Lögreglumaður að störfum fyrir utan Hagaskóla, sem var kjörstaður, á kjördegi.
Alþingiskosningar voru haldnar 25. apríl 2009.[1][2][3] Á kjörskrá voru 227.896 kjósendur, þar af konur 114.295 en karlar 113.601.[4] Atkvæði greiddu 193.934 og var kjörsókn því 85,1%. [5]Samfylkingin fékk flest atkvæði, 29,8% og 20 þingmenn.Vinstrihreyfingin – grænt framboð fékk sína bestu kosningu frá stofnun, 21,7% atkvæða - og fór úr 9 þingmönnum í 14. Sjálfstæðisflokkurinn fékk minna kjörfylgi en hann hafði áður fengið í sögu sinni, 23,7% og 16 þingmenn - tapaði 12,9% frá fyrri kosningum og 10 þingmönnum. Framsóknarflokkurinn fékk 14,8% fylgi - nokkru betra fylgi en skoðanakannanir höfðu spáð - og fór úr sjö þingmönnum í níu. Borgarahreyfingin sem var stofnuð stuttu fyrir kosningarnar fékk fjóra þingmenn kjörna með 7,2% fylgi. Frjálslyndi flokkurinn fékk eingöngu 2,2% fylgi og féll þannig af þingi, en flokkurinn hafði átt þar fjóra fulltrúa. Lýðræðishreyfingin fékk 0,6% og komst því ekki inn á þing.
Kosningarnar voru fyrir margra hluta sakir sögulegar. Af 63 þingmönnum voru 27 nýir þingmenn kosnir til Alþingis og var það mesta endurnýjun á milli kosninga í sögu íslenska lýðveldisins. Konur á Alþingi voru 26 talsins eða 43% sem var hæsta hlutfall kvenna á þingi fram að þessu. Átta þingmenn, sem sóttust eftir endurkjöri og voru ofarlega á framboðslistum, náðu ekki endurkjöri. Aldrei höfðu fleiri skilað auðu á kosningum eða 3,2%.[6] Samkvæmt skoðanakönnun sem unnin var af Gallup gerði ríflega fjórðungur kjósenda upp hug sinn um hvað þeir ætluðu að kjósa á kjördeginum sjálfum.[7]
Vegna aðildar að Öryggis- og samvinnustofnun Evrópu (ÖSE) var eftirlitsmönnum frá stofnuninni boðið af íslensku fastanefndinni við hana að hafa eftirlit með kosningum á Íslandi.[8] Skömmu seinna ákvað ÖSE að rétt væri að stofnuninn sendi eftirlitsmenn og er það í fyrsta skipti sem ÖSE hefur eftirlit með kosningum á Íslandi. Í tengslum við kosningarnar á sérstaklega að gefa gaum að kosningalöggjöfinni og hugsanlegum breytingum á henni, utankjörfundaratkvæðagreiðslu, fjölmiðlamálum og aðgangi eftirlitsmanna.[9] Tíu starfsmenn á vegum ÖSE störfuðu á Íslandi og skiluðu af sér skýrslu að kosningunum loknum.[10]
Þann 21. janúar samþykkti Samfylkingarfélag Reykjavíkur ályktun um að stjórnarsamstarfi Samfylkingarinnar og Sjálfstæðisflokksins yrði slitið og haldnar yrðu kosningar í síðasta lagi í maí.[16] Fundurinn var haldinn í Þjóðleikhúskjallaranum og var troðið út úr dyrum og safnaðist mikið af fólki saman fyrir utan. Meðal þeirra sem tóku til máls voru Ágúst Ólafur Ágústsson, þáverandi varaformaður Samfylkingarinnar, og Lúðvík Bergvinsson, þingmaður Samfylkingarinnar.[17][18] Þá tók Ingibjörg Sólrún undir kröfur um kosningar í vor en sagðist áfram skyldu vera í stjórnarsamstarfi við Sjálfstæðisflokkinn.[19]Önnur ríkisstjórn Geirs Haarde féll 26. janúar2009 en þá fór hann á fund forseta Íslands og baðst lausnar fyrir sig og ráðuneyti sitt.[20]
Gísli Baldur Garðarsson, hæstaréttarlögmaður, sagði af sér sem formaður landskjörstjórnar þar sem hann var tilnefndur sem fulltrúi Sjálfstæðisflokksins á sínum tíma.[21]
Nýtt framboð kom fram undir nafninu Borgarahreyfingin – þjóðin á þing. Formaður framboðsins er Herbert Sveinbjörnsson.[26] Í yfirlýsingu til fjölmiðla sagði að Borgarahreyfingin vilji lýðræðislegra stjórnarfar.[27] Meðal þess sem hreyfingin hefur sett á oddinn er möguleiki stjórnmálaflokka til að leggja fram óraðaða lista fyrir kosningar þannig að kjósendur viðkomandi flokks raði sjálfir á listann í kjörklefanum. Þráinn Bertelsson rithöfundur gekk til liðs við Borgarahreyfinguna úr Framsóknarflokkinum.
Landsfundur Framsóknarflokksins var haldinn helgina 17.-18. janúar. Á þeim fundi var Sigmundur Davíð Gunnlaugsson kosinn formaður flokksins.[28]Valgerður Sverrisdóttir, fyrrverandi varaformaður og ráðherra flokksins, og Magnús Stefánsson, fyrrverandi ráðherra, hafa bæði tilkynnt að þau hyggist ekki bjóða sig fram á næsta þingi.[29][30] Meðal þeirra sem tilkynntu fyrirhugað framboð fyrir Framsóknarflokkinn má nefna Þráin Bertelsson, rithöfund, og Guðmund Steingrímsson, sem gekk nýverið úr Samfylkingunni. Um miðjan febrúar dró Þráinn Bertelsson til baka yfirlýst framboð sitt og gekk til liðs við Borgarahreyfinguna.[31]
Ómar Ragnarsson tilkynnti snemma í febrúar að Íslandshreyfingin hygðist bjóða fram í öllum kjördæmum landsins.[33] Í lok febrúar var þó komið annað hljóð í strokkinn því þá samþykkti stjórn Íslandshreyfingarinnar að hún sækti um að gerast aðildarfélag hjá Samfylkingunni.[34][35] Því virðist ljóst að búið sé að leggja niður Íslandshreyfinguna sem slíka.
L-listinn boðaði framboð til Alþingis í kosningunum 2009.[36] Fyrir framboðinu fóru Bjarni Harðarson, bóksali á Selfossi og fyrrum þingmaður Framsóknarflokksins, og Þórhallur Heimisson prestur. Ekki var um að ræða stjórnmálaflokk heldur bandalag frjálsra frambjóðenda sem vildu efla lýðræði í landinu og vinna með því gegn ríkjandi flokksræði. Þann 3. apríl var tilkynnt að L-listinn drægi framboð sitt til baka vegna þeirra skilyrða sem ólýðræðislegar aðstæður sköpuðu nýjum framboðum á þessum stutta tíma sem liðinn var frá því ákvörðun var tekin um kosningar og þess að bæði Sjálfstæðisflokkurinn og Vinstri grænir höfðu samþykkt á flokksþingum sínum að vera mótfallin aðild Íslands að Evrópusambandinu.[37]
Samfylkingin hélt landsfund sömu helgi og Sjálfstæðisflokkurinn dagana 26.-29. mars.[38] Fjöldi nýrra framboða voru tilkynnt.[39] Guðmundur Steingrímsson og Karl V. Matthíasson gengu báðir úr Samfylkingunni. Ágúst Ólafur Ágústsson, varaformaður Samfylkingarinnar, tilkynnti að hann hygðist ekki bjóða sig fram til endurkjörs þar sem hann ætlar í nám erlendis.
Geir Haarde tilkynnti þann 23. janúar að hann væri með krabbamein í vélinda og hygðist ekki sækjast eftir endurkjöri sem formaður Sjálfstæðisflokksins á landsfundi hans sem haldinn var 26.-29. mars.[40] Geir bauð heldur ekki fram í prófkjöri. 29 menn, þar af 12 konur, hyggjast buðu sig fram í prófkjöri Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík.[41] Settar voru takmarkanir við þá upphæð sem frambjóðendur máttu eyða í auglýsingar og kynningu fyrir prófkjörin, 2,5 milljónir á hvern frambjóðenda.[42]
Landsfundur Sjálfstæðisflokksins var haldinn helgina 27-29. mars. Á honum var Bjarni Benediktsson kosinn nýr formaður flokksins, og Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir endurkjörin varaformaður. Einna mest eftirvænting var eftir niðurstöðu Evrópunefndar flokksins, en formennsku í Evrópunefnd hafði Kristján Þór Júlíusson, mótframbjóðandi Bjarna til formennsku flokksins. Niðurstaða landsfundarins var að hagsmunum Íslands væri best borgið utan ESB.[43] (Viku fyrir kosningarnar lagði Illugi Gunnarsson það þó til fyrir hönd flokksins að Ísland tæki upp evruna í samstarfi við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn[44]) Á fundinum hélt Davíð Oddsson ræðu þar sem hann nefndi skýrslu Endurreisnarnefndar flokksins „hrákasmíð“ og beindi gagnrýni sinni sérstaklega að Vilhjálmi Egilssyni, formanni nefndarinnar.
Skömmu fyrir páska kom upp Styrkjamálið. Þá opinberaðist það að FL Group (nú Stoðir) og Landsbanki Íslands hefðu styrkt Sjálfstæðisflokkinn um samtals 30 milljónir króna hvor. Athygli manna beindist sér í lagi að hlutverki Guðlaugs Þórs Þórðarsonar, fyrrverandi heilbrigðisráðherra Sjálfstæðisflokksins.
Áherslur Vinstri grænna voru kynntar undir fyrirsögnunum „Velferð fyrir alla“, „Trygg atvinna“, „Ábyrg efnahagsstjórn“, „Aukið lýðræði“ og „Kröftug byggð“.[46]
