przedstawieniach teatralnych, w których recytował poezję Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i Tadeusza Gajcego. Był aktorem Teatru Wojskowego zorganizowanego z inicjatywy Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej. Brał udział w powstaniu warszawskim^[3]. Po II wojnie światowej uzyskał dyplom w Łodzi u Aleksandra Zelwerowicza.

W 1945 zadebiutował jako aktor teatralny rolą Kuby w Weselu Stanisława Wyspiańskiego w Teatrze Wojska Polskiego w Łodzi, w którym później zagrał także m.in. Kaliksta w Celestynie (1947) Fernanda de Rojasa i Freda w Ladacznicy z zasadami (1948) Jeana-Paula Sartre’a^[4]. Od 1949 był związany z teatrami warszawskimi: Współczesnym (1949–1964, 1966–1972), Dramatycznym (1964–1966, 1982–1983), Narodowym (1972–1981) i Polskim (1983). W maju 1965 premierowo wystawił monodram Sposób bycia w reżyserii Jerzego Markuszewskiego w Studenckim Teatrze Satyryków w Warszawie^[5]. Występował także w Teatrze Telewizji, m.in. w spektaklach: Z gawędy wuja (1961) Sławomira Mrożka w reż. Jerzego Gruzy, Do kraju tego (1962) Cypriana Kamila Norwida w reż. Maryny Broniewskiej, Cudza żona i mąż pod łóżkiem (1962) Fiodora Dostojewskiego w reż. Andrzeja Wajdy, Świadkowie albo nasza mała stabilizacja (1963) Tadeusza Różewicza w reż. Adama Hanuszkiewicza, Wiele hałasu o nic (1965) Williama Shakespeare’a w reż. Ludwika René, Brat marnotrawny (1968) Oscara Wilde’a w reż. Jerzego Gruzy, Rozmyślania przy goleniu (1969) Stanisława Dygata w reż. Adama Hanuszkiewicza, Makbecie (1969) Williama Shakespeare’a w reż. Andrzeja Wajdy, Czarownicach z Salem (1979) Arthura Millera w reż. Zygmunta Hübnera i w Kordianie (1994) Juliusza Słowackiego w reż. Jana Englerta.

Jako reżyser teatralny zadebiutował w 1957 spektaklem Uśmiech Giocondy Aldousa Huxleya w Teatrze Dramatycznym w Warszawie. Następnie wyreżyserował m.in. musical Madame Sans-Gêne (1958) Victoriena Sardou i Émile’a Moreau dla Teatru Syrena w Warszawie, Lekkomyślną siostrę (1971) dla Teatru Współczesnego w Warszawie, Pogardę (1975) dla Teatru Telewizji i Portret Doriana Graya (1976) dla Teatru Małego w Warszawie^[6]. W latach 1995–1999 był dyrektorem artystycznym Teatru Polskiego w Warszawie, w którym wyreżyserował Zemstę (1998) Aleksandra Fredry^[7].

W latach 1947–1956 był lektorem Polskiej Kroniki Filmowej. W 1986 zasiadał w Narodowej Radzie Kultury, a w latach 1989–1996 był prezesem Związku Artystów Scen Polskich. Od 1953 wykładał w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie. W 1979 został profesorem nadzwyczajnym, a od 1987 – profesorem zwyczajnym. W latach 1971–1981 pełnił funkcję dziekana Wydziału Aktorskiego, a w latach 1981–1987 i 1993–1996 zajmował stanowisko rektora.

Zagrał w krótkometrażowym filmie dokumentalnym Ludwika Perskiego Hamlet x 5 (1966), w którym wygłosił monolog Hamleta w przekładzie Antoniego Słonimskiego^[8]. Był dziesięciokrotnym zdobywcą Złotej Maski, nagrody przyznawanej przez czytelników w plebiscycie „Expressu Wieczornego” na najpopularniejszego aktora telewizyjnego^[9].

Od początku lat 80. działał w opozycji demokratycznej, należał do „Solidarności”. W lutym 1984 Służba Bezpieczeństwa rozpoczęła rozpracowanie Andrzeja Łapickiego w ramach sprawy operacyjnego rozpracowania kryptonim „Rektor”; SB zarzucało aktorowi „negatywny wpływ na młodzież studencką i przyczynianie się do dezintegracji środowiska teatralnego”^[10]. Pomimo usilnych starań SB nie udało się ulokować tajnego współpracownika w najbliższym otoczeniu aktora. Po wprowadzeniu stanu wojennego w przejętej dokumentacji „Solidarności” odnaleziono korespondencję między nim a Lechem Wałęsą, co przyczyniło się do wzmożenia obserwacji aktora^[11]. Funkcjonariusze SB odnotowywali w zebranej dokumentacji, że tworzył wokół siebie grono osób nieprzychylnych komunistycznej władzy. Służba Bezpieczeństwa podejmowała działania mające na celu doprowadzenie do ich zwalniania z pracy, jednakże aktor miał na tyle silną pozycję, że był w stanie chronić podległych mu pracowników PWST przed usunięciem z pracy. Był również postrzegany przez SB jako organizator akcji nieposłuszeństwa środowiska artystycznego wobec władzy, która przejawiała się bojkotowaniem mediów państwowych^[12]. W 1982 i 1983 SB sugerowała ministrowi kultury odwołanie go ze stanowiska rektora PWST „ze względu na sprzeczność jego działalności z etyką nauczycielską i polityką kulturalną państwa”. Mimo tych nacisków zachował to stanowisko^[13]. W 1987 był jednym z sygnatariuszy kilku oświadczeń kierowanych do władz PRL, m.in. ze stycznia dotyczącego wprowadzenia pluralizmu polityczno‑organizacyjnego w sferze kultury, z maja poprzedzającego wizytę Jana Pawła II w Polsce i z listopada o konieczności zmian systemowych w PRL. Skutkowało to wzywaniem Andrzeja Łapickiego na przesłuchania przez funkcjonariusza Departamentu III MSW^[14]. W czerwcu 1987 powitał Jana Pawła II podczas spotkania papieża ze środowiskiem artystów w kościele Świętego Krzyża w Warszawie.

Był członkiem Prymasowskiej Rady Społecznej. Z ramienia Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” zasiadał w Sejmie kontraktowym w latach 1989–1991; w trakcie kadencji przeszedł do KP Unii Demokratycznej^[15].

W 1999 ukazała się książka pt. Po pierwsze zachować dystans^[16] będąca zapisem jego rozmów z dziennikarzami: Katarzyną Bielas i Jackiem Szczerbą. W latach 2010–2012 występował w roli Tadeusza Budzyńskiego w serialu M jak miłość^[17]. Do czerwca 2012 był felietonistą tygodnika „Rzeczpospolita”^[17]. W październiku 2010 ukazała się książka pt. Nic się nie stało^[18] zawierająca wybrane felietony Andrzeja Łapickiego i zapis rozmów aktora z żoną Kamilą. We wrześniu 2012 premierę miała książka pt. Łapa w Łapę. Z Andrzejem Łapickim rozmawia Kamila Łapicka stanowiąca zapis rozmów, które małżonkowie przeprowadzili od stycznia do lipca 2012^[19].

W 1947 ożenił się z Zofią Chrząszczewską^[20], z którą był do jej śmierci w 2005^[21][22]. Miał z nią córkę Zuzannę, adoptował także Grzegorza, syna żony z poprzedniego związku. W 2009 zawarł związek małżeński z młodszą o 60 lat teatrolog Kamilą Mścichowską^[23][24][25].

Zmarł 21 lipca 2012 w swoim domu w Warszawie^[26]. 27 lipca 2012 po uroczystościach pogrzebowych w kościele św. Karola Boromeusza w Warszawie został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera c/5/6)^[27][28].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1995)^[29]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1975)^[30]
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1970)^[30]
• Złoty Krzyż Zasługi (1955)^[31]
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955)^[32]
• Medal Komisji Edukacji Narodowej (1973)^[30]
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2005)^[33][34]
• Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego (1967)^[30]
• Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (1990)^[30]

Nagrody i wyróżnienia

• Medal Prymasowski „Za zasługi dla Kościoła i Narodu” (1993)^[35]
• „Złota Maska” – nagroda w plebiscycie czytelników „Expressu Wieczornego” – dwukrotnie (1964, 1968)
• „Srebrna Maska” – nagroda w plebiscycie czytelników „Expressu Wieczornego” – sześciokrotnie (1963, 1965, 1967, 1969, 1970, 1971)
• Nagroda Komitetu do Spraw Radia i Telewizji – czterokrotnie (1964, 1970, 1973 i 1979) m.in. za reżyserię słuchowisk radiowych i role w Teatrze Polskiego Radia
• Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy (1972)
• Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia w dziedzinie teatru za osiągnięcia w twórczości aktorskiej i reżyserskiej (1973)
• Nagroda na XIX Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu za rolę dyrektora teatru w spektaklu Dwa teatry Jerzego Szaniawskiego w Teatrze Narodowym w Warszawie (1978)
• Nagroda główna na XX Kaliskich Spotkaniach Teatralnych w Kaliszu za rolę Danfertha w Czarownicach z Salem Arthura Millera (1980)
• „Złoty Ekran” za inscenizację poezji Jarosława Iwaszkiewicza Żebyś był jak ja, szczęśliwy (1980)
• Nagroda na XI Opolskich Konfrontacjach Teatralnych w Opolu za mistrzowską realizację Ślubów panieńskich Aleksandra Fredry w Teatrze Polskim w Warszawie (1985)
• Super Wiktor (1994)
• Nagroda główna na XX Opolskich Konfrontacjach Teatralnych w Opolu za rolę Radosta i reżyserię Ślubów panieńskich Aleksandra Fredry (1995)
• Mistrzowski Laur Teatru Telewizji – przyznany przez redakcję „Tele Tygodnia” za całokształt pracy w Teatrze Telewizji (2003)
• Nagroda Ministra Kultury w dziedzinie teatru (2005)
• Nagroda Specjalna miesięcznika „Teatr” za całokształt twórczości artystycznej i triumfalny powrót na scenę w przedstawieniu Iwanow Antona Czechowa w reż. Jana Englerta w Teatrze Narodowym w Warszawie (2008)
• Feliks Warszawski za rolę Matwieja Sjemionowicza Szabelskiego w przedstawieniu Iwanow Antona Czechowa w Teatrze Narodowym w Warszawie (2008)
• Nagroda Specjalna im. Konrada Swinarskiego (2008)^[36]
• Nagroda im. Cypriana Kamila Norwida w kategorii „Dzieło Życia” (pośmiertnie, 2012)

• Filip Gańczak: Filmowcy w matni bezpieki. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2011. ISBN 978-83-7648-714-4. OCLC 879643901.
• Kamila Łapicka, Andrzej Łapicki: Łapa w Łapę. Z Andrzejem Łapickim rozmawia Kamila Łapicka. Warszawa: Wydawnictwo Czerwone i Czarne, 2012. ISBN 978-83-7700-039-7.
• Łapicki: aktor, reżyser, pedagog. W osiemdziesiątą rocznicę urodzin. Barbara Osterloff (red.). Warszawa: Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, 2004. ISBN 978-83-920617-1-7. Brak numerów stron w książce
• Nasi w Sejmie i Senacie. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 1990. Brak numerów stron w książce
• Andrzej Łapicki w bazie filmpolski.pl. [dostęp 2023-05-05].

• Andrzej Łapicki, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2013-01-12] .
• Andrzej Łapicki w bazie IMDb (ang.). [dostęp 2013-01-12].
• Andrzej Łapicki w bazie Filmweb. [dostęp 2013-01-12].
• Andrzej Łapicki, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-21] .
• Andrzej Łapicki w wirtualnym albumie w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”. [dostęp 2020-01-02].