Pagu

Biografía
Nacemento	9 de xuño de 1910 São João da Boa Vista, Brasil
Morte	12 de decembro de 1962 (52 anos) Santos, Brasil
Causa da morte	cancro
Actividade
Ocupación	xornalista, Comunista, debuxante, política, debuxante de banda deseñada, tradutora, poetisa, activista política, escritora, novelista, revolucionario
Pseudónimo literario	Pagu Mara Lobo
Familia
Cónxuxe	Geraldo Ferraz (1941–1962) Oswald de Andrade (1930–1935)
Fillos	Rudá de Andrade  () Oswald de Andrade
Descrito pola fonte	Obálky knih, Cachées par la forêt : 138 femmes de lettres oubliées (en) , (p.419-421) Latin American Women Writers: an Encyclopedia

Patrícia Rehder Galvão, coñecida como Pagu, nada en São João da Boa Vista o 9 de xuño de 1910 e finada en Santos o 12 de decembro de 1962, foi unha escritora, poetisa, directora, tradutora, deseñadora, xornalista e militante da política brasileira.^[1][2]

Destacou no movemento modernista iniciado en 1922, aínda que non participase da Semana de Arte Moderna, tendo na época só doce anos de idade. Militante comunista, foi prendida por motivacións políticas.

Pagu foi a terceira de catro irmáns dunha familia de clase alta do Interior de São Paulo. Era filla de Thiers Galvão de Francia, avogado e xornalista de ascendencia portuguesa, e de Adélia Rehder, dona de casa de ascendencia alemá e portuguesa.^[3] Os seus irmáns chamábanse Conceição, Homero e Sidéria. Os avós paternos eran Joaquim Galvão Freire de Francia e Guilhermina Galvão, e os maternos, Germano Rehder Sobriño e Ordália Aguiar Rehder.^[4]

Ben antes de se tornar Pagu, apelido que lle foi dado polo poeta Raul Bopp, Zazá, como era coñecida en familia, xa era unha muller avanzada para os padróns da época, co seu comportamento considerado extravagante e defendendo as causas feministas. Fumaba e bebía en público, usaba roupas colantes e transparentes, usaba cabelos curtos, mantivo diversas relacións amorosas, e acostumaba dicir bocaladas. O seu comportamento rebelde e á cabeza do seu tempo non era compatíbel coa súa orixe familiar, conservadora e tradicional.^[5] En 1925, con quince anos, mudouse coa familia para a capital paulista, onde conseguiu o primeiro emprego, como redactora, pasando a escribir críticas contra o goberno e contra as inxustizas sociais, nunha columna de noticias do Brás Jornal, asinando co pseudónimo de Patsy.^[6]

Aínda que teña se tornado a musa dos modernistas, Pagu non participou da Semana de Arte Moderna. Tiña só doce anos en 1922, cando a Semana se realizou. Non obstante, aos dezaoito anos, pouco despois de completar os estudos na Escola Normal da capital paulista, intégrase no movemento antropofágico, so a influencia de Oswald de Andrade e Tarsila do Amaral. O apelido Pagu xurdiu dun erro do poeta modernista Raul Bopp, ao dedicar a ela, en 1928, o poema "Coco de Pagu":

Bopp inventara o apelido, imaxinando que o seu nome fose "Patrícia Goulart" e pretendendo facer unha brincadeira coas primeiras sílabas do nome.

O poema de Raul Bopp foi tamén responsábel por tornar célebre a moza Pagu. Foi publicado en varios xornais da época e interpretado pola súa musa no escenario do Teatro Municipal de São Paulo, en 1929. Alén diso, como foi ultimamente descuberto polo investigador e tradutor francés Antoine Chareyre, o texto até se tornou letra de canción: unha toada, co mesmo título, composta e cantada por Laura Suarez en 1929, e lanzada en disco no inicio de 1930, o que posibilitou a radiodifusión da canción.^[7]

Pagu, que xa se relacionara con homes famosos e anónimos, solteiros e casados, iniciou unha nova novela secreta, desta vez con Oswald de Andrade, en 1928, mentres el aínda estaba casado con Tarsila do Amaral. En 1929 a separación de Oswald para ficar con Pagu causou grande escándalo social. O día 1º de abril de 1930 causou gran repercusión, cando "casou" con Oswald de Andrade, nunha cerimonia pouco convencional: o acontecemento foi simbólico, realizado no Cemiterio da Consolação, en São Paulo. O traxe apareceu en diversos informativos. Ambos casaron oficialmente polo civil e na igrexa só o mes seguinte, con Pagu xa embarazada de seis meses, o que foi un escándalo. O 25 de setembro de 1930 naceu o fillo da parella, Rudá de Andrade. A parella tornouse militante do Partido Comunista Brasileiro, fundando xuntos o xornal O Homem do Povo, que durou até 1945, cando Oswald rompeu co partido comunista. En xuño de 1934 separáronse, debido ás constantes traizóns de Oswald, e Pagu saíu de casa co fillo para morar soa, outro grande escándalo social para a época.

En 1931, ao participar da organización dunha folga de estivadores en Santos, Pagu foi prendida pola policía política de Getúlio Vargas. Foi a primeira dunha serie de 23 prisións ao longo da vida. Despois dalgúns anos de militancia, en 1933, partiu para unha viaxe polo mundo, deixando no Brasil o marido e o fillo. O mesmo ano publicou a novela Parque Industrial, co pseudônimo de Mara Lobo.

En 1935, foi prendida en París como comunista estranxeira, con identidade falsa, sendo repatriada para o Brasil. Retomou a súa actividade xornalística, criticando a ditadura militar. A súa nova identidade falsa foi descuberta, e Pagu foi novamente presa e torturada polas forzas da ditadura de Getúlio Vargas. Desta vez acabou ficando na cadea por cinco anos, o que a levou a un intenso desespero, ampliando aínda máis a súa capacidade artística e creativa. Nese período, o seu fillo foi criado por Oswald. El levaba o meniño para visitar a nai nalgunhas finais de semana.

Ao saír da prisión, en 1940, rompeu co Partido Comunista, pasando a defender un socialismo de liña trotskista. Integrou a redacción do periódico Vangarda Socialista xunto co seu marido Geraldo Ferraz, o crítico de arte Mário Pedrosa, Hilcar Leite e Edmundo Moniz. O mesmo ano iniciou unha relación con Geraldo Ferraz e o ano seguinte foron morar xuntos. Desta unión, que durou até o fin da súa vida, naceu seu segundo fillo, Geraldo Galvão Ferraz, o 18 de xuño de 1941. Pagu volveu a criar o seu fillo máis vello, e pasou a morar cos seus dous fillos e o marido na capital paulista. Nesa mesma época viaxou á China para lanzar os seus novos traballos artísticos. En 1945, lanzou unha nova novela, A Famosa Revista, escrita co marido, Geraldo Ferraz. Tentou, sen éxito, unha vaga de deputada estadual nas eleccións de 1950.

En 1952 frecuentou a Escola de Arte Dramática de São Paulo, levando osseus espectáculos teatrais a Santos. Ligada ao teatro de vangarda, presentou sa úa tradución de A Cantora Careca de Eugène Ionesco. Traduciu e dirixiu Fando e Liz de Fernando Arrabal, nunha montaxe afeccionada na cal estreaba o mozo actor Plínio Marcos. Tamén traduciu poemas de Guillaume Apollinaire. Coñecida como gran animadora cultural en Santos, alí pasou a residir co marido e os fillos, no ano de 1953. Conviviu e incentivou novos talentos santistas que só comezaban as súas carreiras, como o actor e dramaturgo Plínio Marcos e o compositor Gilberto Mendes. Dedicouse en especial ao teatro, particularmente no incentivo a grupos afeccionados.

Outra faceta de Pagu foi como deseñadora e ilustradora. Participou na Revista de Antropofagia, publicada entre 1928 e 1929, entre outras. En 2004, foi publicado o Caderno de croquis de Pagu e outros momentos felizes que foram devorados reunidos, con 22 deseños da artista. O libro foi organizado por Lúcia Maria Teixeira Furlani, coa colaboración de Leda Rita Ferraz e de Rudá de Andrade, fillo de Pagu e Oswald de Andrade. Foi tamén realizada unha exposición dos seus deseños no MIS, São Paulo.^[8][9]

Pagu publicou as novelas Parque Industrial (edición da autora, 1933), co pseudonimo Mara Lobo, considerada a primeira novela proletaria brasileira, e A Famosa Revista (Americ-Edit, 1945), en colaboración con Geraldo Ferraz. Parque Industrial foi publicado nos Estados Unidos en tradución de Kenneth David Jackson, en 1994, pola University of Nebraska Press, e en Francia en tradución e edición crítica de Antoine Chareyre, en 2015.^[1]

Escribiu tamén contos policiais, co pseudônimo King Shelter, publicados orixinalmente na revista Detective, dirixida polo dramaturgo Nelson Rodrigues, e despois reunidos en Safra Macabra (Libraría José Olympio Editora, 1998). No seu traballo, xunto a grupos teatrais, revelou e traduciu grandes autores até entón inéditos no Brasil como James Joyce, Eugène Ionesco, Fernando Arrabal e Octavio Paz.^[10]

Aínda traballaba como crítica de arte cando foi acometida por un cancro de pulmón en 1960. Viaxou a París para se someter a unha cirurxía, sen resultados positivos. Ela pasou a morar na capital francesa co seu marido, para continuar realizando tratamento quimioterápico, e mensualmente recibía a visita dos fillos. Decepcionada e desesperada por estar doente, sen poder traballar na arte, o seu maior pracer, e necesitando ficar sempre acamada, Patrícia desenvolveu unha profunda depresión, e tentou o suicidio, tentando darse un tiro na cabeza, sendo impedida polo marido, feríndose só un pouco. Sobre o episodio, escribiu no panfleto "Verdade e Liberdade".Tras dous anos de tratamento, foi desenganada polos médicos e volveu ao Brasil, morrendo en Santos un mes despois, o 12 de decembro de 1962, aos 52 anos.^[1]

En 2004, en Santos, a catadora de papel Selma Morgana Sarti encontrou no lixo unha gran cantidade de fotos e documentos da escritora e do xornalista Geraldo Ferraz, o seu último compañeiro. Estes forman parte actualmente do arquivo da UNICAMP.

En 2005, a cidade de São Paulo conmemorou os 95 anos de nacemento de Pagu cunha vasta programación, que incluíu lanzamento de libros, exposición de fotos, deseños e textos da homenaxeada, presentación dun espectáculo teatral sobre a súa vida e inauguración dunha páxina en Internet. O día exacto do seu nacemento, compareceron convidades con traxes de época a unha "festa Pagu", realizada no Museo da Imaxe e do Son de São Paulo (MIS).

A súa vida e a súa obra xa foron tema de traballo académico en Geraldo Ferraz e Patrícia Galvão: a Experiencia Literaria do Suplemento Literario do Diario de S. Paulo (Annablume, 2005).^[11] A "Moscouzinha" brasileira: cenários e personagens do cotidiano operário de Santos (1930 - 1954) (São Paulo, Humanitas, 2007), é citada a participación de Pagu, como militante comunista, nun comício do PC e dos estivadores de Santos, en agosto de 1931, cando ela foi prendida por primeira vez. Escollida como principal oradora, ela é agarrada por policías, que tentan amordazala. O estivador negro Herculano de Souza vai na súa defensa e é morto pola policía. Pagu é presa e levada ao cárcere 3, na praza dos Andradas, dita a "peor cadea do continente", onde permanece dúas semanas. Tórnase así a primeira muller en ser prendida, no Brasil, por motivos claramente políticos.^[12]

En 1988, a vida de Pagu foi contada no filme Eternamente Pagu (1987),^[13] na primeira longametraxe dirixida por Norma Benguell, con Carla Camurati no papel-título, Antônio Fagundes como Oswald de Andrade e Esther Góes no papel de Tarsila do Amaral.

Pagu foi tema de dous documentais - o primeiro baseado na obra de Lúcia Maria Teixeira Furlani Patrícia Galvão – Livre na Imaginação no Espaço e no Tempo (Unisanta, 1988), co título homónimo e gañador do premio Exu Jorge Amado, da Xornada Internacional de Cinema da Bahia, so a dirección do seu fillo con Oswald de Andrade, Rudá de Andrade e tamén do cineasta, Marcelo Tassara. O outro documental, do cineasta Ivo Branco, ten o título Eh, Pagu!, Eh!. Ela tamén aparece como personaxe do filme O Home do Pau Brasil. Na TV, foi personaxe na minissérie Um Só Coração (2004), interpretada por Miriam Freeland.

Hai tamén a canción, Pagu, composición de Rita Lee e Zélia Duncan, xa interpretada por Maria Rita (nos álbums Maria Rita e Segundo: Ao Vivo):^[14]

O ano do centenario de seu nacemento (2010), foi publicada a Fotobiografia Viva Pagu, de autoría de Lúcia Maria Teixeira Furlani e Geraldo Galvão Ferraz.

Froito dunha investigacón de cinco anos, o libro De Pagu a Patrícia - o Último Ato, da investigadora Márcia Costa, mostra a traxectoria e o cotián de Patrícia Galvão en Santos, os seus últimos anos de vida. Para alén do mito, o libro revela a intelectual, xornalista, militante cultural, na súa actuación no teatro, na literatura e no xornalismo na Tribuna, último xornal que traballou. As relacións culturais con intelectuais, escritores e directores brasileiros e internacionais son reveladas no libro, mostrando a súa ampla capacidade de diálogo e difusión da vangarda mundial, a súa actuación efectiva en plena defensa da arte, incentivando a produción artística e a defensa da creación de equipamentos culturais para a cidade de Santos, como o Teatro Municipal de Santos.^[15]

• Parque industrial (romance proletário) (co pseudônimo Mara Lobo). São Paulo: Edición particular, 1933, 145 p.
• A Famosa Revista (en colaboración con Geraldo Ferraz). Río de Xaneiro: Americ-Edit , 1945.
• Safra macabra (contos policiais) [textos publicados na revista Detective en 1944, co pseudónimo King Shelter], org. de Geraldo Galvão Ferraz. Río de Xaneiro, José Olympio, 1998.

• Paixón Pagu (A autobiografia precoce de Patricia Galvão) [texto inédito escrito en 1940], prefacios de Geraldo Galvão Ferraz, Kenneth David Jackson, Rudá de Andrade. Río de Xaneiro: Actuar, 2005, 164 p.

• Verdade e Liberdade. São Paulo: Comité Pro-Candidatura Patrícia Galvão, 1950.

• Álbum de Pagu: nascimento, vida, paixão e morte [inédito de 1929]. Revista Código, Salvador, n.2, 1975. Despois na colectánea Pagu: vida-obra.
• Croquis de Pagu e outros momentos felizes que foram devorados reunidos, org. de Lúcia Maria Teixeira Furlani. Santos/São Paulo: Editora Unisanta/Cortez, 2004, 128 p.

• Augusto de Campos (org.), Pagu: vida-obra. São Paulo: Brasiliense, 1982. Nova edición: São Paulo, Compañía das Letras, 2014, 469 p.

• A Famosa Revista, con prefacio de Sérgio Milliet, en Duas novelas (con Doramundo de Geraldo Ferraz), Río de Xaneiro, José Olympio, 1959.
• Parque industrial, prefacio de Geraldo Galvão Ferraz. São Paulo: Alternativa, s. d. [1981], 145 p.
• Parque industrial. Porto Alegre / San Carlos: Mercado Aberto / Universidade Federal de San Carlos, "Novelas exemplares", 1994.
• Parque industrial, prefacio de Geraldo Galvão Ferraz. Río de Xaneiro: José Olympio, "Sabor literario", 2006, 122 p.
• Parque industrial (novela proletária), prefacio de Augusto de Campos, notas e posfacio de Antoine Chareyre, posfácio de Kenneth David Jackson. São Paulo: Editorial Liña a Liña, 2018.

• Industrial Park (A Proletarian Novel), tradución en inglés de Elizabeth e Kenneth David Jackson, posfacio de Kenneth David Jackson. Lincoln / Londres: University of Nebraska Press, "Latin American Women Writers", 1993, 153 p.
• Industrijski park (Proleterski roman), tradución en croata de Jelena Bulic. Zagreb, Naklada Jurčić, 2013.
• Parc industriel (roman prolétaire). Prólogo de Liliane Giraudon, tradución francesa, notas e posfacio de Antoine Chareyre. Montreuil (Francia): Le Temps des Cerises, colección "Romans des Libertés", 2015, 166 p.
• Parque industrial (Novela proletaria), tradución en español e prefacio de Martín Camps. México, Samsara, 2016.

• ANDRADE, O. GALVÃO, P.. Pagu, Oswald, Segall. Globo, 2009.
• CAMPOS, A. Pagu: vida-obra. São Paulo: Brasiliense, 1982.
• FREIRE, Tereza. Dos escombros de Pagu. São Paulo: SENAC, 2008
• FURLANI, Lúcia Maria Teixeira. Pagu – Patrícia Galvão: livre na imaginação, no espaço e no tempo. 5ª ed. Santos: UNISANTA, 1999.
• FURLANI, Lúcia Maria Teixeira. Viva Pagu – Fotobiografia de Patrícia Galvão. São Paulo: Imprensa Oficial e Editora Unisanta, 2010.
• GALVÃO, Thelma. Pagu - Literatura e Revoluçao. Ateliê Editorial, 2003
• NEVES, Juliana. Geraldo Ferraz e Patricia Galvão. Annablume, 2005, 214 páxs.
• TAVARES, Rodrigo Rodrigues. A "Moscouzinha" brasileira: cenários e personagens do cotidiano operário de Santos. São Paulo: Humanitas/FAPESP, 2007
• ZATZ, Lia. Pagu - A Luta De Cada Um. Callis, 2005.

• Centro de Estudos Pagu Unisanta Arquivado 20 de abril de 2020 en Wayback Machine.
• Memoria de Pagu é rescatada do lixo
• Cando o lixo vira ouro
• Patrícia Galvão e o trotskysmo - Carta dunha militante
• Dossiê Pagu (en francés), no blog Bois Brésil & Cie.