Ume zelarik, Lucille Fay zen. Gurasoak, Thomas Le Sueur eta Anna Bell Johnson, jatorri franko-kanadiarrekoa lehena, bigarrena suediarra. Biak ziren jatorri apalekoak. Aitak familia utzi zuen Lucillek hamar hilabete zituenean. Bera bakarrik geratu zen anaia zaharrarekin, Hal Le Sueur aktorea bera ere, eta Anna amarekin. Daisy, Hal eta Lucilleren ahizpa zaharrena, hiru urte bete baino lehen hil zen. Amak ez zuen irabazten bere familiarentzako pisu bat edukitzeko adina, eta dendaostean bizitzen hasi ziren. Umeak garbitegian lan egitera behartzen zituen.[6]1909an, Crawforden ama Henry J. Cassinekin ezkondu zen. Umetan, Crawfordek ez zekien Cassin ez zela bere aita biologikoa; geroago, anaiak egia esan zion. Cassin, ustez, sexu-abusuak eragin zizkion 11 urte zituela, eta St. Agnes Akademiara bidali zuten arte jarraitu zuen.[7][1]
Gaztaroa
1917ko ekainean, familia Kansas Cityra (Missouri) joan zen bizitzera, Cassini dirua bidegabe erabili izana leporatu ziotenean, gero absolbitu egin zuten arren.[8] Ama eta aitaordea banandu zirenean, eskolan geratu zen ikasle langile gisa; askoz denbora gehiago eman zuen lanean, batez ere sukaldean eta garbiketan, ikasten baino. Geroago, Rockingham Akademiara joan zen, ikasle langile gisa ere bai. Han zegoela, bere lehen bikotekide harremana izan zuen, tronpeta-jotzaile batekin, Ray Sterlingekin, zeinak bere burua akademikoki desafiatzera bultzatu omen zuen. 1922an, Columbiako (Missouri) Stephens Collegen izena eman zuen, 1906ko jaiotze urtea emanez. Hilabete batzuetan zehar hara joan zen baina gero alde egin zuen unibertsitaterako prest ez zegoela konturatu zenean. Bere familiaren ezegonkortasunagatik, Crawforden eskolatzea ez zen inoiz oinarrizko hezkuntzatik harago joan.[9][10]
Helduaroa
Pobreziak markatutako iraganak, betirako oinazetu zuen. Bere izaeragatik, neurotiko edo bipolarra zela ondorioztatu izan da. Crawford-ek ama izan nahi zuen, baina zazpi abortu naturalek eragotzi zioten. Horregatik, lau ume adoptatzea erabaki zuen, Christina (1939), Christopher (1943) eta Cindy eta Cathy bikiak (1947). Lau aldiz ezkondu zen, hiru dibortzio eta azken senarra, Alfred Steele, Pepsi Colako presidentea galdu zuen 1959an haren ustekabeko heriotzaren ondorioz. Akzioak zituenez enpresan, eta postu bat zuzendaritza batzordean, denbora batez zinemaren industriatik urrundu zen. Hollywoodek etekin bikainak lortzeko ekoiztutako produktu nagusietako bat izan ondoren, Gran Hotel (1932) edo Johnny Guitar (1954) filmei esker, Crawforden karrerak gainbehera egin zuen, alkohol gehiegikerian murgildu zelarik.[11] Emakume maitale ugari izan zituen: Barbara Stanwyck, Marilyn Monroe, Bette Davis, besteak beste.[12] Azken horrekin etengabeko norgehiagoka izan zuen:
"Bette Davisek segizio bat zeukan bere atzean. Eta zer da segizio bat, etxerik gabeko bihurri talde bat baino? Nik jarraitzaileak ditut. Alde handia dago". Joan Crawford. [13]
Heriotza
1974an erretiratu zen gizarte-bizitzatik, zinema-izarraren profilari eusten ez zioten irudi batzuk argitaratu ondoren. Zientziologiaren Elizan sartu zen, eta bere azken urteak bakarrik eman zituen, New Yorkeko bere apartamentuan sartuta, bere txakurraren konpainia bakarrarekin eta bere miresleen eskutitzak jasotzeko pizgarriarekin. Crawfordek vodka edateari utzi zion pankreako minbizia zuela jakin zuenean. 1977ko maiatzaren 10ean hil zen bere etxean. Bertsio ofiziala izan zen bihotzekoak jota hil zela, baina kausak misterio bat izaten jarraitzen du. Hil baino astebete lehenago oparitu zuen txakurra.[13][14]
Testamentua
1976ko urriaren 28an sinatu zuen testamentuan, Crawfordek bere bi ume gazteenei, Cindy eta Cathyri, bi milioi dolarretatik 77.500 dolar utzi zizkien. Bi zaharrenak, Kristina eta Kristobal, argi eta garbi desheredatu zituen. Biek zalantzan jarri zuten testamentua eta 55.000 dolarreko kitapena jaso zuten. [15] Bere iloba Joan Loweri ere ez zion ezer utzi. Crawfordek diru gehiena utzi zien bere ongintza-erakunde gogokoenei: New Yorkeko USO, Motion Picture & Television Country House and Hospital, American Cancer Society, Muscular Dystrophy Association, American Heart Association eta Wiltwyck School for Boys.[16][1]
Mommie Dearest (Amatxo maitia)
Joan Crawford hil eta urtebetera, haren alaba Christinak, 39 urtekoak, Mommie Dearest liburua argitaratu zuen. Liburu horretan, bere adopziozko amaren eskutik bizitza osoan zehar jasotako abusuak kontatu zituen.[6]
Crawforden lagun eta lankide askok, besteak beste, Ann Blyth, Myrna Loy, Katharine Hepburn, Cesar Romero, Douglas Fairbanks Jr. (Crawforden lehen senarra), eta Crawforden beste bi alaba gazteenek, Cathy eta Cindyk, liburua salatu zuten, inolako abusurik egon zenik ukatuz. Beste batzuek, berriz, Helen Hayesek, June Allysonek, eta Vincent Shermanek, besteak beste, jokabide gogorren baten lekuko izan zirela adierazi zuten: zorrotzegia zela, ez zieela utzi lagun baten urtebetetze festara joaten zigor gisa eta abar. Hala ere, jende horrek ez zuen inoiz esan umeekiko tratu txarren lekuko izan zirenik.[17] Liburua best-seller bihurtu zen, eta 1981ean film bihurtu, Faye Dunaway protagonista izan zelarik, Crawford interpretatuz.[18] 1998ko uztailaren 20an, Joan Crawforden beste haur adoptatuetako batek, Cathy Crawford LaLondek, helegitea jarri zuen Christina Crawforden aurka "difamazioagatik".
Ibilbide profesionala
Dantzaria
Txikitatik, bere anbizioa dantzaria izan nahi zuen. Behin batean, piano-eskoletatik ihes egiteko ahaleginean, etxeko ataritik jauzi egin eta hautsitako esne-botila baten ondorioz ebaki larriak egin zituen. Hiru ebakuntza egin zizkioten kalteak konpontzeko, eta 18 hilabetez ezin izan zuen oinarrizko eskolara joan, ezta dantza-eskolak ematen jarraitu ere.[19]
1922an, Columbiako (Missouri) Stephens Collegen izena eman zuen, 1906an jaiotze urtea emanez. [28] Hilabete batzuetan Stephensera joan zen eta gero alde egin zuen unibertsitaterako prest ez zegoela konturatu zenean. [29] Bere familiaren ezegonkortasunagatik, Crawforden eskolatzeak ez zuen inoiz lehen maila gainditu [30].
1915ean, hotel batean zerbitzari aritu zen, eta St. Agnes Convent-en lehenengo, eta Stephen College-n ondoren, dantzatzen ikasi zuen; dantza izan zen bere lehen bokazioa, hanketan kaltetua izan zuen istripu bat izan zuen arren. 1921ean Katherine Emerine aldizkariaren koruan debutatu zuen, Kansas Cityn.[20]
Aktorea
1925ean, 21 urte zituelarik, dantza- eta charleston lehiaketa bat irabazi zuen. Horrek lagundu zion zinemarako Metro-Goldwyn-Mayer estudioek kontratatu zezaten. Une hartan bere izena Lucille Cassin zen. Amaren senargaiaren abizena hartua zuen, antzerki munduko enpresaburu zena.[20] Laster estudioen ikur bihurtu zen.
"Eskuak luzatu eta dena hartu nahi dut". Joan Crawford.[21]
Izarra eraikitzen
Lehiaketa irekia antolatu zen aktore gazteari izen bat aukeratzeko. Joan Arden izan zen irabazlea, baina hori existitzen zenez, beste aktore bat zenez, Joan Crawford izena hartu zuen, bigarrena bozkatuenen artean.[6] Bere irudia kontsumo masiborako eta AEBko produktu gisa sortu zen hasieratik. Eta une horretatik aurrera, Crawford-ek bere burua interpretatu zuen urteetan zehar:
“Joan Crawford izarra interpretatu nuen, ez Joan Crawford emakumea, eta nire indar guztiekin egin nuen”. Joan Crawford.[22]
Ez zuen edertasun konbentzionalik. Fakzio markatuek eta dantzari izateak gogor itxura ematen zioten. Originaltasun hori ustiatzen jakin zuen. MGMko jantzien arduradunak bere sorbaldei etekina ateratzen jakin zuen, akats izatetik aktorea definitzen zuen ezaugarri batera igarota. Festetara joaten zen, eta beti erakusten zuen pertsonaiarik modernoena zela, bai pantailaren barruan, bai kanpoan. Honek 20ko hamarkadako izar nagusia bihurtu zuen.[3]
Askotan, maitasuna aurkitzen zuen emakume gazte, langile eta gogotsuaren papera egiten zuen Crawfordek. MGMren publizitateak irudi hori indartu egin zuen, halaber, emakume hura egun osoan filmetan aritzen zen langile nekaezina zela, ama eta anaia elikatu ahal izateko —1927an biak Hollywoodera joan ziren harekin bizitzera, eta han egongo ziren hogeita hamar urtez. Depresio garaiko ikusleek, emakumeek batik bat, biziki gustuko zituzten holako istorioak. Hamarkadaren amaierako, Hollywoodeko izarrik puntakoena zen, baita soldatarik onenetakoa irabazten zuen AEBetako emakumea ere.[22]
"Izugarri gustatzen zait bordionak antzeztea. Emakume guztiok gara bordion samarrak. Eta gizonak are gehiago". Joan Crawford. [13]
1935etik aurrera, langile-klaseko iruditik urrundu nahi izan zuen; gero eta maizago hasi zen jantzi dotoreak erakusten, eta bere filmak soineko erakustaldi bihurtu ziren. Goi-mailako joskintzako maniki-garaia izan zen, eta dama sofistikatuaren irudia eman nahi izan zion bere buruari. Publikoak erabat baztertu zuen irudi hori.[22]
Oscar irabazlea
Warner Bros. ekoiztetxera joanda, 1943anOscar saria lortu zuen, Mildred Pierce filmari esker. Crawford ez zen joan 1946ko martxoaren 7an Los Angelesen egin zen zeremoniara. Gaixorik zegoen, edo horixe esan zion erakundeari aitzakia gisa; izan ere, aktoreak ondoezik zegoelako itxurak egin zituen, saria Ingrid Bergmanek eramango zuela uste zuelako. Ez zuen nahi kamerek haren aurpegia bereganatzerik nahi, porrota disimulatzeko gauza ez baitzen. Harridura handia izan zen telebistan gala ikusten ari zela bere izena entzun zuenean. Gau hartan bertan lortu zuen Oscarra etxera eramatea, eta logelako ohean hartu zuen, susmorik ez sortzeko. Hollywoodeko Akademiaren sarien historiara pasako zen irudi bat. [23][24]Hurrengo urteetan haren ibilbideko kritikarik hoberenetakoak jaso zituen.
Gainbehera
1960ko hamarkadan zineman jarraitu zuen, baina haren agerraldiak urritzen hasi ziren. Emakume helduaren paperak egiten hasi zen melodrametan, emakumezkoei zuzenduta. Crawfordek zinemagintzan jarraitu zuen, B serieko beldurrezko filmetan agertuz. 1970ean zinema utzi zuen.
Bere pertsonaiak une bakoitzeko Joanen isla izan ziren, Joanek bere pertsonaiekin eboluzionatu zuen gisara:
“Antzezten dudan guztia, nire burutik ateratzen da” Joan Crawford.[3]
Filmografia
Taula honetan ikus daitezke film bakoitzaren zuzendaria, enpresa ekoizlea eta beste izenburuak (gaztelaniaz, frantsesez):
1981ean Blue Öyster Cult musika taldeak izen bereko abesti bat eskaini zion Fire Of Unknown Origin diskoan. Margaret Keane margolari ezagunak koadro batean erretratatu zuen. [51]
Sonic Youth musika taldeak 1990.ean Mildred Pierce bere film ospetsuenetako bat bezala deituriko abesti bat egin zuen eta, bideoklipean, bere irudiak agertzen dira Ospearen Pasealekuan.[52][53]
2012an Mildred Pierce filmean egindako lanagatik irabazi zuen Oscarra enkantean jarri zuten, eta 427 000 dolar inguru ordaindu ziren.[54]
2017an, Crawford hil eta 40 urtera, Feud telesailean Ryan Murphyk (Gleeren sortzailea) zuzendutako Feud telesailak haren bizitzako pasarte batzuk kontatzen ditu.[5][55]Susan Sarandonek eta Jessica Langek Bette Davis eta Joan Crawford antzeztu dituzte.[56] Murphyk Davisekin izandako lehiaren kontakizuna kantu feminista eta zinemarekiko maitasun-gutun bihurtu du,[55]
Berari buruz esandakoak
"Crawfordek arreta erakartzen du mugitze hutsagatik. Ahoa ireki beharrik ere ez du: ibili besterik ez du egin behar. Eta bikain egongo da". George Cukor. [57]
"Elkarrekin lan egitean, Amerikako prentsa guztia desilusionatu genuen, eta ileetatik tira egitea espero zuten. Ez zen horrelakorik gertatu, eta oso harreman adiskidetsua izan genuen". Bette Davis.[57]
"Joan Crawford eta Bette Davis aurkituko banitu, sentitzen dudala esango nieke. Bere ibilbideko azken urte haiek, non erabat alferrik galdu baitzituzten, tragedia bat izan zirela. Hainbeste talentu eta maitasun zuten emateko eta hartzeko inor ez". Ryan Murphy.[56]
"Hollywooden ez dago nahikoa diru ni Joan Crawfordekin film bat egitera behartzeko. Eta dirua gustatzen zait". Sterling Hayden[58]
"Inork ez zuen erabaki Joan Crawford izar bihurtzea. Joan Crawford izar bihurtu zen berak izar bihurtu erabaki zuelako". Frederica Sagor Maas[59]
"Joan Crawford da, zalantzarik gabe, flapper-aren adibiderik onena, gaueko klub dotoreetan ikusten den neska, sofistikazioaren erpinera igota, dantzan zoragarri, barre asko eginez, begi ireki eta zaurituekin. Bizitzarako talentudun gazte aferak". F. Scott Fitzgerald[59]
.jpg)
