Garona

Garona (Garòna)
Garòna a Bordèu
Caracteristicas
Longor	647 km
Bacin	55 000 km2
Bacin collector	Garona
Debit mejan	600 m3⋅s-1 (Bordèu)
Riu
Font principala	Plan de Beret
· Altitud	1 860 m
· Coordenadas	42° 42′ 35″ N, 0° 56′ 43″ E
Font segondària	Penjal èst del pic d'Aneto
· Localisation	Aragon, Pirenèus, Espanha
· Coordenadas	42° 39′ 15″ N, 0° 39′ 28″ E
S'escampa dins	l'ocean Atlantic
Geografia
Afluents principals
· Riba esquèrra	Aiguamòg • Toish • Sava • Gimona • Arrats • Gers • Baïsa • Avança • Siron
· Riba drecha	Ruda • Arièja • Òlt • Tarn • Bargalona • Dròt
Païses traversats	França,  Espanha
Regions traversadas	Occitània oficialament: * * Occitània * Nòva Aquitània
Vilas principalas	Vielha Sent Biat, Montrejau, Sent Gaudenç, Murèth, Tolosa, Blanhac Los Sarrasins - Autvilar - La Magistèra Agen, Marmanda, Lo Pòrt la Rèula, Lengon, Bordèu

Garona o Garòna (prononciacion dels ribeirencs levat en Aran) es un grand flume occitan (oficialament francés e espanhòl) que raja sus 647 km. Garona nais dins los Pirenèus espanhòls de la Val d'Aran.

Sa font es situada en Val d'Aran, al luòc dich l'Uelh deth Garona, al Plan de Beret.Lo flume se dirigís d'en primièr cap al nòrd, dintra dins l'estat francés al Pont del Rei, a Hòs, recep la Pica davalada dels massís de Luishon. Daissa los Pirenèus après aver asagat lo site antic de Sent Bertran de Comenge, puèi recep Nesta, càmbia de direccion cap al nòrd èst dins una val larga, asaga Sent Gaudenç, passa los pichons Pirenèus entre Sent Martòri e Martras Tolosana, recep Salat davalat de Sent Guironç. Lo flume travèrsa Murèth, recep Arièja a Portèth per aténher Tolosa ont càmbia de direccion cap al nòrd-oèst per se getar dins l'Ocean Atlantic a sa boca comuna amb Dordonha ont forman l'estuari de Gironda.

Entre Tolosa e Bordèu lo flume travèrsa Agen e recep sos principals afluents en riba drecha, Tarn e Òlt eissits del sistèma idrologic del Massís Central.

Lo flume es navegable de l'ocean fins a Lengon. Un canal lateral foguèt bastit al sègle XIX per jónher Lengon e Tolosa (ligason amb lo Canal de las Doas Mars de Tolosa a Seta).

Entre los Pirenèus e Tolosa lo flume es adobat per l'industria idroelectrica. Mai recentament doas centralas nuclearas foguèron bastidas sus las ribas, a Brau e Sent Loís en Blaiés e a Golfuèg.

A Bordèu lo flume es fòrça larg e jos l'influéncia de las marèas. A marèa nauta se forma un mascaret que puja lo flume.

• Vielha
• Sent Biat, Montrejau, Sent Gaudenç, Murèth, Tolosa, Blanhac
• Los Sarrasins - Autvilar - La Magistèra
• Agen, Marmanda, Lo Pòrt
• la Rèula, Lengon, Bordèu

[toponims de tornar veire]

En seguir lo cors del flume, s'encontran los afluents seguents :

Las fòrmas ancianas son : - en grèc, Garounas (Estrabon, cap a 10 ap. J.-C.), Garouna, Garuna, Garunas, Garina (Ptolemèu, cap a 150 ap. J.-C.), Garunna, Garounna (Marcian d'Heraclea cap a 470); - en latin, Garumna (Juli Cesar^[2]. - 52 ab. J.-C.), Garunna (Plini lo Vièlh cap a 100 ap. J.-C.), Garumna, Garunna, Garonna, Garona (Pomponi Mela cap a 43 ap. J.-C.), Garunda (Sidòni Apollinari cap a 460), Garumna en 1003, 1015, Garona en 980, 1081, 1105, Garonna en 1067, 1090, 1098, 1164, Garonne en 1105 ^[3], Gyrunda, Gyriunda en 1242, Garunna en 1480, Gironda en 1557.

1. ↑ Ne diu pas s'escriure *Gat Mòrt, l'origina estent ga, sinonim bordalés de gua.
2. ↑ Cesar, Bellum Gallicum, libre I, 1
3. ↑ Émile Connac, Dictionnaire topographique du département de la Haute-Garonne, manuscrit, 1882, Vol. 2, p. 1250, cercar sus Gallica