Herbert Marcuse

Biografía
Nacemento	19 de xullo de 1898 Berlín, Alemaña
Morte	29 de xullo de 1979 (81 anos) Starnberg, Alemaña (pt)
Causa da morte	hemorraxia cerebral
Lugar de sepultura	cemiterio de Dorotheenstadt
Educación	Universidade Harvard Universidade Humboldt de Berlín Universidade Columbia Universidade de Freiburg im Breisgau
Director de tese	Martin Heidegger
Actividade
Campo de traballo	Filosofía, teoria social (pt) e freudomarxismo
Lugar de traballo	Berlín
Ocupación	filósofo, profesor universitario, teórico político, sociólogo, politicólogo
Período de tempo	Filosofía contemporánea
Empregador	Universidade Libre de Berlín (1965–) Universidade de California en San Diego (1964–) Universidade Brandeis (1954–) Office of Strategic Services (pt) Universidade de Frankfurt
Partido político	Partido Socialdemócrata de Alemaña Partido Independente Socialdemócrata de Alemaña
Movemento	Escola de Frankfurt
Carreira militar
Conflito	Primeira guerra mundial
Obra
Obras destacables (1955) Eros and Civilization (en) (1964) O home unidimensional (1965) A Critique of Pure Tolerance (en) (1972) Counterrevolution and Revolt (en) (1973) Existentialistische Marx-Interpretation (en)
Doutorando	Paul Gottfried (pt) , Andrew Feenberg (en) e Angela Davis
Familia
Cónxuxe	Sophie Wertheim Inge Neumann Erica Sherover-Marcuse
Fillos	Peter Marcuse  ()
Sinatura
Descrito pola fonte	Brockhaus Enzyklopädie (19 ed.) (en) , (vol:14, sec:Marcuse, Herbert, p.189) Grande Enciclopedia Soviética 1969-1978, (sec:Маркузе Герберт) Enciclopedia soviética armenia

Hebert Marcuse, nado en Berlín o 19 de xullo de 1898 e finado en Strarnberg (Baviera) o 29 de xullo de 1979, foi un filósofo e sociólogo marxista estadounidense de orixe alemá. Foi membro da Escola de Frankfurt con Theodor Adorno e Max Horkheimer.

Marcuse era o primeiro fillo dunha familia xudía. Despois do bacharelato, foi chamado a filas para cumprir o servizo militar en Reichwerh. Ao pouco tempo, logo da guerra de 1814-18, tivo contacto co movemento Liebknecht e asociouse ao Partido Social Demócrata (SPD), o cal abandona despois do asasinato de Rosa Luxemburg e Karl Liebknecht.

En 1918, estuda xermanística como disciplina primaria e filosofía e economía política como materias secundarias, os catro primeiros semestres en Berlín, e logo, os outros catro en Friburgo. Nesta vila converteuse en asistente de Martin Heidegger e escribiu unha tese sobre Hegel. Pero dende a toma de poder dos nazis, en 1933, emigrou coa súa familia. Primeiro dirixiuse a Suíza e logo aos Estados Unidos, despois de pasar un breve tempo en París. Nestes anos, Marcuse entra por primeira vez en contacto có Instituto de Investigacións Sociais de Fráncfort, por mediación de Husserl.

Unha vez instalado en Nova York, obtivo un posto permanente no Intituto de Investigacións Sociais pero, debido a mala situación económica deste e a insistencia de Max Horkheimer, en 1942 viuse obrigado a aceptar un novo posto en Washington, na (OSS) Oficina de Servizos Estratéxicos (predecesora da CIA) onde traballa nun programa de desnacificación.

A partir de 1951, exerceu o maxisterio en varias universidades americanas, na Universidade de Columbia (Nova York), na Universidade Harvard, na Universidade de Brandaeis e, finalmente, xa xubilado, na Universidade de California (San Diego), nas cales foi profesor de ciencias políticas e filosofía.

A partir de 1968, deixou o seu labor como profesor e viaxou por toda Europa, ditando conferencias e participando en debates con estudantes. Ao pouco tempo, converteuse nunca especie de intérprete teórico para a formación dos movementos estudantís da época en Europa e nos Estados Unidos. A súa participación nestes e noutros movementos políticos, fíxoo un dos máis famosos intelectuais da época.

Morreu o 29 de xullo de 1979, a idade de 81 anos, durante unha visita a Jürgen Habermas en Alemaña. Despois da súa morte, a súa esposa (Sophie Wertheim) levou as cinzas de Marcuse aos Estados Unidos, onde estiveron ata que no 2003 os seus descendentes as trasladaron a súa cidade natal, Berlín. Agora está enterrado no Cemiterio Municipal de Berlín, onde están tamén grandes mitos como Bertolt Brecht, Heinrich Mann, Johann Gottlieb Fichte e Hegel.

O pensamento de Marcuse enmarcase nas aproximacións entre a psicanálise e o marxismo que se deron na década do 30 dentro da liña teórica da Escola de Fankfurt.

Marcuse enfrontase co feito de que as masas obreiras integráronse nunha sociedade capitalista, onde obtiveron indubidábeis melloras sen ter alcanzado a liberación. A pesar diso, Marcuse cre na liberación futura da humanidade; pero estima que a función liberadora-revolucionaria, corresponde á xuventude rebelde en xeral e, en particular, á xuventude universitaria. Deste modo, nega ao proletariado o protagonismo da revolución.

Marcuse someteu a crítica dúas realidades fundamentais:

• O marxismo soviético, que se equivoca ao pensar que as clases explotadas e oprimidas loitan pola súa liberación, xa que estas clases están incorporadas ao sistema e non poden ser o motor da revolución. A conciencia revolucionaria pode nacer en grupos minoritarios ricos que non son obxectivamente explotados e que comprenden que “a tolerancia” da que fai gala o capitalismo, non é senón unha forma de dominar e oprimir.
• A concepción unidimensional do home, prevalente na sociedade industrial avanzada, que se caracteriza polo pensamento analítico: ”vale só o verificable”. O cal é sumamente empobrecedor. Ademais, esta concepción é enganosa, xa que presenta o rostro da abundancia, da liberdade e da tolerancia, pero no fondo oculta a inxustiza, a pobreza, o dominio social, e o conformismo; é dicir, fainos crer que somos libres e ricos, e en realidade sobreabunda a pobreza e estamos manipulados.

Para encontrar unha solución a isto, fai unha proposta de futuro na que quere poñer fin a utopía e crear unha nova sociedade onde a unión da “conciencia revolucionaria de minorías” e “as masas que están realmente fóra da sociedade” creen, aínda que só sexa unha esperanza, da auténtica liberación.

Xunto con estas críticas comenza a interesarse pola psicanálise considerando que Sigmund Freud brindaba elementos para a análise crítica da sociedade e da cultura, encontrando os elementos que compensaran as insuficiencias teóricas do marxismo.

Estas teorías desenvólveas nun dos seus libros fundamentais Eros e civilización, onde sostiña a posibilidade dunha sociedade menos represiva e máis gratificante, na que Eros debería predominar sobre Thanatos. Pero coa condición de poñer fin ao traballo alienado e o xurdimento do Suxeito como suxeito de autorrealización. Toma a vertente filosófica de Freud, que sostiña a dualidade de Eros e Thanatos, considerando ao primeiro como o que comprende tanto as pulsións sexuais, como tamén aquelas forzas sublimadas que foron desviadas dos seus fins e que se encontran ao servizo da cultura. E Thanatos, é a pulsión da morte. A cultura ten na súa base a loita entre estas dúas pulsións. Unha parte da vida pulsional esta reprimida, pero a represión dos instintos sexuais, inclúe tamén ás agresións das que Eros extrae enerxía para canalizala na cultura, polo tanto a cultura sostense na renuncia pulsional, xerándose agresividade e polo tanto culpa. É así que Freud non era optimista respecto de que unha sociedade puidese ser feliz.

En conclusión, a civilización apoiase sobre a represión permanente dos instintos humanos, substituíndo a satisfacción inmediata dos mesmos por unha satisfacción diferida. “O metódico sacrificio da libido, a súa desviación inexorablemente imposta cara actividades e expresións útiles dende o punto de vista social, é a cultura” di Marcuse, sintetizando a visión freudiana. Ao deixar o “principio de pracer” e asumir o “principio de realidade”, “o ser humano, que era pouco máis que unha maraña de tendencias animais, converteuse nun Eu organizado”.

Unha civilización non represiva é unha quimera para Freud. O principio do pracer e o de realidade son antagonistas irreconciliábeis. Marcuse non coincide có fundador da psicanálise neste punto. Dende unha visión da historia inspirada no materialismo histórico de Marx, considera que esta oposición non é metafísica, que non se orixina na natureza humana, senón que é produto dunha organización social histórica determinada.

Ademais o progreso tecnolóxico creou as condicións para unha liberación respecto da obriga do traballo, para unha ampliación do tempo libre. Marcuse considera que iso permitirá a liberación das potencialidades reprimidas que, “así liberadas, crearán novas formas de realización e de descubrimento do mundo, que á súa vez outorgarán unha nova forma o reino da necesidade, a loita pola existencia. Así danse as condicións para o xurdimento dunha sociedade non represiva na que se viva a felicidade do Eros liberado, a lóxica da satisfacción e non xa a da represión”.

Que impide a chegada desta nova sociedade? O poder que, co fin de perpetuarse, alimenta un estado de necesidade que xa non é tal. Así, por exemplo, transforma o que podería ser unha liberación sexual (unha evolución cara a unha sexualidade polimorfa que Marcuse propugna e entende como propia dunha sociedade non represiva) nun consumismo sexual, nunha sexualidade tomada como obxecto de consumo, integrada no sistema. A pretendida “liberación dos costumes” que permite e propugna o capitalismo non é unha verdadeira “liberación” senón unha estratexia para impedila.

En O marxismo soviético (1958) critica duramente a evolución da revolución rusa e a súa tendencia á burocratización. Critica tamén que se fixese do marxismo un dogma e que o Estado quedase en mans dunha casta de burócratas investidos dun poder totalitario. Deste modo, o marxismo converteuse alí en instrumento ao servizo dunha sociedade represiva, burocrática e totalitaria.

No libro O home unidimensional (1964), a súa obra máis famosa, presenta a sociedade capitalista “avanzada” como unha sociedade na que o home perdeu o seu sentido crítico. O consumismo e a “liberación dos costumes” transformárono nun ser cada vez máis adaptado e integrado no sistema. Xa no hai espazo para a oposición e a crítica, a sociedade unidimensional “integra en si toda auténtica oposición e absorbe no seu seo calquera alternativa”. Nela dáse “unha confortable, tersa, razoable, democrática non liberdade”. O capitalismo avanzado exerce o seu dominio, o seu control total, dun modo sutil, manipulando os desexos e as necesidades das persoas. “Non só determina as ocupacións, as habilidades e as actitudes socialmente requiridas, senón tamén as necesidades e as aspiracións individuais”.

A filosofía desta sociedade unidimensinal é o positivismo, que serve de base á racionalidade tecnolóxica e á lóxica do dominio. E esta filosofía non ten rival porque se anulou o espazo da crítica.

Contra as previsións de Marx, ata o propio proletariado perdeu a súa pegada revolucionaria, seducido polo confort e o consumismo. Por iso Marcuse busca outros suxeitos revolucionarios, e encóntraos nos estranxeiros, os explotados, os desocupados, as minorías, os marxinados e os excluídos do sistema. A súa soa presenza mostra a necesidade de poñer fin a condicións e institucións intolerábeis. De todos xeitos Marcuse non aclara como sería un proceso revolucionario protagonizado por estes actores. Prefire que o seu pensamento permaneza na negatividade, na crítica, unido a “aqueles que, sen esperanza, deron e dan a vida polo Gran Rexeitamento”.

A pesar de todas estas reflexións, a vida política práctica de Marcuse estivo moi afastada das súas propostas teóricas, e desenvolveuse como un revolucionario utopista, mentres os seus libros reflicten un pensamento profundamente escéptico respecto do futuro da humanidade.

• A ontoloxía de Hegel (1932).
• Razón e revolución (1941).
• Unha investigación filosófica sobre Freud (1955).
• Eros e civilización (1958).
• O marxismo soviético (1958).
• O home unidimensional. Estudos sobre a ideoloxía da sociedade industrial avanzada (1964). Editado en galego no 2012 pola USC, traducido por Jesús Saavedra Carballido.
• Cultura e sociedade (1965).
• O final da utopía (1967).
• A permanencia da arte (1978).

• Escola de Frankfurt

• Biografía e escritos (en inglés)

Commons ten máis contidos multimedia sobre:  Herbert Marcuse