Andegawenowie lub Andegaweni (fr.Anjou lub Anjou-Provence) – dynastia będąca boczną linią francuskiej dynastii Kapetyngów. Jej przedstawiciele panowali, między innymi, na Sycylii, Węgrzech, w Albanii i Polsce. Nazwa rodu wzięła się od tytułu hrabiego Andegawenii, krainy nad dolną Loarą, noszonego przez założyciela dynastii Karola, pogrobowego syna króla Francji Ludwika VIII.
Dzieje rodu
Karol Andegaweński
Karol Andegaweński
Karol Andegaweński urodził się w 1227, jako ostatni syn króla Francji Ludwika VIII. Po osiągnięciu pełnoletniości, w 1247, jego najstarszy brat Ludwik IX przekazał mu hrabstwa Andegawenii i Maine, które ojciec zapisał mu w testamencie przed swą śmiercią. Rok wcześniej (w 1246) poślubił Beatrycze, jedyną dziedziczkę Prowansji i Forcalquier, Karol stał się tym samym jednym z największych możnych królestwa.
W 1263 przyjął ofertę papieża Urbana IV objęcia władzy nad królestwem Sycylii, władanego przez skonfliktowanych z papieżem Hohenstaufów. Po pokonaniu dwóch przedstawicieli tego cesarskiego rodu – Manfreda (1266) i Konradyna (1268) – został jedynym władcą całego południa Włoch.
Karol zamierzał stworzyć śródziemnomorskie imperium. Kluczem do tego miało być zdobycie Konstantynopola, odzyskanego w 1261 przez Bizantyńczyków nicejskich z rąk łacinników. Zmierzając do tego celu, Karol rozciągnął swe wpływy na łacińskich władców Bałkanów, gdzie utworzył małe Królestwo Albanii (1272) oraz mianował się księciem Achai; został także uznany za króla Jerozolimy (1278). Plany Karola pokrzyżował wybuch powstania antyfrancuskiego na Sycylii (1282), tak zwane nieszpory sycylijskie, w wyniku których wyspa dostała się we władanie Aragończyków.
Andegawenowie na Węgrzech i w Polsce
Dzięki małżeństwu najstarszego syna i następcy Karola I Karola II z Marią, córką króla Węgier Stefana V, po śmierci ostatniego Arpada, Andrzeja III, przed Andegawenami otworzyła się perspektywa zasiądnięcia na budzińskim tronie. Udało się to Karolowi Martelowi, po wielu walkach z innymi pretendentami, lecz dopiero jego syn Karol Robert był przez wszystkich uznanym prawowitym władcą Węgier[1]. Rządy jego oraz jego syna Ludwika I są jednym z najświetniejszych okresów w dziejach tego kraju[2]. Ludwikowi udało się także objąć władzę w Polsce po śmierci Kazimierza Wielkiego. Jednak jego imperium, z racji braku syna, rozpadło się: starsza córka Maria Andegaweńska wraz z mężem Zygmuntem Luksemburskim objęli władzę na Węgrzech, o które musieli jednak walczyć z innym Andegawenem Karolem III, a Jadwiga objęła samodzielne rządy w Polsce. Wkrótce Jadwiga wyszła za wielkiego księcia litewskiego Jagiełłę, z którym miała jedną, zmarłą w dzieciństwie, córkę Elżbietę Bonifację.
Po śmierci Karola II władzę w Neapolu objął jego drugi syn Robert I Mądry (drugi Ludwik, został biskupem Tuluzy), gdyż w tym samym czasie Karol Robert walczył o swe dziedzictwo na Węgrzech. Robert prowadził aktywną politykę zagraniczną, lecz borykał się z problemami wewnętrznymi. Z braku męskiego potomka wyznaczył na swą dziedziczkę jedyną córkę Joannę, którą ożenił z Andrzejem, jednym z synów Karola Roberta węgierskiego.
Osobne linie założyli inni synowie Karola II Filip, książę Tarentu i Jan, hrabia Graviny, którzy realizowali swe ambicje na Bałkanach.
Rządy Joanny i Andrzeja zaczęły się tragicznie, Andrzej został zamordowany w dwa lata po śmierci Roberta Mądrego, prawdopodobnie z inicjatywy Joanny. Wkrótce doszło do wojny o neapolitańską sukcesję, w której stronami byli, oprócz Joanny, Ludwik Węgierski, książęta Durazzo i Taranto, w końcu w konflikt wmieszał się także Ludwik, hrabia Andegawenii z dynastii Walezjuszów. W 1347 Joanna została wygnana z Neapolu przez Ludwika węgierskiego, by móc powrócić sprzedał papieżowi Awinion. W 1382 Karol III z Durazzo stracił Joannę, wcześniej uzyskawszy potwierdzenie swych praw do Neapolu przez papieża i Ludwika węgierskiego, za cenę zrzeczenia się pretensji do Węgier. Jednak w 1385 upomniał się o węgierskie dziedzictwo; udało mu się nawet koronować, jednak w 1386 został otruty z polecenia królowej wdowy, Elżbiety Bośniaczki.
Jego syn Władysław najpierw stoczył walkę o Neapol z Walezjuszem Ludwikiem, usynowionym niegdyś przez Joannę. Po koronacji w 1399 rozpoczął walkę o koronę węgierską, przegrał jednak walkę z Zygmuntem Luksemburczykiem. Panowanie przepełnione walkami zakończyła nagła śmierć w 1414. Władzę w Neapolu objęła po nim Joanna II, która jako swego następcę wyznaczyła René I Andegaweńskiego, potomka Andegawenów walezyjskich – jednak z walk rozpoczętych po jej śmierci w 1435 zwycięsko wyszedł Alfons, król Aragonii.
Filip (ur. 1278–1332) – ks. Tarantu (od 1294), desp. Akrananii, Etolii, Romanii, Pan Albanii i Wołoszczyzny (od 1304), ks. Achaii (od 1307), tys. ces. Konstantynopola (od 1313); 1. (1294 Tamara, c. Nikefor I, desp. Epiru; 2. (1313) Katarzyna, c. Karol, tyt. ces. Konstantynopola
2. Joanna I (ur. 1328–1382) – ks. Kalabrii (od 1333), kr. Sycylii i Jerozolimy (od 1344); 1. (1333/1344) Andrzej, ks. Kalabrii; 2. (1346) Ludwik, tyt. ces. Konstantynopola; 3. (1363) Jakub IV, tyt. kr. Majorki; 4. Otto, ks. Brunszwiku
2. Maria (ur. 1329–1366) – hr. Alby (od 1343); 1. (1343) Karol, ks. Durazzo; 2. (1348) Robert de Baux, hr. Avellino; 3. (1355) Filip, ks. Taranto
Filip (ur. 1278–1332) – ks. Tarantu (od 1294), desp. Akarnanii, Etolii, Romanii, Pan Albanii i Wołoszczyzny (od 1304), ks. Achaii (od 1307), tys. ces. Konstantynopola (od 1313); 1. (1294 Tamara, c. Nikefor I, desp. Epiru; 2. (1313) Katarzyna, c. Karol, tyt. ces. Konstantynopola
1. Karol (ur. 1296–1315) – desp. Epiru i desp. Romanii (od 1313)
1. Filip (ur. 1297–1330) – desp. Romania (od 1315); 1. (1328) Wiolanta, c. Jakub II, kr. Aragonii
1. Beatrycze (po 1332); 1. (1325) Godfryd, hr. Lecce i tyt. ks. Aten
1. Blanka (przed 1337); 1. (1327/1328) Rajmund Berengar, hr. Prades
1. Maria – opatka Conversano
1. Joanna (zm. 1323); 1. (1316) Oshin, kr. Armenii; 2. (1320) Oshin, władca Korikos
2. Robert (ur. 1326–1364) desp. Romanii, ks. Taranto (od 1332); 1. (1347) Maria, c. Ludwik I, ks. Burbonii
2. Ludwik (ur. 1327/1328–1362) – kr. Sycylii i Jerozolimy, ks. Kalabrii, hr. Prowansji, Forcalquier i Piemontu (od 1352); 1. Joanna I, kr. Sycylii i Jerozolimy, c. Karol, ks. Kalabrii
2. Filip (ur. 1329–1374) – hr. Acerry, ks. Aten i tyt. ces. Konstantynopola (od 1364); 1. (1355) Maria, c. Karol, ks. Kalabrii; 2. Elżbieta, c. Stefan, ks. Siedmiogrodu
2. Małgorzata (zm. 1380) – tyt. ces. Konstantynopola (od 1373); 1. Edward Balliol, ks. Szkocji; 2. (1352) Franciszek de Baux, hr. Montescaglioso i Avellino, ks. Andrii
Agnieszka (ur. 1332/1342) 1. Iwan Stefan Szyszman II, car Bułgarii
Linia Durazzo
Jan (ur. 1294–1336), hr. Graviny (od 1315), ks. Achai (od 1322–1332), pan Albanii i ks. Durazzo (od 1332); 1. (1318) Matylda, ks. Achai, c. Florens, ks. Achai; 2. (1321) Agnieszka z Périgord, c. Helie IX Talairan, hr. Périgord, wicehr. Lomagne i Auvillat
2. Karol (ur. 1323–1348) – ks. Durazzo, tyt. kr. Albanii, hr. Graviny (od 1336); 1. (1343) Maria, hr. Alby, c. Karola, ks. Kalabrii
Karol (ur. 1345–1386) – ks. Chorwacji i Slawonii (do 1380), kr. Sycylii i Jerozolimy (od 1381), kr. Węgier (1385–1386); 1. (1369/70) Małgorzata, c. Karola, ks. Durazzo.
Władysław (ur. 1376–1377) – ks. Kalabrii, kr. Sycylii i Jerozolimy (od 1390), tyt. kr. Węgier (od 1390); 1. (1390–1393) Konstancja, c. Manfreda z Clermont, hr. Motici; 2. (1403) Maria, c. Jakuba I, kr. Cypru; 3. (1407) Marie z Enghien, hr. Lecce, c. Jana z Enghien, hr. Lecce
Jerzy Besala, Małżeństwa Królewskie. Przemyślidzi, Andegawenowie, Warszawa 2006, ISBN 83-7495-098-6.
Stanisław AndrzejS.A.SrokaStanisław AndrzejS.A., Genealogia Andegawenów węgierskich, Kraków: Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana”, 1999, ISBN 83-909094-1-3, OCLC177293803. Brak numerów stron w książce
Halina Manikowska, Andegaweni, w: Dynastie Europy, red. A. Mączak.
