მის მმართველობას ესპანეთში ფრანგული გავლენის აშკარა ზრდა მოჰყვა. 1724 წელს იგი ტახტიდან თავისი ძის, ლუის I-ის სასარგებლოდ გადადგა, თუმცა იგი იმავე წელს უშვილოდ აღესრულა და ტახტი ისევ ფილიპემ დაიკავა. ფილიპეს დეპრესიით კი სარგებლობდა მისი მეორე ცოლი, დედოფალი ისაბელ ფარნეზე და ერთობ დიდი გავლენა მოიხვეჭა. ისაბელის მეოხებით მათმა საერთო ვაჟებმა მოახერხეს ესპანეთის იტალიური კოლონიების, ნეაპოლისა და სიცილიის დაბრუნება და იქ გამეფება, ასევე პარმის ტახტის დაპატრონება.
ადრეული ცხოვრება
ფილიპე მშობლებთან და ძმებთან ერთად
ანჟუს ჰერცოგი
ფილიპე დაიბადა 1683 წლის 19 დეკემბერს ვერსალის სასახლეში. იგი იყო საფრანგეთის დოფინ ლუისა და მისი მეუღლის, პრინცესა მარია ანა ვიქტორია ბავარიელის მეორე ვაჟი. მისი უფროსი ძმა, ლუი, ბურგუნდიის ჰერცოგი და მომდევნო მეფის, ლუი XV-ის მამა იყო. დაბადებისას ფილიპეს ბაბუამისმა, მეფე ლუი XIV-მ ანჟუს ჰერცოგობა უბოძა. სწორედ ანჟუს სახელით იყო ცნობილი ფილიპე, სანამ ესპანეთში გამეფდებოდა.
სამეფო ეტიკეტის თანახმად, 12 წლამდე ფილიპე ვერსალისგან მოშორებით იზრდებოდა თავის ძიძასთან, ლუიზ დე პრიესთან და კამბრის არქიეპისკოპოს ფრანსუა ფენელონთან ერთად. მოგვიანებით ფილიპეს მასწავლებლად პოლ დე ბოვილიეც დაუმატეს.
პრეტენზია ესპანეთის ტახტზე
ფილიპეს ესპანეთის მეფედ გამოცხადება ვერსალში, 1700 წლის 16 ნოემბერი
1700 წლის 1 ნოემბერს ესპანეთის მეფე კარლოს II უშვილოდ აღესრულა და ასე შეწყდა ჰაბსბურგთა დინასტიის ესპანური შტოც. მისი ანდერძის თანახმად, ესპანეთში მისი ნახევარ-დის, საფრანგეთის დედოფალ მარია ტერეზას უმცროსი შვილიშვილი, ანუ ფილიპე უნდა გამეფებულიყო. მიუხედავად ამისა, ესპანეთის ტახტზე პრეტენზია საღვთო რომის იმპერატორ ლეოპოლდ I-ის უმცროსმა ძემ, ერცჰერცოგმა კარლ ავსტრიელმაც გამოაცხადა, რომელიც მეფე ფილიპე III-ის შვილთაშვილი და ჰაბსბურგთა დინასტიის წარმომადგენელი იყო. ავსტრიელთა პოზიციას ის ამყარებდა, რომ ლუი XIV-ისა და მარია ტერეზა ესპანელის საქორწინო კონტრაქტით მათი ყველა შთამომავალი ავტომატურად კარგავდა უფლებას ესპანეთის ტახტსა და მემკვიდრეობაზე, ფრანგები კი მეფე კარლოსის ანდერძს ემხრობოდნენ და იყენებდნენ ბრაბანტული მემკვიდრეობის წესს, რომლითაც ტახტი მაინც ფილიპეს უნდა დარჩენოდა.
ამ სიტუაციის გამო შედგა საფრანგეთის ერთობ ხანგრძლივი და საგანგებო სამეფო სხდომა, რომელზეც დოფინმა მკაცრად დაიცვა თავისი ძის მემკვიდრული უფლებები და მიიღეს გადაწყვეტილება, რომ ფილიპე ესპანეთის ტახტზე უნდა დაესვათ, თუმცა მხოლოდ მას შემდეგ, რაც ის და მისი შთამომავლობა უარს იტყოდა საფრანგეთის მემკვიდრეობაზე, რათა სამომავლო ომები და პრეტენზიები თავიდან აეცილებინათ. ამრიგად, საფრანგეთის სამეფო საბჭომ გადაწყვიტა მიეღოთ კარლოსის ანდერძი, რის გამოც ვერსალში დაიბარეს ესპანეთის ელჩი და იმავე წლის 16 ნოემბერს ანჟუს ჰერცოგი ესპანეთის მეფედ გამოაცხადეს ფილიპე V-ის სახელით. ელჩმა თავის შვილთან ერთად ახალ მეფეს დაუჩოქა და მისასალმებელი სიტყვა წარმოთქვა, თუმცა ეს ფილიპემ ვერ გაიგო, რამეთუ ესპანური საერთოდ არ იცოდა. აღსანიშნავია, რომ ესპანურის სწავლა მან მხოლოდ გამეფების შემდეგ დაიწყო.
პირველი ქორწინება
ფილიპეს პირველი ცოლი, მარია ლუიზა სავოიელი
1701 წლის 2 ნოემბერს 18 წლის ფილიპე დააქორწინეს 13 წლის პრინცესა მარია ლუიზა სავოიელზე. მას საცოლე ბაბუამისმა, მეფე ლუი XIV-მ შეურჩია. აღსანიშნავია, რომ მარია ლუიზა იყო სავოიის ჰერცოგ ვიტორიო ამადეო II-ისა და მისი ცოლის, ლუი XIV-ის ძმისწულ ანა მარი ორლეანელის ასული და ფილიპეს ძმის, ლუი ბურგუნდიელის ცოლის, მარია ადელაიდა სავოიელის ღვიძლი და. ეს იყო ორმაგი დინასტიური ქორწინება საფრანგეთსა და სავოიას შორის, რომელიც ფრანგებს ესპანეთისათვის ომში იტალიური პოზიციების გამყარებაში დაეხმარებოდათ. მარიონეტული ქორწინება ტურინში შედგა, სავოიის დედაქალაქში, იმავე წლის 11 სექტემბერს, ნამდვილი ქორწინება კი ვერსალში, უკვე პრინცესის ჩამოსვლის შემდეგ.
მარია ლუიზა ერთობ პოპულარული დედოფალი გახდა ესპანეთში. როდესაც ფილიპეს ბრძოლებისათვის დედაქალაქის დატოვება უხდებოდა, იგი ერთობ ეფექტურად ასრულებდა მისი რეგენტის ფუნქციას. მისი ყველაზე დიდი წარმატება 1702 წელს იყო, როდესაც ფილიპე ცხრა თვის განმავლობაში იტალიურ დომენებში მოგზაურობდა, ესპანეთის იმპერიას კი 14 წლის დედოფალი მარია ლუიზა მართავდა. აღსანიშნავია, რომ ასეთივე წარმატებით გამოირჩეოდა მისი და ფილიპეს ოჯახური თანაცხოვრება, რის გამოც მეფეს საყვარლები არასოდეს ჰყოლია. მარია ლუიზა 1714 წელს მოულოდნელად გარდაიცვალა ტუბერკულოზით, რაც დიდი ემოციური დარტყმა იყო ფილიპესათვის.
შემდეგ პერიოდში განხორციელებულმა ლუი XIV-ის სამხედრო მოქმედებებმა შეაშფოთა ავსტრიელები, ჰოლანდიელები და ინგლისელები, რის გამოც მათ ფრანგების წინააღმდეგ გაერთიანება დაიწყეს. 1701 წელს ლუის პარიზის პარლამენტმა გამოსცა განკარგულება, რომ თუ ფილიპეს უფროსი ძმა, ლუი ბურგუნდიელი უშვილოდ აღესრულებოდა, მაშინ ფილიპე ესპანეთის ტახტს საფრანგეთის მემკვიდრეობისათვის დათმობდა. ამით საფრანგეთმა უზრუნველყო საკუთარი დინასტიის უწყვეტობა.
ამას მოჰყვა ლუი XIV-ის მიერ ესპანურ ნიდერლანდებში (თანამედროვე ბელგია) შეჭრა და რამდენიმე ქალაქის დაპყრობა, რომელიც 1697 წლის რიისვიკის ზავით ჩამოერთვა საფრანგეთს და ნიდერლანდებს გადაეცა. ამ ფაქტმა ერთობ შეაშინა ევროპული ძალები, რასაც მოჰყვა ის, რომ დაიწყო ომი ესპანური მემკვიდრეობისათვის, რომელშიც ავსტრია, საღვთო რომი, ჰოლანდია და დიდი ბრიტანეთი კარლ ავსტრიელს მიემხრო, რათა აღეკვეთათ ესპანეთზე ფრანგული გავლენის გავრცელება.
აღსანიშნავია, რომ ერთიანობა თავად ესპანეთშიც არ იყო მემკვიდრეობის საკითხში. კასტილიის სამეფო ფილიპეს გამეფებას ემხრობოდა, არაგონი და კატალონია კი კარლისას. ამრიგად, მათ იგი არაგონის მეფე კარლოს III-დ გამოაცხადეს, რის შემდეგაც იგი ბარსელონაში ჩავიდა და დაიკავა მთელი რიგი რეგიონები.
ვილავიკოსის ბრძოლა, ფილიპე (მარჯვნივ) და ვენდომის ჰერცოგი
საომარ პოლიგონად ესპანეთი და ესპანური ნიდერლანდები იქცა, თუმცა ასევე რამდენიმე მნიშვნელოვანი ბრძოლა შედგა გერმანიასა და იტალიაში. პრინცმა ევგენი სავოიელმა და ბრიტანეთის სარდალმა, მალბოროს ჰერცოგმა, დიდ წარმატებას მიაღწიეს ესპანურ ნიდერლანდებში და იგი მთლიანად დააკავებინეს ავსტრიელებს. ინგლისელებმა პოლიგონის გადატანა ამერიკულ კოლონიებში ისურვეს, რადგან მათ ფრანგული და ესპანური კოლონიების მიტაცება სურდათ. ესპანური მემკვიდრეობის ამ ნაწილს მეორენაირად დედოფალ ანას ომსაც უწოდებენ ხოლმე და ამერიკაში მას 400,000 ადამიანი შეეწირა.
განვითარებული მოვლენების ფონზე, 1707 წელს ფილიპე V-მ გამოსცა ნუევა-პლანტას დეკრეტი, რომელიც აუქმებდა ესპანეთში შემავალი სამეფოების ავტონომიურ მმართველობას და მას მადრიდის ცენტრალურ სამეფო ხელისუფლებას უქვემდებარებდა. ამით მან კარლს წაართვა მთავარი კოზირი, ანუ არაგონში გემეფებისა და ესპანეთის ისევ გაყოფის საშუალება. ესპანეთის ცენტრალიზაციას მალევე მიემხრო საფრანგეთი და სავოია.
1712 წელს, იმის გამო, რომ ფილიპეს მამა, ძმაც და რძალიც ყვავილით გარდაიცვალა, ფილიპეს შესთავაზეს, რომ უარი ეთქვა ესპანურ მემკვიდრეობაზე და საფრანგეთში გამეფებულიყო, თუმცა მან უარი თქვა თავისი მცირეწლოვანი ძმისწულის, შემდეგში მეფე ლუი XV-ის სასარგებლოდ.
1713 წელს, ომისაგან გამოფიტული მხარეები იძულებულები გახდნენ მოლაპარაკების მაგიდასთან მისულიყვნენ უტრეხტში. 10 მაისს გაფორმდა უტრეხტის საზავო ხელშეკრულება, რომლის მიხედვითაც კარლ VI ავსტრიელი ესპანეთის მეფედ ფილიპეს აღიარებდა, თუმცა სანაცვლოდ კარლი იღებდა სარდინიას, მილანს, ნეაპოლს, ლუქსემბურგსა და ესპანურ ნიდერლანდებს, სიცილია გადაეცემოდა სავოიის ჰერცოგს, ანუ ფილიპეს სიმამრს, ხოლო დიდი ბრიტანეთის დედოფალი ანა დაეპატრონა გიბრალტარს, მაიორკას, ბაჰამის კუნძულებს, იამაიკასა და ბელიზს. ასე დასრულდა ომი და მოიპოვა ფილიპე V-მ საბოლოო აღიარება ესპანეთის ტახტზე.
მეორე ქორწინება
ფილიპე თავის მეორე ცოლთან, დედოფალ ისაბელ ფარნეზესთან ერთად
1714 წელს, დედოფალ მარია ლუიზას გარდაცვალებიდან ძალიან მალე, ფილიპემ ხელმეორედ ქორწინება გადაწყვიტა. ეს განპირობებული იყო იმით, რომ ღრმად მორწმუნე მეფე ფილიპეს არ სურდა საყვარლის გაჩენა, თუმცა ის კიდევ ახალგაზრდა იყო, ამიტომაც სასწრაფოდ წამოიწყო ახალი საქორწინო მოლაპარაკებები და ეს პროცესი ძალიან რომ არ გაჭიანურებულიყო, გადაწყვიტა რომელიმე იტალიელი ჰერცოგის ასულზე ექორწინა. ფილიპემ არჩევანი პარმის განსვენებული კრონპრინცის, ოდოარდო ფარნეზესა და პრინცესა დოროთეა სოფია ნოიბურგელის ერთადერთ ასულსა და მოქმედი ჰერცოგის ძმისწულ ისაბელ ფარნეზეზე შეაჩერა. ვინაიდან მის ბიძებს შვილი არ უჩნდებოდათ, ისაბელი პარმის საჰერცოგოს ტახტის მემკვიდრეც იყო და დედის ხაზით დისწულად ერგებოდა როგორც პორტუგალიის დედოფალს, ისე ესპანეთის განსვენებული მეფის, კარლოს II-ის ქვრივს, დედოფალ მარია ანა ნოიბურგელს.
ფილიპე 1723 წელს
ამრიგად, 1714 წლის 24 დეკემბერს 31 წლის ფილიპე მარიონეტულად დაქორწინდა 22 წლის ისაბელზე პარმაში. მომავალი დედოფლის ესპანეთში ჩაყვანა ფილიპეს სამეფო კარის დიასახლისმა, პრინცესა ურსინმა იკისრა. ნამდვილი ქორწინება მადრიდში შედგა და მათ ჯვარი კარდინალმა ალბერონიმ დასწერა. აღსანიშნავია, რომ ფილიპეს თავისი ახალი და ერთობ ამბიციური მეუღლისაგან კიდევ ექვსი ჯანმრთელი შვილი შეეძინა.
გადადგომა
მეორე ქორწინებიდან ათ წელიწადში, ომებითა და პოლიტიკით გადაღლილი ფილიპე, 1724 წლის 14 იანვარს ტახტიდან გადადგა თავისი უფროსი ძის, ლუის I-ის სასარგებლოდ. გერის გამეფებამ და ძალაუფლების დაკარგვამ ცხადია დიდად გაანაწყენა დედოფალი ისაბელი. მიუხედავად ამისა, არსებობს მისი გადადგომის კიდევ რამდენიმე სავარაუდო მიზეზი. ერთ-ერთის მიხედვით ასაკის მატებასთან ერთად ფილიპე მენტალური დაავადებების ნიშნებს ავლენდა და სურდა ქვეყანა გონიერი მმართველისათვის გადაებარებინა. არსებობს იმის მოსაზრებაც, რომ ფილიპე, როგორც ლუი XIV-ის ყველაზე უფროსი ცოცხალი მემკვიდრე, იმიტომ გადადგა ტახტიდან, რომ უტრეხტის ხელშეკრულებაზე გვერდის ავლით, რომელიც მას ესპანეთში მეფობისას საფრანგეთის მემკვიდრეობას ართმევდა, კვლავ შესძლებოდა საფრანგეთში გამეფება. ეს მოსაზრება ერთობ გონივრულია იმის გათვალისწინებით, რომ იგი ტახტიდან მეფე ლუი XV-ის რეგენტის, ორლეანის ჰერცოგის გარდაცვალებიდან სულ რამდენიმე თვეში გადადგა, რაც იწვევს ეჭვს, რომ მას მართლაც სურდა საფრანგეთში ძალაუფლების მოხვეჭა. ამასთან, ფილიპე განაწყენებული იყო ლუი XV-ზე, რომელმაც უკან დააბრუნა ფილიპეს ასული, რომელიც მასზე იყო დანიშნული და შესაძლოა, მას ასე სურდა შურისძიება. თუმცა არცერთი ამ მოსაზრებათაგან, დადასტურებული არაა.
ნებისმიერ შემთხვევაში, მეფე ლუის I გამეფებიდან სულ რამდენიმე თვეში, 1724 წლის 31 აგვისტოს გარდაიცვალა 17 წლის ასაკში, უშვილოდ. იმის გამო, რომ მისი მეორე ვაჟი, პრინცი ფერდინანდი ჯერ კიდევ მცირეწლოვანი იყო, ფილიპე იძულებული გახდა ესპანეთის მეფე მეორედ გამხდარიყო.
ფილიპეს მეფობა ესპანეთში ფრანგული გავლენების ზრდით ხასიათდება. ეს იმაში გამოიხატებოდა, რომ მისი გავლენით ესპანეთი ჩათრეული აღმოჩნდა მისთვის სრულიად უსარგებლო ომებში, რომელთაც საფრანგეთი აწარმოებდა ევროპაში თავისი პოზიციების გასამტკიცებლად. ასეთ ომებს მიეკუთვნება ომი პოლონური მემკვიდრეობისათვის და ომი ავსტრიული მემკვიდრეობისათვის, რომლებშიც ესპანეთს ინტერესები არ ჰქონია. მიუხედავად ამისა, ფილიპემ მოახერხა და ოსმალებს წაართვა ალჟირული ქალაქი ორანი. ასევე ავსტრიისათვის გადაცემული ნეაპოლისა და სიცილიის სამეფოები ესპანელებმა კვლავ დაიპყრეს, ოღონდ იმპერიას აღარ მიუერთდა და ფილიპემ იქ თავისი უმცროსი ძე, კარლოსი გაამეფა. 1739 წელს ბრიტანეთთან წამოწყებული ომით, ფილიპემ ასევე მოახერხა ბრიტანეთისათვის უდიდესი ამერიკული კოლონიების წართმევა.
ფილიპეს მმართველობის პერიოდში ესპანეთმა ისევ დაიწყო აღორძინება და ეკონომიკური კრიზისიდან გამოსვლა, რომელიც ავადმყოფი მეფე კარლოს II-ის დროს დაიწყო. მიუხედავად იმისა, რომ ესპანური მოსახლეობა აშკარა მატებას განიცდიდა, საგადასახადო სისტემა მოძველებული და არაეფექტური იყო, რის გამოც ხაზინა მუდმივ კრიზისში იყო. ფილიპემ ასევე თავის სასახლეებში დაიქირავა ათასობით მაღალანაზღაურებადი და კარგად გაწვრთნილი მცველი, სამეფო ოჯახისა და ხაზინის დასაცავად. ამერიკიდან გემებით ოქროსა და ვერცხლის შემოდინების პირობებში, ესპანეთმა მოახერხა კვლავ აღორძინება, რამაც პიკს ფილიპეს ვაჟების მეფობისას მიაღწია.
ფილიპე მეხუთისა და ისაბელ ფარნეზეს საერთო აკლდამა სეგოვიაში
გარდაცვალება
საყვარელი მეუღლისა და სამი ვაჟის, ასევე მშობლებისა და ძმის ნაადრევმა გარდაცვალებამ, საშინელი გავლენა იქონია მეფე ფილიპეზე, რის გამოც იგი ბოლო წლებში ღრმად მელანქოლიური პიროვნება გახდა და მუდმივ დეპრესიაში იმყოფებოდა. ამ სიტუაციით ერთობ კარგად სარგებლობდა მისი მეორე ცოლი, დედოფალი ისაბელ ფარნეზე, რომელიც ერთობ ამბიციურობით გამოირჩეოდა და სურდა თავისი ვაჟების გამეფება. სწორედ მან დაარწმუნა ფილიპე, რომ არ მიეერთებინა ნეაპოლი და სიცილია ესპანეთისათვის, არამედ მათი საერთო ძის სამეფოდ ექცია ისინი. ისაბელის გავლენითვე პარმის ჰერცოგად მისი კიდევ ერთი ძე დაჯდა ესპანეთის ხელშეწყობით.
1737 წლიდან მეფემ გამოკეთება დაიწყო. მისი განწყობის გამოსწორება სამეფო კარზე გამოჩენილმა ახალმა მომღერალმა ფარინელიმ მოახერხა თავისი შემოქმედებით, რომელიც მალევე ესპანეთის მეფე-დედოფლის მთავარი მუსიკოსი გახდა. ცნობილია, რომ ფარინელი თავის სამ თანაგუნდელთან ერთად მეფესა და დედოფალს ყოველ ღამე რვა ან ცხრა არიას უმღეროდა.
ფილიპე V გარდაიცვალა 1746 წლის 9 ივლისს ესკორიალის სასახლეში, მადრიდში. მიუხედავად ფილიპე II-ის განკარგულებისა, ესპანეთის ყველა მონარქი ესკორიალში დაკრძალულიყო, ფილიპე V მის საყვარელ ლა-გრანხა-დე-სან-ილდეფონსოში, სეგოვიაშია დაკრძალული მის მეორე ცოლთან, დედოფალ ისაბელთან ერთად. მისი პირველი ცოლი, დედოფალი მარია ლუიზა, წესისამებრ ესკორიალში განისვენებს. დედოფალმა ისაბელმა ქვრივობაში კიდევ ოც წელს იცოცხლა და მართალია ფილიპეს შემდეგ მისი ძე, ფერდინანდ VI გამეფდა, ისაბელმა მოახერხა 1759 წელს, ფერდინანდის შემდეგ თავისი ფავორიტი შვილის, კარლოს III-ის ესპანეთშიც გამეფება.
Armstrong, Edward (1892). Elizabeth Farnese: "The Termagant of Spain". London, England: Longmans, Green, and Co.
Jones Corredera, Edward. "The memory of the Habsburg Monarchy in early eighteenth-century Spain." Global Intellectual History (2018): 1-20.
Kamen, Henry (2001). Philip V of Spain: The King Who Reigned Twice. New Haven, Conn.: Yale University Press. ISBN 0-300-08718-7.
Lynch, John. Bourbon Spain 1700–1808 (1989)
Pearce, Adrian J. "Bourbon Rule and the Origins of Reform in Spain and the Colonies, 1700 to 1719." in The Origins of Bourbon Reform in Spanish South America, 1700–1763 (Palgrave Macmillan, 2014) pp. 43–62.
Petrie, Sir Charles (1958). The Spanish Royal House. London, England: Geoffrey Bles.
Storrs, Christopher. "The Spanish Risorgimento in the Western Mediterranean and Italy 1707–1748." European History Quarterly 42.4 (2012): 555–577.
"Philip, V (1683-1746)." in Encyclopedia of World Biography (Gale, 1998).
von Oefele, Edmund (1877), "Ferdinand Maria", Allgemeine Deutsche Biographie (ADB) (in German), 6, Leipzig: Duncker & Humblot, pp. 677–679
Strobl, Else (1953), "Adelheid (Henriette Maria Adelaide)", Neue Deutsche Biographie (in German), 1, Berlin: Duncker & Humblot, pp. 58–59; (full text online)
"Fernando VI, Rey de España (1713–1759)". Ex-Libris Database (in Spanish). Royal Library of Spain. Retrieved 18 March 2013.
Avilés, José de Avilés, Marquis of (1780). Ciencia heroyca, reducida a las leyes heráldicas del blasón, Madrid: J. Ibarra, (Madrid: Bitácora, 1992). T. 2, pp. 162–166. ISBN 84-465-0006-X.
Hamilton, Earl J. (1943). "Money and Economic Recovery in Spain under the First Bourbon, 1701-1746". The Journal of Modern History. 15 (3): 192–206. doi:10.1086/236742. JSTOR 1871302. S2CID 155025535.
Kamen, Henry. "Philip V of Spain: The King who Reigned Twice", p. 97. Yale University Press, 2001. ISBN 0300087187
↑Avilés, José de Avilés, Marquis of (1780). Ciencia heroyca, reducida a las leyes heráldicas del blasón, Madrid: J. Ibarra, (Madrid: Bitácora, 1992). T. 2, pp. 162–166. ISBN84-465-0006-X.
_-_Google_Art_Project.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_by_Jacopo_Amigoni_(Prado).jpg)
_Version_with_Golden_Fleece_and_Holy_Spirit_Collars.svg)
.svg)
.svg)
_Variant_without_the_Arms_of_Granada.svg)
.svg)
