Hereford behi

Hereford behi
Sailkapen zientifikoa

Datu orokorrak
Altuera125 cm

Hereford behia behi arraza britainiarra da, Ingalaterrako Mendebaldeko Midlandseko Herefordshiren jatorria duena[1][2]. Herrialde askotara hedatu da – arraza puruko bost milioi behi baino gehiago daude mundu osoko berrogeita hamar nazio baino gehiagotan[3]. Arraza Britainia Handitik esportatu zuten lehen aldiz 1817an, hasiera batean Kentuckyra. Estatu Batuetan eta Kanadan hedatu zen, gero Mexikon zehar, eta handik Hego Amerikako ganadu ekoizle handiak diren herrialdeetara. Gaur egun, Hereford arraza nagusia da Australasiatik Errusiako estepetaraino, besteak beste, Israel, Japonia, Europa kontinentala eta Eskandinavia; baita Kanada, Estatu Batuak, Kazakhstan, Argentinako erdialde eta ekialdea, Uruguai, Txile eta Zeelanda Berrian, non erregistratutako abelburuen proportzio handiena osatzen duten[4]. Brasil osoan[5] eta Afrikako hegoaldeko herrialde batzuetan daude[6], batez ere Hegoafrikan, Zambian eta Zimbabwen. Estatu Batuetako hego-mendebaldeko arrantxo-jabeen artean izan zuen ospeak Britainia Handi hotz eta hezean sortutako arraza baten gogortasuna erakutsi zuen, baina ia kontinente guztietan klima gogorragoetara moldatzeko gai zela erakutsi zuen. Herefordeko Mundu Kontseiluak[7] Britainia Handian du egoitza. Gaur egun, 20 Hereford elkartu daude 17 herrialde kidetan eta beste zortzi kide ez diren beste 10 herrialdeetan[6].

Historia

Hereford azienda larratzea
Mr. Jeffries-en Hereford zezenak 1843ko Royal Agricultural Showaren lehen saria irabazi zuen Derbyn

XVIII. mendera arte, Herefordshireko behiak Ingalaterrako hegoaldeko beste behi batzuen antzekoak ziren: larruazal orobat gorria, lepazpiko zuri batekin, gaur egungo North Devon eta Sussex arrazen antzekoa. XVIII. eta XIX. mendeetan, beste behi batzuk (batez ere Shorthorns arrazakoak) erabili ziren esne eta haragirako beste arraza bat sortzeko asmoz. Honek hasieran kolorez aldakorrak izatea ekarri zuen, aziendak horitik grisera eta marroi argira zihoazelarik, eta zuri-kopuru aldakorrekin. XVIII. mendearen amaieran, arraza modernoaren aurpegi zuri bereizgarria ondo ezarria zegoen, XIX. mendean larruazal kolore modernoa bezala.[8]

Hereford behiak oraindik ere Herefordshireko zelaietan ikusten dira[9] eta askotan agertzen da nekazaritzako ikuskizunetan.[10][11][12] Herefords behien lehen inportazioak 1817 inguruan egin zituen Henry Clay politikariak Estatu Batuetara, eta 1840ko hamarkadatik aurrera kopurua handiagotzen joan zen[13][14].

Adar gabeko Hereford behiak

Adar gabeko Hereford behi bat

Adarrik gabeko Hereford behia arraza nagusiaren aldaera bat da, gene baten aldaketaren eraginez. Mutazio genetiko natural hori 1889tik aurrera arraza bereizi bat sortzeko hautatu zuten[15].

Iowako Warren Gammon ganaduzaleak adarrik gabeko Hereford behiak ustiatzeko ideia aprobetxatu zuen eta naturalki adarrik gabe jaiotako 11 behirekin hasi zuen erregistroa. 1910ean elkarte berezi bat sortu bazuten ere, adarrik gabeko Hereford behia eta Hereford arraza amerikarra Hereford Elkarte Amerikarrean elkartu ziren 1995ean[16].

Hereford tradizionala

Hereford behia eta txahal gurutzatua

Hereford behien jabe askok beste arraza batzuk erabili dituzte nahi zituzten ezaugarriak inportatzeko, eta horrek aldaketak ekarri ditu arraza osoan. Hala ere, andui batzuk bereizirik mantendu dira, eta aurreko arrazaren ezaugarriak mantendu dituzte, hala nola gogortasuna.[17] Hereford Tradizionala kontserbazio genetikorako balioa duen arraza minoritarioa da orain.[18]

Osasuna

Hereford txahala Victorian, Australia

Begietako minbizia (begiko zelula ezkatatsuetako kartzinoma) Herefords behietan ematen da, batez ere eguzki-argi distiratsu etengabea duten herrialdeetan eta begiaren inguruan pigmentazio gorri gutxiko ezaugarriak nahiago dituztenen artean.[19][20] AEBetan eta Kanadan Herefordeko behi-azienden begietako minbiziari buruzko ikerketen arabera, herentziazkoak direla betazal eta korneokleroko pigmentua, eta litekeena dela minbizi-arriskua gutxitzea.[21] Baginako prolapsoa herentziazko arazotzat hartzen da, baina nutrizioak ere eragina izan dezake[22]. Beste arazo bat errapetako azalean ematen da, pigmentazio arinekoa izanda eguzki-erredurekiko oso ahula baita.

Jakina da enanismoa Herefordeko aziendan gertatzen dela, gene autosomiko errezesibo batek eraginda.[23] Zekor eta zezenetan maiztasun berdinarekin agertzeak esan nahi du enanismoa ez dela sexuari lotutako ezaugarritzat hartzen.[24]

Erreferentziak

  1. ↑ «Breeds of Livestock - Hereford Cattle — Breeds of Livestock, Department of Animal Science» afs.okstate.edu (Noiz kontsultatua: 2022-12-05).
  2. ↑ (Ingelesez) Sanders, Alvin Howard. (1914). The Story of the Herefords: An Account of the Origin and Development of the Breed in Herefordshire, a Sketch of Its Early Introduction Into the United States and Canada, and Subsequent Rise to Popularity in the Western Cattle Trade, with Sundry Notes on the Management of Breeding Herds. Breeder's Gazette (Noiz kontsultatua: 2022-12-05).
  3. ↑ (Ingelesez) «Hereford» www.thecattlesite.com (Noiz kontsultatua: 2022-12-05).
  4. ↑ «Beef New Zealand (BeefNZ)» web.archive.org 2010-05-23 (Noiz kontsultatua: 2022-12-05).
  5. ↑ «Associação Brasileira de Hereford e Braford» web.archive.org 2015-04-05 (Noiz kontsultatua: 2022-12-05).
  6. ↑ a b «World Hereford Council» web.archive.org 2010-04-24 (Noiz kontsultatua: 2022-12-05).
  7. ↑ «Home | herefords» www.herefords.com (Noiz kontsultatua: 2022-12-05).
  8. ↑ Trow-Smith, Robert (1959), A History of British Livestock Husbandry 1700–1900, Routledge and Kegan Paul, pp 100–103.
  9. ↑ «Geograph:: Hereford Cattle, Ashford Carbonel © Richard Webb» www.geograph.org.uk (Noiz kontsultatua: 2022-12-05).
  10. ↑ «National Hereford Show (C) Richard Webb» www.geograph.org.uk.
  11. ↑ «Here comes the judge (C) Richard Webb» www.geograph.org.uk.
  12. ↑ «National Hereford Show (C) Richard Webb» www.geograph.org.uk.
  13. ↑ Miller, Timothy Lathrop; Sotham, William H.. (1902). History of Hereford cattle, proven conclusively the oldest of improved breeds. Chillicothe, Mo., T. F. B. Sotham (Noiz kontsultatua: 2022-12-05).
  14. ↑ (Ingelesez) book, Western rural year. (1886). The Western Rural Year Book, a Cyclopedia of Reference: Historical, Statistical and Scientific Information. A Comprehensive Work Showing the Development and Progress of the United States from the Settlement of the Country. The Agricultural Advancement and Resources of America Fully Set Forth in a Condensed Form. M. George (Noiz kontsultatua: 2022-12-05).
  15. ↑ (Ingelesez) Roberts, David. (1916). Cattle Breeds and Origin. Author [1916] (Noiz kontsultatua: 2022-12-05).
  16. ↑ «Hereford Backgrounder | American Hereford Association» web.archive.org 2014-10-03 (Noiz kontsultatua: 2022-12-05).
  17. ↑ «Traditional Hereford Breeders Club» www.traditionalherefords.org.
  18. ↑ British Rare Breed Survival Trust watchlist: Traditional Hereford. .
  19. ↑ R R Woodward; Bradford Knapp, Jr. (1950). «The Hereditary Aspect of Eye Cancer in Hereford Cattle» Journal of Animal Science 9 (4): 578–81.  doi:10.2527/jas1950.94578x. PMID 14794577..
  20. ↑ Gerry Watt. (January 2006). Eye Cancer in Cattle. .
  21. ↑ D. E. Anderson. (1991). «Genetic Study of Eye Cancer in Cattle» The Journal of Heredity 82 (1): 21–26.  doi:10.1093/jhered/82.1.21. PMID 1997589..
  22. ↑ «Wayback Machine» web.archive.org 2011-07-15 (Noiz kontsultatua: 2022-12-05).
  23. ↑ W. H. Smith and L. A. Holland. "Dwarfism in Beef Cattle". Dwarfism in Beef Cattle. Proc. Of 41st Annual Livestock Feeders' Day, Kansas State University, Manhattan, KS. N.p.: Kansas Agricultural Experiment Salon, n.d. 34-38. Kansas State University Libraries. Web. 3 November 2016. <http://krex.k-state.edu/dspace/handle/2097/13309>.
  24. ↑ Jan M. Jones and R. D. Jolly. "Dwarfism in Hereford Cattle: A Genetic Morphological and Biochemical Study." New Zealand Veterinary Journal 30.12 (1982): 185-89.

Kanpo estekak