ანა მარია ლუიზა მედიჩი
პფალცის კურფიურსტი
მმართ. დასაწყისი:	5 ივნისი, 1691
მმართ. დასასრული:	8 ივნისი, 1716
წინამორბედი:	ელიზაბეთ ამალია ჰესენ-დარმშტადტელი
მემკვიდრე:	ელიზაბეთ ავგუსტა ზულცბახელი
პირადი ცხოვრება
დაბ. თარიღი:	11 აგვისტო, 1667
დაბ. ადგილი:	პიტის სასახლე, ფლორენცია, ტოსკანა
გარდ. თარიღი:	18 თებერვალი, 1743, (75 წლის)
გარდ. ადგილი:	პიტის სასახლე, ფლორენცია, ტოსკანა
მეუღლე:	იოჰან ვილჰელმი, პფალცის კურფიურსტი
სრული სახელი:	ანა მარია ლუიზა დე’ მედიჩი
დინასტია:	მედიჩები
მამა:	კოზიმო III, ტოსკანის დიდი ჰერცოგი
დედა:	მარგარიტა ლუიზა ორლეანელი
რელიგია:	კათოლიციზმი
ანა მარია ლუიზა მედიჩი ვიკისაწყობში

ანა მარია ლუიზა დე’ მედიჩი (იტალ. Anna Maria Luisa de' Medici, გერმ. Anna Maria Luisa de' Medici; დ. 11 აგვისტო, 1667 — გ. 18 თებერვალი, 1743) — მედიჩთა დინასტიის უკანასკნელი წარმომადგენელი. ხელოვნების მფარველი, შექმნა მედიჩის ხელოვნების ნიმუშების დიდი კოლექცია, რომელთა დიდი ნაწილი მემკვიდრეობით ძმისგან, ჯან გასტონეგან მიიღო და რომლებიც დღეისათვის უფიციში ინახება. აღსანიშნავია, რომ ამის მისაღებად მას პფალცის დატოვება და ფლორენციაში გადასახლება მოუწია, რადგანაც იმჟამინდელმა ახალმა ჰერცოგმა ასეთი ძვირფასეულობის დედაქალაქიდან გატანაზე უარი განაცხადა.

იგი იყო ტოსკანის დიდ ჰერცოგ კოზიმო III-ისა და მისი მეუღლის, ლუი XIII-ის ძმიშვილის, მარგარიტა ლუიზა ორლეანელის ერთადერთი ასული. მას შემდეგ, რაც ცოლად პფალცის კურფიურსტს, უკვე დაქვრივებულ იოჰან ვილჰელმს გაჰყვა ცოლად, იგი პფალცის კურფიურსტი გახდა და გერმანიაში გადასახლდა, სადაც მუსიკას მფარველობდა, რამაც პფალცის სამეფო კარს მუსიკალური ცენტრის რეპუტაცია მოუტანა. ვინაიდან იოჰან ვილჰელმს სიფილისი ჰქონდა, მათი კავშირიდან მემკვიდრე არ გამჩნდარა, რამაც ანა მარია ლუიზას ძმების უშვილობასთან ერთად მედიჩების დინასტიის საბოლოოდ შეწყვეტა გამოიწვია.

1713 წელს მისი ძმის, ფერდინანდოს უშვილოდ დაღუპვის შემდეგ, კოზიმო III-მ სამემკვიდრეო კანონები შეცვალა, რათა მის შემდეგ ტახტზე ანა მარია ლუიზა ასულიყო. ევროპელმა მონარქებმა ეს ყოველივე არ დაუშვეს, რის გამოც მის შემდეგ ტახტზე ჯან გასტონე მედიჩი ავიდა, რომლის გარდაცვალების შემდეგაც, 1737 წელს ტოსკანაში საღვთო რომის იმპერატორ კარლ VI-მ თავისი სიძე, ფრანც ლოთარინგიელი გაამეფა, რის შემდეგაც ტოსკანას ჰაბსბურგ-ლოთარინგიელები მართავდნენ. ამის სანაცვლოდ, ავსტრიელემბა ანას ფლორენციაში ცხოვრების ნებაც დართეს და კომპენსაციის სახით ტოსკანის ნომინალური რეგენტის წოდება შესთავაზეს, რაზეც უარი განუცხადათ. 1743 წელს, ანა მარია ლუიზას გარდაცვალებით, საბოლოოდ შეწყდა მედიჩთა ოთხასწლოვანი დინასტია. იგი დაკრძალეს სან ლორენცოს ბაზილიკაში, რომელიც მისი ხელშეწყობით დაასრულეს.

ანა მარია ლუიზა დაიბადა 1667 წლის 11 აგვისტოს პიტის სასახლეში, ფლორენციაში. იგი იყო ტოსკანის დიდ პრინც კოზიმო მედიჩისა და მისი ცოლის, მარგარიტა ლუიზა ორლეანელის მეორე შვილი და პირველი ასული. ცნობილია, რომ მასზე ფეხმძიმობის დროს, დედამისი მუცლის მოშლას ცდილობდა, თუმცა არ გამოუვიდა. მას სახელი დეიდამისის, მონპესიეს ჰერცოგინია ანა მარია ლუიზა ორლეანელის პატივსაცემად დაარქვეს. 1670 წელს მამამისი, კოზიმო III ტოსკანის დიდი ჰერცოგი გახდა.

მისი მშობლების კატასტროფული ურთიერთობა გაუთავებელი ჩხუბით შემოიფარგლებოდა. მარგარიტა ლუიზა ყველა შანსს იყენებდა კოზიმოს დასამცირებლად. ერთ-ერთი წყაროს ცნობით, მან კოზიმოს პირდაპირ პაპის ლეგატის თვალწინ უწოდა „ცუდი საყვარელი“. მათი მტრობა 1674 წლის 26 დეკემბრამდე გაგრძელდა. მას შემდეგ, რაც ურთიერთობის დალაგებისა და შერიგების ყველანაირი მცდელობა ჩავარდა, კოზიმო დათანხმდა მისი ცოლის საფრანგეთში დაბრუნების იდეას. ამ დღეს შედგენილმა კონტრაქტმა, მარგარიტა ლუიზას ყველა პრივილეგია გაუუქმა ტოსკანაში და ასევე მისი მთელი ქონება, მისი გარდაცვალების შემდეგ მედიჩებს დარჩებოდათ. ამის სანაცვლოდ, კოზიმომ მას პენსია გამოუყო 80, 000 ლივრის ოდენობით. 1675 წლის ივნისში, მარგარიტა ლუიზამ დატოვა ტოსკანა და საფრანგეთში გადასახლდა, რის შემდეგაც უკან აღარ დაბრუნებულა და აღარც შვილები უნახავს. ამის შემდეგ, ანა მარია ლუიზასა და მის ძმებს ბებია, ტოსკანის ქვრივი ჰერცოგინია ვიტორია დელა როვერე ზრდიდათ.

1669 წლიდან, ანა მარია ლუიზა, საფრანგეთის მეფე ლუი XIV-ისა და დედოფალ მარია ტერეზა ესპანელის ერთადერთი ვაჟის, დოფინ ლუი დე ბურბონის საცოლედ ითვლებოდა. კოზიმო III-ს, რომელსაც თავისი ცოლიდან გამომდინარე ფრანგები დიდად გულზე არ ეხატებოდა, არ სურდა თავისი ერთადერთი ასულის საფრანგეთის სამეფო კარზე გათხოვება. ამის გამო, მან ეს ნიშნობა ჩაშალა, თუმცა რეალური მიზეზები არასდროს უთქვამს. ყოველივე ამის შემდეგ, ანა მარია ლუიზა დაინიშნა პორტუგალიის მეფე პედრუ II-ზე. ახლა უკვე პორტუგალიელებმა ჩაშალეს მოლაპარაკებები, რადგანაც შიშობდნენ, რომ ანა მარია ლუიზას შეიძლებოდა დედის ტემპერამენტული ხასიათი გამოჰყოლოდა. ბევრი მიიჩნევს, რომ ეს მოლაპარაკებები ბებიამისმა, ვიტორია დელა როვერემ ჩაშალა, რომელსაც მისი გათხოვება პორტუგალიაში არ უნდოდა.

პორტუგალიის, საფრანგეთის, ესპანეთისა და სავოიის ტახტის მემკვიდრეებთან არსებული ჩაშლილი საქორწინო მოლაპარაკებების შემდეგ, მისი ხელი ითხოვა ინგლისის, ირლანდიისა და შოტლანდიის მეფე ჯეიმზ II-ის ცოლის ძმამ, მოდენას ჰერცოგმა ფრანჩესკო II-მ. ეს მოლაპარაკებები საღვთო რომის იმპერატორმა ლეოპოლდ I-მა ჩაშალა, რომელმაც თავისი დაქვრივებული სიძის, პფალცის კურფიურსტ იოჰან ვილჰელმის სასარგებლოდ გააკეთა ეს. იოჰან ვილჰელმს აქამდე ცოლად ჰყავდა ლეოპოლდის უმცროსი ნახევარ-და, ერცჰერცოგინია მარია ანა იოზეფა ავსტრიელი, რომელიც ახალგაზრდა და უშვილო დაიღუპა, მას კი მემკვიდრე სურდა. ეს მოლაპარაკებები წარმატებული აღმოჩნდა და საბოლოოდ, ანა მარია ლუიზას საქმროდ სწორედ იოჰან ვილჰელმი შეარჩიეს. 1691 წლის 29 აპრილს, ანა მარია ლუიზა და იოჰან ვილჰელმი მარიონეტულად დაქორწინდნენ. ქორწილში მყოფი მემატიანე, აღგვიწერს პფალცის ახალი კურფიურსტინას გარეგნობას:

	„ის საოცარი პიროვნებაა, მაღალია, აქვს ქათქათა კანი, მისი თვალები დიდი და აზრიანია, მისი თმა შავია, მისი პირი პატარაა, მაგრამ ტუჩები სავსე, მისი კბილები კი სპილოს ძვალივით თეთრი...“

1691 წლის 6 მაისს დიუსელდორფში (პფალცის დედაქალაქი) გაემგზავრა, სადაც მისი უმცროსი ძმა, ჯან გასტონეც გაჰყვა. იგი ქმარს ინსბრუკში შეხვდა, სადაც იოჰან ვილჰელმი გაოცებული დარჩა. ისინი აქვე დაქორწინდნენ და გზა ერთად განაგრძეს, ჯან გასტონე კი უკან გაბრუნდა. ამრიგად, ახალი კურფიურსტი ჩავიდა პფალცში, რომელიც მიმდინარე ცხრაწლიანი ომის გამო მიწასთან იყო გასწორებული. ეს ომი საფრანგეთის მეფე ლუი XIV-ის წამოწყებული იყო, რომელიც თავისი რძალს, ელიზაბეთ შარლოტა პფალცელს პფალცის ერთადერთ კანონიერ მემკვიდრედ აცხადებდა და ამრიგად ტახტისთვის იბრძოდა. ელიზაბეთ შარლოტა რეალურად პფალცის კურფიურსტთა უფროსი შტოს უკანასკნელი მემკვიდრე იყო და გარკვეულწილად ეკუთვნოდა ტახტი, თუმცა მისი ბიძაშვილი იოჰან ვილჰელმი და მისი დები, რომლებიც პორტუგალიის, ავსტრიის, პარმის, პოლონეთისა და ესპანეთის მონარქებზე იყვნენ დაქორწინებულები ამას მკაცრად უარყოფდნენ. მიუხედავად ამისა, ფრანგები პფალცის ქალაქების ნგრევას განაგრძობდნენ.

1692 წელს ანა მარია ლუიზა დაორსულდა, მაგრამ მალევე მოეშალა. ჩასვლისთანავე, მას თავისი ქმრისგან სიფილისი გადაედო, რის გამოც ისიც და მისი ქმარიც სამუდამოდ უშვილოები დარჩნენ. მიუხედავად ამისა, მათ ნამდვილად ჰარმონიული ქორწინება ჰქონდათ. ისინი დროს ბურთით თამაშში, მუსიკის მოსმენასა და საზეიმო ღონისძიებების მოწყობაში ატარებდნენ. იმის გამო, რომ ანა მარია მუსიკის დიდი მფარველი იყო, პფალცის სამეფო კარი ევროპის მუსიკალურ ცენტრად იქცა.

სულ მალე, ანა მარიამ თავისი უმცროსი ძმის, პრინცი ჯან გასტონესთვის ცოლის შერთვა მოისურვა, საცოლის შერჩევა კი თავად იკისრა. 1697 წლის 2 ივლისს, ჯან გასტონე დიუსელდორფში დაქორწინდა გავლენიან გერმანელ დიდებულზე, ეს იყო ანა მარია ფრანცისკა საქსენ-ლაუენბურგელი. მათი ქორწინება უიღბლო აღმოჩნდა, რის გამოც 1708 წლიდან ცალ-ცალკე ცხოვრობდნენ.

1708 წელი არა მხოლოდ ჯან გასტონეს, არამედ ცხრაწლიანი ომის დასასრულიც აღმოჩნდა. ამ წელს დაიდო რიისვიკის ზავი, რითაც ლუი XIV-მ პფალცის კანონიერ კურფიურსტად იოჰან ვილჰელმი სცნო და დაუბრუნა დაკავებული ქალაქები. მეგობრული ურთიერთობების დამყარებისთანავე, პროტესტანტულ პფალცს ერთდროულად მიაწყდა 2 000 ფრანგი ჰუგენოტი, რომლებიც სამშობლოში იდევნებოდნენ. 1705 წლიდან, პფალცში ოფიციალურად ამოქმედდა რელიგიური თავისუფლების სისტემა.

მისი უფროსი ძმის, ფერდინანდოს უშვილოდ გარდაიცვალების შემდეგ, კოზიმო III-ს სურდა მემკვიდრული ხაზის ცვლილება ისე, რომ ტახტი ჯან გასტონეს ნაცვლად ანა მარია ლუიზას დარჩენოდა. ამ გეგმას ევროპელ მონარქთა მხრიდან დიდი წინააღმდეგობა შეხვდა. საღვთო რომის იმპერატორი კარლ VI, რომლის დაქვემდებარებაშიც ოფიციალურად შედიოდა ტოსკანა, იყო ერთადერთი მონარქი, რომელიც ამას მიემხრო, ვინაიდან მასაც მემკვიდრედ თავისი ასული, მარია ტერეზია ჰყავდა.

რამდენიმე წელიწადში, ტოსკანის მემკვიდრეობის საკითხი კიდევ უფრო გამწვავდა. ამის მიზეზი ის იყო, რომ კოზიმო III-ის უმცროსი ძმა, კარდინალი ფრანჩესკო მარია მედიჩიმ იქორწინა გუასტალას ჰერცოგ ვინჩენცო გონძაგას ასულ ელეონორა გონძაგაზე, რომელთაც პრეტენზია გაუჩნდათ ტახტზე. თავად ფრანჩესკომ განაცხადა, რომ მისი ჯანმრთელობა გაუმჯობესებისაკენ მიდიდოდა და სულ მალე ტოსკანას მემკვიდრეს გაუჩენდა. ბედის ირონიით, ამ ამბიდან ორ წელიწადში იგი უშვილოდ გარდაიცვალა.

1713 წელს, კოზიმომ შეადგინა ამ თემასთან დაკავშირებული სათათბირო საბჭო, სადაც საბოლოოდ გადაწყდა, რომ ტახტის პირველი მემკვიდრე ჯან გასტონე იყო, მისი უშვილოდ გარდაცვალების შემთხვევაში კი ტახტი ანა მარია ლუიზას დარჩებოდა. ამან იმპერატორი კარლ VI აღაშფოთა, რომელმაც განაცხადა, რომ ტოსკანის დიდი საჰერცოგო საღვთო რომის იმპერიის პროვინცია იყო და მხოლოდ მას ჰქონდა მემკვიდრული ხაზის ცვლილების პრეროგატივა. შემდგომი გართულებების თავიდან ასაცილებლად, ანა მარიას შემდგომ მემკვიდრედ დასახელდა ესპანეთის მეფე ფილიპე V-ის ცოლი, დედოფალი ისაბელ ფარნეზე, რომლის დიდი ბებიაც იყო ტოსკანის ჰერცოგის ასული მარგერიტა მედიჩი. 1716 წელს, კარლ VI-მ, რომელიც მუდმივად ცვლიდა მემკვიდრულ ხაზს, განაცხადა, რომ არჩევითი მემკვიდრეობა ჯობდა, თუმცა დასძინა, რომ ავსტრიასა და ტოსკანას მალე უნდა მიეღწიათ შეთანხმებისთვის, რათა გადაერჩინათ მედიჩის დინასტია.

1717 წელს, კოზიმომ გამოაცხადა, რომ ანა მარიას შემდეგ ტოსკანის მემკვიდრეობას მოდენას მმართველი ესტეები მიიღებდნენ. 1718 წელს კარლ VI-მ ვეტო დაადო ამ გადაწყვეტილებას და განაცხადა, რომ ვერანაირად ვერ მოხერხდებოდა მოდენასა და ტოსკანის გაერთიანება.

1716 წლის 8 ივნისს, ოცდახუთწლიანი ბედნიერი ქორწინების შემდეგ, იოჰან ვილჰელმი გარდაიცვალა. დაქვრივებული ანა მარია ლუიზა, 1717 წლის ოქტომბერში ფლორენციაში დაბრუნდა. აქ ჩასული ანა მარია ლუიზა ძალიან მალე ცუდი ურთიერთობა ჩამოუყალიბდა თავისი ძმის, ფერდინანდოს ქვრივთან, ვიოლანტე ბეატრიქს ბავარიელთან. მის დაბრუნებას ვიოლანტე იმდენად ცუდად შეხვდა, რომ მან თავისი ძმისგან ნებართვა ითხოვა და დაუყოვნებლივ მიუნხენში დაბრუნდა. ჯან გასტონეს სურდა, რომ იგი ფლორენციაში ყოფილიყო, ამიტომაც იგი მალევე უკან ჩამოიყვანა. ორი ქალის ასეთი ურთიერთ მტრობის გამო, კოზიმო III-მ, ვინაიდან ანა მარია მისი მემკვიდრე იყო, ვიოლანტე ბეატრიქსს გათანაბრების მიზნით უბოძა სიენას გუბერნატორობა.

1718 წლის 4 აპრილს, ინგლისმა, ირლანდიამ, შოტლანდიამ, ნიდერლანდებმა, ავსტრიამ და ესპანეთმა ერთპიროვნულად აირჩიეს ესპანეთის მეფე ფილიპე V-ისა და ისაბელ ფარნეზეს უფროსი ვაჟი, დონ კარლოსი ტოსკანის ტახტის მემკვიდრედ. 1722 წელს, ანა მარია ლუიზას უკვე ოფიციალურად მოეხსნა მემკვიდრის სტატუსი, მიუხედავად თავად კოზიმო III-ის წინააღმდეგობისა. სწორედ ამ დროს, მარგარიტა ლუიზა ორლეანელი, ანა მარია ლუიზას დედა, პარიზში გარდაიცვალა, 76 წლის ასაკში. ნაცვლად იმისა, რომ 1674 წელს დადებული ხელშეკრულების თანახმად, მისი ქონება მის შვილებს გადასცემოდათ, ყოველივე ეს მის შორეულ ნათესავს, პრინცესა დე ეპინუას, ანუ ელიზაბეტ ტერეზა ლოთარინგიელს გაუგზავნეს.

1723 წლის 25 ოქტომბერს, გარდაცვალებამდე ექვსი დღით ადრე, კოზიმო III-მ საბოლოოდ გამოაცხადა, რომ ტოსკანა დამოუკიდებლად დარჩებოდა. ამავე გადაწყვეტილებით, ტახტის პირველ-მეორე მემკვიდრეებად ჯან გასტონე და ანა მარია დასახელდნენ. დიდმა ჰერცოგმა ამრიგად გამოიყენა თავისი უფლება, თავად აერჩია მემკვიდრე. სამწუხაროდ, ევროპელებმა მისი უკანასკნელი სურვილი დააიგნორეს. ჯან გასტონესა და ანა მარიას ერთმანეთთან კარგი ურთიერთობა არ ჰქონიათ. ანა მარიას მისი ლიბერალური პოლიტიკა აღიზიანებდა, ჯან გასტონე კი მას ადანაშაულებდა თავის უბედურ ქორწინებაში, რომელიც ანა მარია ფრანცისკა საქსენ-ლაუენბურგელთან ჰქონდა. ტახტზე ასულმა ჯან გასტონემ უარყო მამის ანტისემიტური პოლიტიკა და ებრაელებს თავისუფლება მიანიჭა. ამასთან, ანა მარია აიძულეს დაეტოვებინა პიტის სამეფო რეზიდენცია და ლა კიეტეს ვილაში გადასახლებულიყო. 1722-25 წლებში, ყოფილმა კურფიურსტინამ ეს ვილა ნამდვილ სასახლედ აქცია, რომელიც ცნობილი გახდა თავისი საუცხოო ბაღებითა და ქანდაკებებით. აქ მას ხშირად სტუმრობდნენ სხვადასხვა რელიგიური პირები.

მიუხედავად ორმხრივი ზიზღისა, ანა მარია და ვიოლანტე ბეატრიქსი ჯან გასტონეს სიძულვილმა გააერთიანა. ისინი ერთად მუშაობდნენ მისი სახალხო იმიჯის გაფუჭებაზე. აღსანიშნავია, რომ ამ პერიოდში ძალიან ხშირად ვრცელდებოდა ცრუ ჭორები დიდი ჰერცოგის გარდაცვალებასთან დაკავშირებით. ამ ყოველივეს ანა მარია და ვიოლანტე ბეატრიქსი აკეთებდნენ, რაც ხალხს მარტივად სჯეროდა, რადგან ჯან გასტონე იშვიათად თუ ტოვებდა თავის სასახლეს. იგი ხალხში ბოლოს 1729 წელს გამოჩნდა იოანე ნათლისმცემელის სახელობის დღესასწაულზე. ერთმანეთის მოძულე რძალ-მული თანდათან თავის მხარეს იბირებდა ჯან გასტონეს მოკავშირეებს, რასაც ხშირი და საოცარი ბანკეტებით ახერხებდნენ. მათ დიდებულ ბანკეტებზე დასწრება დიდ პატივად ითვლებოდა ფლორენციელებში, სადაც მასპინძლები ტალახს ესროდნენ დიდ ჰერცოგს. ყოველივე ეს, 1731 წელს, ვიოლანტე ბეატრიქსის გარდაცვალების შემდეგ შეწყდა.

1736 წელს, ესპანეთის ინფანტი დონ კარლოს დე ბურბონი, პოლონეთის მემკვიდრეობის ომში მონაწილეობის მიღების გამო, მოხსნეს ტოსკანის ტახტის მემკვიდრის თანამდებობიდან. ამის შემდეგ მემკვიდრე საღვთო რომის იმპერატორ კარლ VI-ის სიძე, ლოთარინგიის ჰერცოგი ფრანსუა III გახდა, რომელსაც გერმანელებმა ფრანც შტეფანი შეარქვეს. 1737 წლის იანვარში, ესპანეთის ჯარები, რომელთაც 1731 წლიდან მოყოლებული დაკავებული ჰქონდათ ტოსკანა, დაამარცხეს და გააძევეს ავსტრიელებმა, რომელთა 6,000 კაციანი ჯარიც ჩადგა ტოსკანაში.

ჯან გასტონე 1737 წლის 9 ივლისს გარდაიცვალა უშვილოდ. როგორც მის დას, ანა მარია ლუიზას ნომინალურად შესთავაზეს კრაონის პრინცის რეგენტობა, თუმცა მან უარი განაცხადა. ჯან გასტონეს მთლიანი ქონება, რომელიც 2,000,000 ლივრს, ხელოვნების ნიმუშების დიდ კოლექციას, დიდ მიწის ნაკვეთებს, სასახლეებსა და ურბინოს საჰერცოგოს მოიცავდა, მთლიანად ანა მარია ლუიზას დარჩა. ამავე წლის 31 დეკემბერს მან ხელშეკრულებას მოაწერა ხელი, რომლითაც ამ ყველაფრის ოფიციალური მფლობელი გახდა, თუმცა მხოლოდ იმ პირობით, რომ ეს ყველაფერი კვლავ ფლორენციაში დარჩებოდა და ქვეყნიდან არ გავიდოდა.

ტოსკანაში ფრანც შტეფანის გამეფებისთანავე, რომელმაც უარი განაცხადა აქ გადაცხოვრებაზე, ქვეყნის მმართველად ვიცე-მეფე დაინიშნა პრინც დე კრაონის სახით, რომელიც აქ არსებულ სიტუაცია ვულგარულს უწოდებდა. მიუხედავად იმისა, რომ კრაონი ფრანგი იყო, მაინც არ მოსწონდა ტოსკანაში არსებული ვითარება და იგი ხალხში მორალის ჩანერგვას ცდილობდა, მაგრამ ამაოდ. აღსანიშნავია, რომ ანა მარია ლუიზამ დაასრულა თავისი დიდი ბაბუის, ფერდინანდო I-ის მიერ 1604 წელს დაწყებული კაპელა დეის მშენებლობა, რომელიც კვირაში 1 000 ლივრი უჯდებოდა. ამასთან, წელიწადში ქველმოქმედებისათვის 4,000 ჰქონდა გამოყოფილი. თანამედროვე თვალსაზრისით ეს ახლანდელი 629,000 გირვანქა სტერლინგის ეკვივალენტია. ასევე მისი ხარჯებით ჩაუტარდა რესტავრაცია სან ლორენცოს ბაზილიკას. რესტავრაციის დასრულებას იგი თავად ვეღარ მოესწრო, თუმცა ანდერძში გათვალისწინებული იყო, რომ მისი მემკვიდრეობიდან გარკვეული თანხა მის დასრულებას უნდა მოხმარებოდა. ანა მარია ლუიზა მედიჩი გარდაიცვალა 1743 წლის 18 თებერვალს, 75 წლის ასაკში, პიტის სასახლეში, ფლორენციაში. მის გარდაცვალებასთან ერთად, საბოლოოდ შეწყდა მედიჩების დინასტიაც, რომელიც ტოსკანაში ჯერ კიდევ XIV საუკუნიდან გაბატონდა. იგი დაკრძალეს ფლორენციაში, სან ლორენცოს ბაზილიკაში. მისი სასახლეები და მიწები მან ფრანც შტეფანს დაუტოვა, ხოლო დარჩენილი ფული, რომელიც 500,000-ს შეადგენდა თავის მეგობარსა და წარსულში მამამისის მრჩეველს, ჰერცოგ რანუციოს.

ანა მარია ლუიზას ყველაზე კარგ გადაწყვეტილებად მის მიერ გაფორმებული „საოჯახო პაქტი“ მიიჩნევა, რომლის მიხედვითაც, მედიჩების ნამდვილად უზარმაზარი კულტურული მემკვიდრეობის გატანა ვერ მოხერხდა და ის ფლორენციას დარჩა, რაც დღემდე განაპირობებს იმას, რომ ფლორენცია არ კარგავს ტურისტების ინტერესს. მისი გარდაცვალებიდან თექვსმეტი წლის შემდეგ გაიხსნა მამამისის დროს დაწყებული უფიცის გალერეა, სადაც წარმოდგენილია მედიჩების კოლექციაში შემავალი ხელოვნების ნიმუშები, რომელიც დღემდე აქტიურად ფუნქციონირებს.

1966 წელს ფლორენციაში მდინარე არნო ადიდდა და ნიაღვარი სან ლორენცოს ბაზილიკაშიც შევარდა, სადაც როგორც ცნობილია ანა მარია ლუიზას საფლავიც დაიტბორა. 2012 წელს მეცნიერებმა მისი საფლავი გახსნეს და მისი ძვლების გამოკვლევის შედეგად დაადგინეს, რომ ანა მარია ლუიზას გარდაცვალების მიზეზი სიფილისი გახდა.

• 11 აგვისტო, 1677 - 29 აპრილი, 1691: მისი უდიდებულესობა პრინცესა ანა მარია ლუიზა;
• 29 აპრილი, 1691 - 8 ივნისი, 1716: მისი მოწყალე უდიდებულესობა კურფიურსტი პფალცისა და რაინისა;
• 8 ივნისი, 1716 - 18 თებერვალი, 1743: მისი მოწყალე უდიდებულესობა ქვრივი კურფიურსტი პფალცისა და რაინისა;

• მედიჩები
• კოზიმო III მედიჩი
• მარია ანა იოზეფა ავსტრიელი
• კარლ VI (სრი)

• Acton, Harold (1980). The Last Medici. Macmillan. ISBN 0-333-29315-0
• Bertelli, Sergio (2003). The King's Body: Sacred Rituals of Power in Medieval and Early Modern Europe. Pennsylvania State University Press. ISBN 978-0-271-02344-1
• (in Italian) Casciu, Stefano. (1993). Anna Maria Luisa de' Medici Elettrice Palatina: (1667–1743). Bruschi. ISBN 88-8347-359-0.
• Chelleri, Fortunato; Vavoulis, Vavoulis (2000). Keyboard Music. A-R Editions. ISBN 978-0-89579-457-4.
• Cont, Alessandro (2018). La Chiesa dei principi. Le relazioni tra Reichskirche, dinastie sovrane tedesche e stati italiani (1688-1763), preface of Elisabeth Garms-Cornides, Trento, Provincia autonoma di Trento ISBN 978-88-7702-454-1, pp. 103-138, https://www.academia.edu/38170694/La_Chiesa_dei_principi._Le_relazioni_tra_Reichskirche_dinastie_sovrane_tedesche_e_stati_italiani_1688-1763_prefazione_di_Elisabeth_Garms-Cornides_Trento_Provincia_autonoma_di_Trento_2018
• Crankshaw, Edward (1969). Maria Theresa. Longmans, Green & Co.
• Diaz-Andreu, Margarita (2008). A World History of Nineteenth-Century Archaeology: Nationalism, Colonialism, and the Past. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-921717-5.
• Hale, J.R. (1977). Florence and the Medici. Orion. ISBN 1-84212-456-0.
• Hibbert, Christopher (1979). The Rise and Fall of the House of Medici. Penguin. ISBN 978-0-14-005090-5
• Lawrence, Cynthia Miller (1997). Women and Art in Early Modern Europe: Patrons, Collectors and Connoisseurs. Pennsylvania State University Press. ISBN 978-0-271-01969-7.
• Mosco, Marilena (2004). The Museo degli argenti: collections and collectors. Giunti. ISBN 88-09-03793-6.
• Napier, Edward Henry (1846). Florentine History: from the Earliest Authentic Records to the Accession of Ferdinand the Third: Volume V. Moxon.
• Otterness, Philip (2007). Becoming German: The 1709 Palatine Migration to New York. Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-7344-9.
• Pevitt, Christine (1997). The Man Who Would Be King: The Life of Philippe d'Orleans, Regent of France. Weidenfeld and Nicolson. ISBN 0-297-81317-X.
• Solari, Giovanna (1968). The House of Farnese: A Portrait of a Great Family of the Renaissance. Doubleday & Co.
• Strathern, Paul (2003). The Medici: Godfathers of the Renaissance. Vintage. ISBN 978-0-09-952297-3.
• Timms, Colin (2003). Polymath of the Baroque: Agostino Steffani and His Music. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-515473-3.
• Wilson, Peter (1998). German Armies: War And German Society, 1648–1806. Routledge. ISBN 978-1-85728-106-4.
• Young, G.F. (1920). The Medici: Volume II. John Murray.