Cave: notitiae huius paginae nec praescriptiones nec consilia medica sunt.

Systema nervosum autonomicum sive Systema nervosum (neuro-)vegetativum sive Systema nervosum viscerale est una ex utrisque systematis nervosi (centralis velut peripherici) partibus et momentum functionis magnum organorum habet. Partes sympathicus et parasympathicus perpetuo ambientia interna responsum ambientium externorum mutant. Noti exempli sunt hypertensio ex angustia, sudor et diarrhoea ex commotione.

Discernens condiciones internae externaeque anno 1878 Claudius Bernard primus milieu interne (ambientia interna) usus est^[1]. Notio systematis nervosi autonomici a Iohannis Newport Langley oritur^[2].

Longe tempore solum notio Langleyianus systematis nervosi autonomici adhibetatur, hodie huius usus tamen notionis a terminologia anatomica animadvertitur: sub caudice A14.3.00.001 enim divisio autonomica sive pars autonomica systematis nervosi peripherici demandatur. Supra annotatio nomen vetum ambiguitatem ponere notat. Quia notio systematis nervosi autonomici non clare inter partes centralem et periphericam distinguat, ideo divisio autonomica rectius aestimanda sit. Adhuc autem conlatio haec de parte peripherica systematis nervosi autonomici atque parte centrali scribit.

Systema nervosum autonomicum ex partibus systematum nervosorum et centralis et peripherici sicuti postremo effectūs conciliantibus organorum effectorum cellulis compositum est. Intra abdominis viscera systema nervosum entericum dicitur.

Centralis sunt neuronorum partis parasympathicae (perikarya), quae et in trunco encephali et in medulla spinali locata sunt:

• Nucleus accessorius nervi oculomotorii (perikarya nervi oculomotorii) → Ganglion ciliare (dilatatio pupillae)
• Nucleus salivatorius superior (perikarya nervi facialis) → Ganglion pterygopalatinum (lacrimae) et ganglion submandibulare (saliva)
• Nucleus salivatorius inferior (perikarya nervi glossopharyngei) → Ganglion oticum (saliva)
• Nucleus dorsalis nervi vagi (perikarya nervi vagi) → ad plexum cardiacum (Ganglia cardiaca) cum parte superficiali (ad pulmones cum plexis pulmonalibus suis), ad ganglion coeliacum (gaster), ad ganglion mesentericum superius, ad ganglia aorticorenalia (ren)
• Pars sacralis (radices S_2-4): Perikarya nervorum splanchnici pelvini (nervi erigentes) → Ganglia pelvina

Centralis quoque sunt neuronorum partis sympathicae perikarya, quae solum in medulla spinali (non in trunco encephali) locata sunt:

• Perikarya nervorum medullae spinalis → Ganglion cervicothoracicum (stellatum) → Ganglion cervicale superius

Secundum Terminologia Anatomica pars peripherica systematis nervosi autonomici vocatur divisio autonomica^[3] (FCAT: A14.3.00.001), ex fibris nervosis et sympathicis et parasympathicis cum ganglionibus autonomicis suis constans, qua transmissiones nervorum ad organa effectoria ducuntur. Generatim quaeque fibrae autonomicae in ganglion autonomicum suum ad alias fibras nervosas transmittuntur. Fibrae ante ganglion praeganglionares, post ganglion invicem postganglionares nominantur:

Pars centralis - nervus praeganglionaris - ganglion - nervus postganglionaris - organum effector

Vero etiam differentia inter partem sympathicam et parasympathicam est: ganglia sympathica prope partem centralem sed procul organo effectore, et ganglia parasympathia procul parte centrali sed prope organum effectorem iacent, ideo fibrae sympathicae praeganglionares postganglionaribus breviores, parasympathicae vicissim longiores sunt.

Nonnulli nervi craniales non (sive non solum) motuum sensuumque agent, sed verum pars systematis nervosum autonomici sunt:

• Nervus oculomotorius (Nervus cranialis III)
• Nervus facialis (Nervus cranialis VII)
• Nervus glossopharyngeus (Nervus cranialis IX)
• Nervus vagus (Nervus cranialis X)

Constituit pars sympathicus ex parte cum centrali tum peripherica, quae vulgo "sympathicus" appellatur. Superant partium periphericarum centra cerebralia ut hypothalamus, truncus encephali, formatio reticularis. Gubernatio localis autem in medulla spinali, ibi in nucleo intermediolaterali fit. Iuxta medullam spinalem utroque latere singularis truncus sympathicus, catena gangliorum paravertebralium (cervicalium, thoracalium, lumbalium, sacralium), se porrigit.

Ganglia sympathica procul ab organis effectoribus, sed prope partem centralem sunt.

Ut sympathicae parti parasympathicae quoque partes centralis et peripherica est. Generaliter ganglia prope organa effectores, sed procul a parte centrali sunt.

Systema nervosum entericum sive systema nervosum intramurale pars systema nervosum autonomicum functiones apparatus digestorii (sensu stricto) gubernat.

Systema	organum effector	cellulae	pars autonomica	effectus	receptoria
Vasa sanguinea	arteriae	musculares	sympathica	vasoconstrictio	α1
	venae	musculares	sympathica	vasoconstrictio	α1
Glandulae salivariae	glandula parotidea	plexus nervosi periarteriales	sympathica	vasoconstrictio
		cellulae serosae	parasympathica	salivatio
	glandula sublingualis
	glandula submandibularis
Cutis	glandulae sudoriferae	eccrina
		apocrina
Oculi	musculus sphincter iridis	musculares	parasympathica	miosis
	musculus radialis iridis		sympathica	mydriasis	α1
	musculus ciliaris			contractio (accommodatio)
Cor	Nodus sinuatrialis		sympathica	tachycardia
	Sinus venosus
Systema respiratorium	pulmones	musculares	sympathica	Bronchodilatatio
			parasympathica	Bronchoconstrictio, secretio
Bronchi
Metabolismus	Iecur		sympathica	Glycogenolysis Gluconeogenesis	ß2
		Adipocyti		Lipolysis
	Pancreas	Cellulae ß	parasympathica	Secretio insulini
			sympathica	Deminutio secretionis insulini	α2
		Cellulae α	sympathica	Secretio glucagoni	ß
Systema urogenitale	Vesica urinaria	Musculus detrusor	parasympathica	contractio	ß1
		Trigonum	sympathica	contractio	α1
		Musculus sphincter internus
	Prostata	mm. leves	sympathica	contractio	α1

Nam partes praecipuae et sympathica et parasympathica axones suos sparse in corpus transmittunt, adeo tangunt non solum organa, ut pupillas et glandulas salivarias et cor et pulmones et vesicam urinariam, sed etiam transmissiones chemicae ad vasa sanguinea simul enim et arteriarum et venarum perveniunt.

Systemate autonomico receptoria structurae afferentes (sensus viscerales) et organa structurae efferentes sunt. Stimuli, qui afferentes huius movent, sunt naturarum et electricae et hormontum et chemicae et corporalis. Regiones cerebrales superiores stimulos accipientes per neurona praemotorica ad rete sympatheticum agunt. Dehinc partes sympathicus et parasympathicus ambientia interna responsum ambientium externorum usque et sustentant et mutant. Sub cerebri gubernatione in hypothalamo et aliis medullae oblongatae et spinalis centris nervi autonomici in vel prope organa et cellulas ducuntur, ubi effectus autonomici fiunt.

Stimuli et externi et interni, qui signa excitantia systematis nervosi autonomici provocent, structuras hypothalami et neurona praemotorica requirunt.

Effectus sympathici per receptoria adrenergica transmittuntur.

Vero sensus in systemate nervoso autonomico multipliciter est. Quisque stimulorum crebro per nervos afferentes in systema transmittitur. Itinera principalia sunt nervi afferentes nervi vagi et nervorum spinalium.

Quia systemate autonomico quaedam receptoria sunt, ideo scilicet medicamenta pharmacologica cum effectibus receptoriorum systematis autonomici disputata et divisa sunt. Substantiae pharmacologicae quae

• partem sympathicam incitent nunc sympathomimetica dicitur,
• partem sympathicam inhibeant sympatholytica,
• partem parasympathicam incitent nunc parasympathomimetica, et postremo
• partem parasympathicam inhibeant parasympatholytica.

Sympathomimetica inter directa et indirecta distinguuntur. Sympathomimetica directa receptoria adrenergica stimulant. Sympathomimetica directa sunt, per exemplum, Naphazolinum (α), Tetryzolinum (α), Salbutamolum (ß₂), adrenalinum (et α et ß)

Sympatholytica sunt, per exemplum, Alfuzosinum (α), Tamsulosinum (α), Mirtazapinum (α), Bisoprololum (ß), Timololum (ß).

Quoque parasympathomimetica inter directa et indirecta distinguuntur. Parasympathomimetica directa sunt, per exemplum, Carbacholum, Pilocarpinum. Indirecta, quae cholinesterases inhibeant, sunt Rivastigminum, Neostigminum, Ubretidum.

Hae receptoria muscarinica sive nicotinica inhibent. Parasympatholytica inhibitionis receptoriorum muscarinicorum antagonistae muscarinicae sunt, per exemplum, Atropinum, Biperidenum, Ipratropiumbromidum, Oxybutyninum, Orphenadrinum. Plantae solanacearum complures substantias anticholinergicas continent.

Neuropathiae autonomicae sunt passionum grex ad nervos autonomicos spectantes. Secundum initium in acutas et chronicas dividuuntur. Initii acuti sunt syndromata neoplastica, syndroma Guillain et Barre, syndroma Sjögren, velut infectione vel toxino, chemotherapia causa. Initii chronici sunt diabetes mellitus et amyloidosis^[4].

• Jänig W (2006). The Integrative Action of the Autonomic Nervous System. Neurobiology of Homeostasis  (Anglice)
• Carolus Scott Sherrington (1900) de sensu cutaneo (Anglice)

• Cerebrum
• Contentio enervans (biologia)
• Diencephalon
• Homoeostasis
• Medulla spinalis
• Morbus Parkinson

• ISAN (societas internationalis neuroscientiae autonomicae), situs interretialis (Anglice)