Švýcárna

Schronisko Švýcárna (2008 rok)
Państwo	Czechy
Kraj	ołomuniecki
Pasmo	Wysoki Jesionik (cz. Hrubý Jeseník) (Sudety)
Wysokość	1304 m n.p.m.
Data otwarcia	17 sierpnia 1887
Właściciel	Josef Figura[1]
Położenie na mapie Sudetów Švýcárna
50°06′06,04″N 17°12′50,40″E/50,101678 17,214000
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Švýcárna (niem. Schweitzerei^[2] lub Schweizerei^[3], potoczna nazwa polska Szwajcarka^[4]) – najstarsze, całoroczne schronisko turystyczne w paśmie górskim Wysokiego Jesionika (cz. Hrubý Jeseník), w północno-wschodnich Czechach, w Sudetach Wschodnich, w obrębie gminy Loučná nad Desnou, położone na wysokości 1304 m n.p.m., na stoku góry Malý Děd, w odległości około 2,4 km na północny zachód od szczytu góry Pradziad (cz. Praděd)^[5][6][7][8].

Teren, gdzie położone jest schronisko turystyczne Švýcárna początkowo należał do dóbr niemieckiego rodu książęcego Liechtensteinów z miejscowości Velké Losiny. Na przełomie XVIII i XIX wieku znajdowała się tutaj drewniana chata, służąca pasterzom. Z przekazów map historycznych terenu posiadłości dóbr Velké Losiny z 1736 roku, gdzie znajduje się obecnie schronisko można się dowiedzieć, że już wówczas w miejscu tym stała pasterska chata o nazwie (niem. Knoblochhaus; cz. Česnekový dům)^[9]. W 1829 roku książę Alojzy II z Liechtensteinów postawił tam nowy, większy szałas wykorzystywany także przez służbę leśną oraz myśliwych^[9]. Pierwszym opiekunem szałasu był Szwajcar Johan Aegerter z miejscowości Oberwil i od tego momentu obiekt nazwano (niem. Die Schweizerei)^[9]. Już w I połowie XIX wieku przybywali do niej turyści, zaskoczeni w górach przez złą pogodę, mogąc liczyć na posiłek, a czasem również na nocleg^[10]. W ten sposób Švýcárna stała się pierwszym obiektem w Jesionikach (cz. Jeseníky), które można było uznać za schronisko turystyczne.

Na początku lat 80. XIX wieku szałasem zainteresowała się organizacja turystyczna o nazwie Morawsko-Śląskie Sudeckie Towarzystwo Górskie (niem. Mährisch-Schlesischer Sudetengebirgsverein (MSSGV)), chcąc je wydzierżawić^[a]. Rozmowy zakończyły się niepowodzeniem, a w 1887 roku książę Jan II Dobry z Liechtensteinów polecił wznieść nowy budynek. Jego koszt wyniósł ponad 5000 florenów. Na uroczyste otwarcie, które nastąpiło 17 sierpnia 1887 roku^[10][9] zaproszono około 70 osób. Schronisko posiadało cztery pokoje z dwunastoma łóżkami, dużą kuchnię i mieszkanie gospodarza^[9]. Pokoje były ogrzewane piecami. W późniejszym okresie zaplanowano na parterze urządzić jeszcze kolejne cztery pokoje. Švýcárna miała bogate wyposażenie oraz werandę z widokiem na górę Pradziad^[10]. W 1896 roku organizacja MSSGV po raz kolejny zwróciła się z prośbą o dzierżawę obiektu. Ponownie strony nie porozumiały się i administracja książęca w drodze przetargu wydzierżawiła schronisko osobie prywatnej. W 1898 roku wybudowano w schronisku nowe toalety z bieżącą wodą, których budowę wsparła organizacja MSSGV. Od 1900 roku najemcą była Betty Richter z miejscowości Andělská Hora, która wydała 3000 koron na remont obiektu. W 1904 roku Švýcárna posiadała już pięć pokoi z 25 łóżkami na parterze, sześć pokoi z 24 łóżkami na poddaszu i sto miejsc na materacach^[9]. Na przełomie września i października obiekt był zamknięty dla turystów i korzystali z niego jedynie myśliwi. Organizacja MSSGV jeszcze dwukrotnie próbowała wydzierżawić schronisko, ale w końcu zrezygnowała. W 1911 roku na łamach czasopisma turystycznego „Altvater”, organu towarzystwa MSSGV, ukazała się informacja, że Švýcárna będzie gościć wyłącznie turystów, a dla potrzeb księcia i jego gości na polowaniach będzie służyć niewielki dom myśliwski. W 1918 roku schronisko zamknięto dla ruchu turystycznego i przeznaczono na cele hodowlane i gospodarskie dóbr książęcych miejscowości Velké Losiny. Co najmniej do 1922 roku turyści mogli z niego korzystać tylko w niektórych miesiącach letnich. Następnie prawdopodobnie zostało otwarte, gdyż organ towarzystwa MSSGV informował, że jego członkowie mają tam 10% zniżki na noclegi. W 1933 roku najemcą została Marie Mattner zamieszkała na przełęczy Červenohorské sedlo.

Po II wojnie światowej schronisko znacjonalizowano, podobnie jak pozostałe dobra książęce Liechtensteinów^[9]. W latach 1952–1953 dokonano znacznej przebudowy schroniska. Powstały nowe pokoje, wyremontowano kuchnię i jadalnię^[9]. Schronisko stało się wówczas własnością państwowego przedsiębiorstwa o nazwie Sjednocenè Télevýchovy. W okresie 1984–1987 dokonano kolejnej renowacji obiektu. Wybudowano wówczas asfaltową drogę z połączeniem do Ovčárni^[9]. 3 kwietnia 1991 roku schronisko przekazano nieodpłatnie przedsiębiorstwu o nazwie TJ Rudné doly Jeseník^[9][10]. Po zmianach ustrojowych schronisko przeszło w ręce prywatne. 18 czerwca 1993 roku zarządcą schroniska został Rudolf Geppert z miejscowości Lipová-lázně^[9].

Schronisko turystyczne Švýcárna to obiekt, położony w najatrakcyjniejszej lokalizacji pasma górskiego Wysokiego Jesionika, przy grzbiecie głównym góry Pradziad^[11], ciągnącym się od przełęczy Červenohorské sedlo do przełęczy Skřítek, w pobliżu najwyższych jego szczytów, z widokiem w kierunku najwyższej góry Pradziad^[4] oraz dostępem do wielu form wypoczynku oraz turystyki górskiej. Budynek ma rozbudowaną formę architektoniczną, złożoną z dwóch obiektów połączonych łącznikiem, ustawionych na przybliżonym planie prostokąta w rzucie poziomym o wymiarach (35 × 25) m, przykrytych blachą, ze ścianami licowanymi osłonowymi, drewnianymi, poziomymi listwami zewnętrznymi na niemal całej wysokości ścian. Ściany ustawione są na podmurówce z kamieni w technice muru dzikiego. Przy ścianie frontowej od strony północno-zachodniej znajduje się wejście główne w formie dobudowanego przedsionka. Na obu ścianach szczytowych, przy zadaszeniu umieszczono napis z nazwą schroniska ŠVÝCÁRNA. Budynek główny posiada dwie nadziemne kondygnacje: parter oraz pierwsze piętro zlokalizowane w przestrzeni ściętego zadaszenia (poddasze). W dwuspadowym zadaszeniu ponadto umieszczono dymniki zabudowane oknami. Bryła budynku została dostosowana do architektury górskiej oraz wkomponowana w taras ziemny na stoku góry Malý Děd, na którym umieszczono poza budynkiem również niewielki parking dla obsługi schroniska oraz inne dodatkowe obiekty. Parking dla klientów schroniska i turystów znajduje się przy hotelu Figura (4 km na południowy wschód od schroniska). Na parterze zlokalizowano restaurację z możliwością konsumpcji w sezonie letnim przy ustawionych zewnętrznych stylizowanych stołach z ławami i parasolami ustawionymi na niewielkiej platformie deskowej.

Od strony północnej schroniska, blisko niego znajduje się źródło o nazwie Pramen U Švýcárny^[12], a przy nim niewielkie parometrowe oczko wodne, obudowane kamieniami w technice muru dzikiego. 7 października 2006 roku wzniesiono obok schroniska drewnianą 8-metrową dzwonnicę, poświęconą ludziom gór, którzy zginęli podczas wypraw, złożoną z trójnogu belkowego ustawionego na kamiennym, stylizowanym postumencie, na którym pod zadaszeniem umieszczono dzwon projektu Otmara Olivy, odlany w Welehradzie (cz. Velehrad)^[13]. Do schroniska prowadzi wąska, asfaltowa droga o długości około 2,5 km z głównej drogi na trasie Hvězda – Pradziad oraz skrzyżowania turystycznego o nazwie Praděd (rozc.)^[5]. Ponadto do schroniska można dotrzeć drogą z przełęczy Červenohorské sedlo^[5]. Przy schronisku znajduje się skrzyżowanie turystyczne o nazwie Švýcárna (tur. chata)^[5] z podaną na tablicy informacyjnej wysokością 1315 m. W odległości około 100 m na północny zachód od schroniska znajduje się punkt geodezyjny, oznaczony na mapach geodezyjnych numerem (207.), o wysokości 1306,65 m n.p.m. oraz współrzędnych geograficznych (50°08′09,26″N 17°12′47,21″E/50,135906 17,213114)^[14].

Schronisko jest otwarte w godzinach 7:30–22:00^[1]. Może ono obsłużyć pobyty zbiorowe firm, wycieczki szkolne, zjazdy oraz pobyty świąteczne i sylwestrowe^[1]. Schronisko akceptuje turystów ze zwierzętami domowymi (szczególnie z psami)^[1]. Dzieciom do lat 3 oferuje się pobyt bezpłatny^[1]. W schronisku nie ma stacji Pogotowia Górskiego (najbliższa w Ovčárni, około 3,7 km na południowy wschód, przy drodze Hvězda – Pradziad)^[5]. Schronisko znajduje się w enklawie obszaru narodowego rezerwatu przyrody Praděd, powstałego w 1991 roku o powierzchni około 2031 ha, będącego częścią wydzielonego obszaru objętego ochroną o nazwie Obszar Chronionego Krajobrazu Jesioniki (cz. Chráněná krajinná oblast (CHKO) Jeseníky), jest zatem punktem wypadowym dla miłośników przyrody i górskiej turystyki pieszej^[5].

• 48 miejsc noclegowych w 14 pokojach: 2-, 3-, 7-, 8- i 10-osobowych (pokoje są zaopatrzone w toaletę, natomiast prysznice znajdują się na korytarzach)^[1][15][16]
• stylowa restauracja na 48 miejsc (otwarta w godzinach 7:30–18:00, z możliwością przedłużenia otwarcia tylko dla turystów schroniska do godz. 22:00), bufet^[17][1][15]
• szkółka narciarska^[11]
• internet

Przy schronisku nie ma parkingu^[5]. Dotarcie do schroniska jest możliwie m.in.: pieszo (z przełęczy Červenohorské sedlo lub Videlské sedlo, albo ze skrzyżowania turystycznego Praděd (rozc.)) lub pojazdami jednośladowymi (motocykl, rower, hulajnoga)^[4].

Zainteresowani turyści przybywający do schroniska samochodami powinni się kierować drogami w kierunku:

• Jesionik – Karlova Studánka – przełęcz Hvězda lub
• Głubczyce – Bruntál – Karlova Studánka – przełęcz Hvězda

Droga z przełęczy Hvězda to jedyne połączenie samochodowe ze schroniskiem, gdzie należy pozostawić samochód na parkingu przy hotelu Figura^[5]. Z uwagi na małą szerokość drogi Hvězda – Pradziad, obowiązuje na niej, na odcinku Hvězda – Ovčárna ruch wahadłowy, kierowany podnoszonym szlabanem i sygnalizacją świetlną. Kluczowym punktem turystycznym jest zlokalizowane przy schronisku skrzyżowanie turystyczne o nazwie Švýcárna (tur. chata), z którego rozchodzą się wszystkie szlaki turystyczne, szlak rowerowy oraz ścieżka dydaktyczna, przy którym umieszczono pulpit informacyjny z podanymi nazwami widocznych szczytów (punkt widokowy)^[5].

Klub Czeskich Turystów (cz. Klub Českých Turistů) wytyczył w obrębie schroniska cztery szlaki turystyczne na trasach^[5][18][19]:

Červenohorské sedlo – góra Velký Klínovec – przełęcz Hřebenová – szczyt Výrovka – przełęcz Sedlo pod Malým Jezerníkem – szczyt Malý Jezerník – góra Velký Jezerník – przełęcz Sedlo Velký Jezerník – schronisko Švýcárna – góra Pradziad – przełęcz U Barborky – góra Petrovy kameny – Ovčárna – przełęcz Sedlo u Petrových kamenů – góra Vysoká hole – szczyt Vysoká hole–JZ – szczyt Kamzičník – góra Velký Máj – przełęcz Sedlo nad Malým kotlem – góra Jelení hřbet – Jelení studánka – przełęcz Sedlo pod Jelení studánkou – góra Jelenka – góra Ostružná – Rýmařov

Kouty nad Desnou – góra Hřbety – góra Nad Petrovkou – Kamzík – góra Velký Jezerník – schronisko Švýcárna – góra Pradziad – góra Petrovy kameny – Ovčárna – Karlova Studánka

Bělá pod Pradědem – góra Nad Borovým – góra Zaječí hora – góra Ztracený vrch – góra Lysý vrch – szczyt Klanke – rezerwat przyrody Vysoký vodopád – wodospad Vysoký vodopád – góra Malý Děd – schronisko Švýcárna – dolina potoku Środkowa Opawa – Vidly – Bílý Potok – Hutě

Rejvíz – narodowy rezerwat przyrody Rejvíz – góra Přední Jestřábí – góra Přední Jestřábí–JZ – szczyt Kazatelny–SV – szczyt Kazatelny – przełęcz Kristovo loučení – góra Medvědí louka – góra Ostruha–JV – góra Jelení loučky – góra Děrná – góra Ztracený vrch – góra Lysý vrch – góra Osikový vrch – przełęcz Videlské sedlo – góra Malý Děd – schronisko Švýcárna

Przy schronisku wyznaczono jedyny szlak rowerowy na trasie^[5]:

Červenohorské sedlo – góra Velký Klínovec – góra Výrovka – Kamzík – góra Velký Jezerník – przełęcz Sedlo Velký Jezerník – góra Malý Děd – schronisko Švýcárna – góra Pradziad – przełęcz U Barborky – góra Petrovy kameny – Ovčárna – przełęcz Hvězda^[20]

Koło schroniska przebiega ścieżka dydaktyczna o nazwie (cz. NS Se skřítkem okolím Pradědu) o długości 3,7 km na trasie^[21][22]:

góra Malý Děd – schronisko Švýcárna – szczyt Pradziad – góra Petrovy kameny (z 8 stanowiskami obserwacyjnymi)

W okresach ośnieżenia wzdłuż niebieskiego szlaku rowerowego przechodzi trasa narciarstwa biegowego o nazwie tzw. Jesenická magistrála^[23][24].

Ponadto na stoku góry Malý Děd, w pobliżu schroniska zlokalizowano jedyną trasę narciarstwa zjazdowego^[23]:

łatwa o długości 180 m z wyciągiem orczykowym

• PiotrP. Banaszkiewicz PiotrP., JerzyJ. Parzewski JerzyJ., Jesioniki, Góry Opawskie. Mapa turystyczna: skala 1:50 000, wyd. 1, Kraków: Wydawnictwo Kartograficzne „Compass”, 2019, ISBN 978-83-7605-941-9, OCLC 1150586280  (pol. • cz.). Brak numerów stron w książce
• WaldemarW. Brygier WaldemarW. i inni, Jesioniki. Pradziad, Jeseník: skala 1:40 000, wyd. 4, Wrocław: Studio Plan, 2017, ISBN 978-83-65689-75-7, OCLC 1036547484  (pol. • cz.). Brak numerów stron w książce
• Chráněná Krajinná Oblast Jeseníky jih. Turistická a cykloturistická mapa 1:25 000, wyd. 1, Česká Lípa: Geodézie On Line, 2010 (Eurocart), ISBN 978-80-87380-18-5, OCLC 865043859  (cz.). Brak numerów stron w książce
• Chráněná Krajinná Oblast Jeseníky sever. Turistická a cykloturistická mapa 1:25 000, wyd. 1, Česká Lípa: Geodézie On Line, 2010 (Eurocart), ISBN 978-80-87380-17-8, OCLC 865043841  (cz.). Brak numerów stron w książce
• MarcinM. Dziedzic MarcinM., Morawsko-Śląskie Sudeckie Towarzystwo Górskie 1881-1945, Wrocław: Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, 2006, ISBN 83-7374-041-4, OCLC 76339523 [zarchiwizowane z adresu 2019-12-30] . Brak numerów stron w książce
• Geoprohlížeč – ZÚ (Geoportal Czech), [w:] Český Úřad Zeměměřický a Katastrální [online], ags.cuzk.cz  (cz.).
• KvětoslavK. Growka KvětoslavK., Najważniejsze schroniska zachodniej części Hrubého Jeseníku. (PDF) [online], powiat.nysa.pl [zarchiwizowane z adresu 2018-08-13]  (pol. • cz. • niem.).
• Historie jesenické přírody. (PDF) [online], jeseniky.ochranaprirody.cz [zarchiwizowane z adresu 2021-11-13]  (cz.).
• Hrubý Jeseník (mapa) (JPEG) [online], dudisoft.eu [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04]  (cz.).
• Jeseníky – Praděd, Králický Sněžník. Turistická mapa 1:40 000, Zádveřice: SHOCart, 2018, ISBN 978-80-7224-736-3, OCLC 1103831608  (cz.).
• JiříJ. Koranda JiříJ., Minulost a současnost jesenických horských chat, Brno 1994, OCLC 802156632  (cz.). Brak numerów stron w książce
• Wysoki Jesionik (mapa turystyczna) 1:192 000 [online], pl.mapy.cz .

• MilanM. Vymislický MilanM., U chaty Švýcárna (film) [online], youtube.com, 6 maja 2015 [dostęp 2018-05-02] .
• PiotrP. Sosenko PiotrP., Pradziad – Malý Děd – Švýcárna – Kamzičí vrch – dolina potoku Środkowa Opawa – Vidly (film) [online], youtube.com, 22 maja 2023 [dostęp 2023-07-14] .
• Švýcárna (galeria zdjęć historycznych) [online], fotohistorie.cz [dostęp 2020-05-04]  (cz.).