Szałas

Ten artykuł dotyczy budynku. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Szałas pasterski w Beskidach
Jeden z szałasów na polanie Podskały w Gorcach
Szałas pasterski

Szałas – słowo pochodzenia wołoskiego (por. rum. sălaș „mieszkanie”, „siedziba”), oznaczające:

  • Trwały obiekt z drewna lub kamienia, czasami bez okien. Przeznaczony na sezonowe miejsce zamieszkania – np. pasterzy w górach.
  • Tymczasowe schronienie wykonane z gałęzi zwykle w kształcie stożka lub dwuspadowego daszka.

Nazewnictwo

W Tatrach i na Podtatrzu zamiast nazwy szałas używano też określeń koleba lub bacówka, a po słowackiej stronie Tatr koszar[1]. Nie każdy budynek związany z pasterstwem nazywa się szałasem. Według Wielkiej encyklopedii tatrzańskiej w Tatrach i na Podtatrzu nazwą szałas obejmowano tylko budynki, w których mieszkali pasterze owiec, nazwa ta nie obejmowała budynków pasterzy krów i wołów[1]. Dość powszechnym błędem spotykanym w przewodnikach turystycznych, a również w niektórych opracowaniach naukowych jest nazywanie szałasem budynków związanych co prawda z pasterstwem, ale nie przeznaczonych do mieszkania ludzi, lecz przeznaczonych na cele gospodarcze, np. magazynowanie siana czy narzędzi[1]. Ten rodzaj budynków nazywa się szopą[1]. W Gorcach w zależności od regionu szałasy noszą różne lokalne nazwy: koleba, bacówka, izbica, okół, koliba z jatą i in.[2].

Konstrukcja

Prymitywne szałasy pasterskie miały formę dwuspadowego dachu o konstrukcji ślemieniowo-sochowej opartego bezpośrednio na ziemi lub na wydrążonych pniach drzew. Bardziej rozbudowaną formę miały szałasy, gdzie dach wsparty był na niskich ścianach wykonanych w konstrukcji wieńcowej. Dachy kryte były dranicami lub gontem. Szałasy budowano bez trwałych łączeń, tak, aby łatwo można było je przenieść z miejsca na miejsce[3].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wyd. Górskie, 2004. ISBN 83-7104-009-1.
  2. ↑ Marek Cieszkowski, Paweł Luboński: Gorce – przewodnik dla prawdziwego turysty. Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Rewasz", 2004. ISBN 83-89188-19-8.
  3. ↑ Agnieszka Macoszek, Drewniana chałupa wiślańskiego górala na wybranych przykładach, [w:] Ewa Caban (red.), Gont, Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa, 2017, s. 90, ISBN 978-83-945841-5-3, OCLC 1014085410 [dostęp 2020-10-08].