Kazimierz Kuś, Zarys historji wojennej 6-go pułku artylerji polowej[1]29 lipca – 3 sierpnia 1920Gen. dyw. Stanisław Wróblewski dekoruje Krzyżami Zasługi kpr. Jana Mierząda i trzech kanonierów, którzy "wzorowo, z narażeniem życia spełnili obowiązek żołnierski podczas wybuchu magazynu amunicyjnego"6 DP w 1938Pułk walczył w składzie 6 DPŻołnierze szkoły podoficerskiej 6 pal z Krakowa. Zima 1932~-1933Piętnastolecie 6 pal w Krakowie - pluton trębaczy; maj 1934 r.Piętnastolecie 6 pal w Krakowie - defilada baterii armat 75 mm wz. 1897Piętnastolecie 6 pal w Krakowie - baterie haubic 100 mm wz 1914/19
Powstał jako 6 pułk artylerii polowej w maju 1919 z wcześniej zorganizowanych oddziałów. Geneza oddziału wiąże się z organizowanym w październiku i listopadzie 1918 w Nowym Targu 1 pułkiem artylerii górskiej oraz w Krakowie w styczniu 1919 3 pułkiem artylerii wałowej (przemianowanego na 2 pułk artylerii górskiej). Z chwilą przybycia wojsk gen. Hallera część żołnierzy z jednego i drugiego pułku weszła do utworzonego 6 pap.
Pułk brał udział w działaniach na Ukrainie w 1919 i w wojnie polsko-bolszewickiej. We wrześniu 1920 pułk dysponował armatami francuskimi i austriackimi 100 mm haubicami[2].
19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 18 września, jako datę święta pułkowego[7]. 14 grudnia 1928 roku minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zmienił datę święta pułkowego 6 pap z dnia 18 września na dzień 22 maja[8]. 31 grudnia 1938 roku minister spraw wojskowych, gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki zmienił datę święta pułkowego z dnia 22 maja na dzień 19 maja[9].
5 czerwca 1927 w katastrofie w Witkowicach zginął kan. Józef Wawro, a kpr. Jan Nierząd doznał ciężkich obrażeń ciała.
31 grudnia 1931 roku Minister Spraw Wojskowych przemianował 6 pułk artylerii polowej na 6 pułk artylerii lekkiej[10].
Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[11][a]
Został zmobilizowany pod koniec sierpnia 1939 roku w mobilizacji alarmowej, poczynając od I dywizjonu, mobilizowanego od 24 sierpnia 1939 r.
W dniach 1–2 września 1939 pierwsze dwa dywizjony pułku walczyły w bitwie granicznej w rejonie Pszczyny odpierając ataki niemieckich czołgów i niszcząc pewną ich liczbę (tzw. bitwa pszczyńska). Poniosły przy tym duże straty w ludziach i sprzęcie. W tym, 1 września I dywizjon walczył pod Brzeźcami, osłaniając rozwinięcie 6 Dywizji Piechoty i niszcząc ok. 10 czołgów, utrzymując pozycje do wieczora bez strat w działach[13]. 2 września I i II dywizjon walczyły pod Pszczyną i Ćwiklicami, tracąc jednak w ataku czołgów cały sprzęt I dywizjonu (12 armat) i połowę z II dywizjonu (4 baterię i połowę 5 baterii)[14].
III dywizjon haubic został 1 września przydzielony (wraz z dwoma batalionami 12 pułku piechoty) do 1 Brygady Górskiej KOP. Jego 8 bateria (kpt. Kurzei) działała przez większość czasu w oderwaniu od dywizjonu i weszła do akcji 2 września pod Osielcem, ostrzeliwując niemieckie kolumny. Została następnie przejściowo podporządkowana 16 dywizjonowi artylerii motorowej i wraz z nim uczestniczyła w walkach 4 i 5 września pod Pcimiem, wspierając żołnierzy 10 Brygady Kawalerii (zmotoryzowanej) i 12 pułku piechoty[15]. 7. i 9 bateria weszły do akcji 4 września, pod Jawornikiem. W toku odwrotu polskich oddziałów, od 5 września, 8. bateria działała na rzecz napotykanych oddziałów[16].
W dniach 4–5 września I i II dywizjon został częściowo odtworzony, w składzie po dwie baterie (1., 3., 5., 6.), po pobraniu 10 dział (w tym być może haubic 100 mm) z koszar 6. pal w Krakowie, które były pierwotnie przeznaczone dla mobilizowanego 55 pal[17]. 5 września wspierały one ogniem piechotę w rejonie Skawiny. W nocy 7/8 września cały pułk przeprawił się bez strat brodem przez Dunajec w rejonie Biskupic Radłowskich, po czym jeden działon 8 baterii (plut. Żaczka) odparł wraz z piechotą atak czołgów na południe od mostu. Pułk rozpoczął następnie odwrót poszczególnymi dywizjonami, wraz z oddziałami 6. DP, na trasie Dąbrowa Tarnowska – Tarnobrzeg – Nisko – Janów Lubelski – Derylaki – Aleksandrów[18]. Podczas odwrotu kilkakrotnie artyleria 6 pal zajmowała pozycje i ostrzeliwała oddziały niemieckie próbujące ścigać lub oskrzydlić polskie oddziały. M.in. I dywizjon uczestniczył w akcji przeciw niemieckiej kolumnie pancernej pod Dąbrową Tarnowską[19]. W toku odwrotu, z dwóch porzuconych haubic i artylerzystów bez przydziału dowódca artylerii dywizyjnej 6 DP utworzył dodatkową dwudziałową baterię, lecz brak jest informacji o jej losach[20].
Z rozkazu dowódcy Armii „Kraków” 5 bateria została 10 września podporządkowana 3 pułkowi ułanów, do którego dołączyła 12 września[21]. Z Frampola pułk ten skierował się na północ, w kierunku na Lublin. 17 września wieczorem 5. bateria została zaskoczona w marszu za Turobinem przez oddziały niemieckie i straciła dwa działa, zginął także jej dowódca por. Duszczyński. Pozostałości baterii kapitulowały kilka dni później z polskim zgrupowaniem w rejonie Huty Turobińskiej. 14 września w skład II dywizjonu 6 pal została włączona osamotniona 3 bateria 40 pal kpt. Jordana, a następnie jeszcze 2. bateria 40. pal (kpt. E. Kaszubskiego). 14 września wszystkie dywizjony pułku, maszerujące osobno, stanęły na postój w lesie na zachód od Aleksandrowa[22].
W dniach 15–16 września cały pułk wspierał pod Aleksandrowem oddziały 6 DP, atakujące bezskutecznie w kierunku Podsośniny, na linii rzeki Tanwi[23]. Poniósł przy tym straty od ognia artylerii niemieckiej, m.in. utracono armatę z II dywizjonu i polegli dowódca 7. baterii ppor. Kamieński i ogniomistrz J. Bill. Pułk wycofał się następnie razem z dywizją w nocy 16/17 września na Józefów. Podejmując próbę przebicia się z okrążenia, 18 września pułk wspierał piechotę w walkach o Paary i Narol, przyczyniając się do lokalnego sukcesu i odbicia Narola[24].
Pułk dalej wycofywał się razem ze swoją dywizją w kierunku na Rawę Ruską, lecz wobec niemożności przebicia się z okrążenia, poniesionych strat, braków amunicji i zaopatrzenia, oddziały polskie skapitulowały pod Cieszanowem 21 września 1939 roku. Warto dodać, że III dywizjon pułku podczas kampanii nie stracił żadnej ze swoich haubic[25].
W czasie działań wojennych poległo 5 oficerów, 1 podchorąży, 8 podoficerów, 91 kanonierów; rany odniosło 7 oficerów, 1 podchorąży, 1 chorąży, 5 podoficerów i 27 kanonierów[26].
Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939[27]
Wręczenie sztandarów pułkom artylerii - bp polowy WP Józef Gawlina wpisuje się do księgi pamiątkowej 6 palWręczenie sztandarów pułkom artylerii - prezydent Krakowa Mieczysław Kaplicki wbija pamiątkowy gwóźdź w drzewce sztandaru 6 pal
Zarządzeniem z 10 grudnia 1937 Prezydent RP zatwierdził wzór sztandaru dla 6 pułku artylerii lekkiej[33]. Sztandar, ufundowany przez społeczeństwo ziemi krakowskiej, przekazał pułkowi gen. Juliusz Rómmel na Błoniach Krakowskich 29 maja 1938, podczas ceremonii wręczenia sztandarów oddziałom artylerii z Okręgu Korpusu Nr V i X[34].
Sztandar został wykonany zgodnie z wzorem określonym w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach.
Na prawej stronie płata znajdował się amarantowy krzyż, w środku którego wyhaftowano orła w wieńcu laurowym. Na białych polach, pomiędzy ramionami krzyża, znajdowały się cyfry 8 w wieńcach laurowych[35].
Na lewej stronie płata sztandarowego, pośrodku krzyża kawaleryjskiego znajdował się wieniec taki sam jak po stronie prawej, a w wieńcu trzywierszowy napis „HONOR I OJCZYZNA”. W rogach sztandaru, w mniejszych wieńcach umieszczone były na tarczach[33]:
w lewym dolnym rogu – odznaka pamiątkowa 6 pal[33].
Na ramionach krzyża kawalerskiego znajdowały się wyhaftowane nazwy i daty ważniejszych bitew pułku:
na górnym – „Kraków 24.V.1919”,
na dolnym – „Krasne 5.IX.1920”,
na lewym – „Marcinówka 19.V.1920”,
na prawym – „Puchowicze 10.VII.1920”.
Sztandar pułku został pozostawiony we wrześniu 1939 roku w koszarach pułku w Krakowie, po czym podczas kampanii wrześniowej został zabrany przez oficerów Ośrodka Zapasowego Artylerii Lekkiej i wraz z nimi ewakuowany na Węgry. Stamtąd trafił przez Włochy i Francję do Wielkiej Brytanii. Po wojnie pozostał w Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie[36].
18 marca 1929 minister spraw wojskowych zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 6 pułku artylerii polowej[37]. Odznaka o wymiarach 46x46 mm ma kształt krzyża o ściętych ramionach pokrytych ciemnozieloną i czarną emalią. Na ramionach krzyża wpisano numer i inicjały „6 PAP”. W środku krzyża nałożony na niebiesko emaliowanym tle herb Krakowa, otoczony wieńcem laurowym. Między ramionami krzyża skrzyżowane lufy armatnie. Odznaka dwuczęściowa - wykonana w srebrze lub w tombaku srebrzonym i emaliowana, na rewersie numerowana. Wykonawcą odznak był Józef Trębacz z Krakowa[38].
Kadra pułku
Piętnastolecie 6 pal w Krakowie; maj 1934. D-ca pułku płk Aleksander Hertel z trąbką pułkową z płomieniem.
↑Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[12].
↑kpt. Stanisław Michał Kobylarz pełnił jednocześnie funkcję dowódcy 3. baterii.
↑Mjr art. Jan Gintel ur. 17 marca 1899 w Krakowie. Był odznaczony Krzyżem Walecznych (czterokrotnie) i Złotym Krzyżem Zasługi[28]. Krzyż Walecznych po raz pierwszy otrzymał w zamian za dyplom byłego Frontu Białorusko-Litewskiego „za Waleczność”[29][30]. Na stopień majora został mianowany ze starszeństwem z 19 marca 1937 i 15. lokatą w korpusie oficerów artylerii[31]. W czasie kampanii wrześniowej dostał się do niemieckiej niewoli. Zmarł 9 maja 1968. Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim.
↑Jeśli nie zaznaczono inaczej, miejsce służby żołnierzy zawodowych przed mobilizacją podano za: Ryszard Rybka, Kamil Stepan; Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939[50].
Jan Pabich: Niezapomniane karty. Z dziejów 6 Pułku Artylerii Lekkiej. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1982. ISBN 83-08-00402-4.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.
Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
Władysław Steblik, Armia „Kraków”, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1975.
Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
.JPG)