Ανθρωπόκαινος εποχή

Η ανθρωπόκαινος εποχή (ή ανθρωπόκαινο) είναι μια προτεινόμενη γεωλογική εποχή που χρονολογείται από την έναρξη σημαντικών ανθρώπινων επιπτώσεων στη γεωλογία και τα οικοσυστήματα της Γης, συμπεριλαμβανομένων, ενδεικτικά, της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής.[1][2][3][4][5]

Έως τον Απρίλιο 2022, ούτε η Διεθνής Επιτροπή Στρωματογραφίας (ΔΕΑ) ούτε η Διεθνής Ένωση Γεωλογικών Επιστημών έχουν εγκρίνει επίσημα τον όρο ως αναγνωρισμένη υποδιαίρεση του γεωλογικού χρόνου,[3][6][7] αν και η Ομάδα Εργασίας Ανθρωπόκαινου (ΟΕΑ) της Υποεπιτροπής Τεταρτογενούς Στρωματογραφίας της ΔΕΑ ψήφισε τον Απρίλιο του 2016 την προετοιμασία πρότασης για τον προσδιορισμό της ανθρωπόκαινου εποχής στη γεωλογική χρονική κλίμακα και την υπέβαλε στο Διεθνές Γεωλογικό Συνέδριο τον Αύγουστο του 2016.[8] Τον Μάιο του 2019, η ΟΕΑ ψήφισε υπέρ της υποβολής επίσημης πρότασης στη ΔΕΑ έως το 2021, εντοπίζοντας τους πιθανούς στρωματογραφικούς δείκτες στα μέσα του εικοστού αιώνα.[9][10] Αυτή η χρονική περίοδος συμπίπτει με την έναρξη της Μεγάλης Επιτάχυνσης, μια χρονική περίοδο μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο κατά τη διάρκεια της οποίας οι κοινωνικο-οικονομικές εξελίξεις επιταχύνονται με δραματικό ρυθμό, και της Ατομικής Εποχής.[11]

Έχουν προταθεί διάφορες ημερομηνίες έναρξης για την ανθρωπόκαινο εποχή, από την αρχή της Αγροτικής Επανάστασης 12.000-15.000 χρόνια πριν, μέχρι και τη δεκαετία του 1960. Η διαδικασία επικύρωσης εξακολουθεί να βρίσκεται σε εξέλιξη, και ως εκ τούτου απομένει να καθοριστεί οριστικά μια ημερομηνία, αλλά η εμφάνιση των ραδιονουκλεϊδίων που προέκυψαν από τις πυρηνικές δοκιμές κατά τη δεκαετία του 1950 είναι η δημοφιλέστερη, εντοπίζοντας μια πιθανή αρχή της ανθρωπόκαινου εποχής στην έκρηξη της πρώτης ατομικής βόμβας το 1945, ή στη μερική συνθήκη απαγόρευσης των πυρηνικών δοκιμών το 1963.[10]

Γενικά

Μια πρώιμη ιδέα για την ανθρωπόκαινο εποχή ήταν η Νοόσφαιρα του Βλαντίμιρ Βερνάντσκι, ο οποίος το 1938 έγραψε για την «επιστημονική σκέψη ως γεωλογική δύναμη».[12] Οι επιστήμονες στη Σοβιετική Ένωση φαίνεται να έχουν χρησιμοποιήσει τον όρο "ανθρωπόκαινο" ήδη από τη δεκαετία του 1960 για να αναφερθούν στην τεταρτογενή περίοδο, την πιο πρόσφατη γεωλογική περίοδο. Ο οικολόγος Γιουτζίν Στέρμερ στη συνέχεια χρησιμοποίησε τον όρο "ανθρωπόκαινο" με διαφορετική έννοια τη δεκαετία του 1980[13] και ο όρος διαδόθηκε ευρέως το 2000 από τον χημικό ατμόσφαιρας Πάουλ Κρέτσεν,[14] που θεωρεί την επίδραση της ανθρώπινης συμπεριφοράς στην ατμόσφαιρα της Γης τους τελευταίους αιώνες τόσο σημαντικούς ώστε να αποτελούν μια νέα γεωλογική εποχή.

Το 2008, η Επιτροπή Στρωματογραφίας της Γεωλογικής Εταιρείας του Λονδίνου εξέτασε μια πρόταση να γίνει η ανθρωπόκαινος επίσημη γεωλογική εποχή.[3][15] Η πλειοψηφία της επιτροπής αποφάσισε ότι η πρόταση είχε αξία και θα έπρεπε να εξεταστεί περαιτέρω. Ανεξάρτητες ομάδες εργασίας επιστημόνων από διάφορες γεωλογικές εταιρείες έχουν αρχίσει να μελετούν εάν η ανθρωπόκαινος πρέπει να γίνει επίσημα αποδεκτή στη γεωλογική κλίμακα χρόνου.[16]

Ο όρος "ανθρωπόκαινο" χρησιμοποιείται ήδη ανεπίσημα σε επιστημονικά πλαίσια.[17] Η Γεωλογική Εταιρεία των ΗΠΑ τον χρηισμοποιήσε για να ονομάσει το ετήσιο συνέδριο της το 2011: Από τον Αρχαϊκό στο Ανθρωπόκαινο: Το παρελθόν είναι το κλειδί για το μέλλον.[18] Η νέα εποχή δεν έχει συμφωνημένο σημείο έναρξης, αλλά μια πρόταση, με βάση τα ατμοσφαιρικά στοιχεία, είναι να ξεκινήσει περί το 1780 (Βιομηχανική Επανάσταση) με την εφεύρεση της ατμομηχανής.[15][19] Άλλοι επιστήμονες συνδέουν τον νέο όρο με προηγούμενα γεγονότα, όπως η εμφάνιση της γεωργίας και η Νεολιθική Επανάσταση (πρινα από 14.000 χρόνια). Τα στοιχεία σχετικά με τον ανθρώπινο αντίκτυπο - όπως η αυξανόμενη ανθρώπινη επίδραση στη χρήση γης, τα οικοσυστήματα, τη βιοποικιλότητα και την εξαφάνιση ειδών - είναι σημαντικά. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι ο ανθρώπινος αντίκτυπος έχει αλλάξει σημαντικά (ή σταματήσει) την ανάπτυξη της βιοποικιλότητας.[20][21][22][23][24] Εκείνοι που υποστηρίζουν προηγούμενες ημερομηνίες δείχνουν ότι το προτεινόμενο ανθρωπόκαινο μπορεί να έχει ήδη ξεκινήσει πριν από 16.000-17.000 χρόνια, βάσει γεωλογικών στοιχείων. Αυτό οδήγησε άλλους επιστήμονες να προτείνουν ότι «η έναρξη του ανθρωπόκαινου πρέπει να επεκταθεί πολλές χιλιάδες χρόνια πριν». [25] Όμως κάτι τέτοιο θα έκανε το ανθρωπόκαινο ουσιαστικά να συμπίπτει με την υφιστάμενη εποχή, την ολόκαινο .

Η πυρηνική δοκιμή Τρίνιτυ τον Ιούλιο του 1945 έχει προταθεί ως αρχή της ανθρωπόκαινου εποχής.

Τον Ιανουάριο του 2015, 26 από τα 38 μέλη της ΟΕΑ δημοσίευσαν μια εργασία που προτείνει την πυρηνική δοκιμή Trinity στις 16 Ιουλίου 1945 ως αφετηρία της προτεινόμενης νέας εποχής.[26] Ωστόσο, μια σημαντική μειονότητα υποστηρίζει μία από τις πολλές εναλλακτικές ημερομηνίες. Μια έκθεση του Μαρτίου 2015 πρότεινε είτε το 1610 είτε το 1964 ως την αρχή της ανθρωπόκαινου.[27] Άλλοι μελετητές επισημαίνουν τον διαχρονικό χαρακτήρα των φυσικών στρωμάτων της ανθρωπόκαινου, υποστηρίζοντας ότι η έναρξη και ο αντίκτυπος εξαπλώνονται με την πάροδο του χρόνου, και δεν μπορεί να περιοριστεί σε μία στιγμή ή συγκεκριμένη ημερομηνία έναρξης.[28]

Μια έκθεση του Ιανουαρίου 2016 σχετικά με τις κλιματολογικές, βιολογικές και γεωχημικές υπογραφές της ανθρώπινης δραστηριότητας σε ιζήματα και πυρήνες του πάγου πρότεινε ότι η εποχή από τα μέσα του 20ού αιώνα πρέπει να αναγνωριστεί ως μια γεωλογική εποχή διαφορετική από την Ολόκαινο.[29]

Η ΟΕΑ συναντήθηκε στο Όσλο τον Απρίλιο του 2016 για να συγκεντρώσει στοιχεία που να υποστηρίζουν το επιχείρημα ότι την ανθρωπόκαινο είναι πραγματική γεωλογική εποχή [30] Τα στοιχεία αξιολογήθηκαν και η ομάδα ψήφισε να προτείνει την ανθρωπόκαινο ως τη νέα γεωλογική εποχή τον Αύγουστο του 2016. [8] Εάν η Διεθνής Επιτροπή Στρωματογραφίας εγκρίνει τη σύσταση, η πρόταση για την έγκριση του όρου θα πρέπει να επικυρωθεί από τον IUGS πριν από την επίσημη έγκρισή του ως μέρος της γεωλογικής χρονικής κλίμακας. [7]

Τον Απρίλιο του 2019, η ΟΕΑ ανακοίνωσε ότι θα ψηφίσει μια επίσημη πρόταση προς τη Διεθνή Επιτροπή Στρωματογραφίας, για να συνεχιστεί η διαδικασία που ξεκίνησε στη συνεδρίαση του 2016. Τον Μάιο του 2019, 29 μέλη από τα 34 της επιτροπής ψήφισαν υπέρ μιας επίσημης πρότασης που θα υποβληθεί έως το 2021. Η ΟΕΑ ψήφισε επίσης ως σημείο έναρξης της εποχής τα μέσα του 20ου αιώνα. Εντοπίστηκαν δέκα υποψήφια σημεία για τον καθορισμό ενός χρονοστρωματογραφικού όριου, ένα από τα οποία θα επιλεγεί για να συμπεριληφθεί στην τελική πρόταση.[10][9] Οι πιθανοί δείκτες περιλαμβάνουν τα μικροπλαστικά, τα βαρέα μέταλλα ή τους ραδιενεργούς πυρήνες που παραμένουν από τις δοκιμές θερμοπυρηνικών όπλων .[31]

Ετυμολογία

Η λέξη ανθρωπόκαινος προέρχεται από το συνδυασμό της λέξης άνθρωπος και της λέξης καινός, που σημαίνει "νέος" ή "πρόσφατος".[32]

Ήδη από το 1873, ο Ιταλός γεωλόγος Αντόνιο Στοπάνι αναγνώρισε την αυξανόμενη ισχύ και επίδραση της ανθρωπότητας στα συστήματα της Γης και αναφερόταν σε μια «ανθρωποζωική εποχή».[33]

Αν και ο βιολόγος Γιουτζίν Στέρμερ πιστώνεται συνήθως με την επινόηση του όρου, χρησιμοποιήθηκε άτυπα στα μέσα της δεκαετίας του 1970. Ο Πάουλ Κρέτσεν πιστώνεται με την ανεξάρτητη εκ νέου εφεύρεσή του και τη διάδοσή του. Ο Στέρμερ έγραψε: «Άρχισα να χρησιμοποιώ τον όρο ανθρωπόκαινος στη δεκαετία του 1980, αλλά ποτέ δεν το τυποποίησα μέχρι ο Πάουλ να επικοινωνήσει μαζί μου».[34] Ο Κρούτσεν εξήγησε: «Ήμουν σε ένα συνέδριο όπου κάποιος είπε κάτι για την ολόκαινο. Ξαφνικά σκέφτηκα ότι αυτό ήταν λάθος. Ο κόσμος έχει αλλάξει πάρα πολύ. Έτσι είπα: "Όχι, είμαστε στην ανθρωπόκαινο". Εφτιαξα απλώς τη λέξη για την ώθηση της στιγμής. Όλοι σοκαρίστηκαν. Αλλά φαίνεται ότι κόλλησε.» [35] [36]

Φύση των ανθρώπινων επιδράσεων

Ομογενόκαινος

Ο όρος ομογενόκαινο (από τα αρχαία ελληνικά: ομο-, το ίδιο· γενο-, το είδος· και καινός, νέος· στα αγγλικά homogenocene) είναι ένας πιο ειδικός όρος που χρησιμοποιείται για να καθορίσει την τρέχουσα γεωλογική εποχή, κατά την οποία η βιοποικιλότητα μειώνεται και η βιογεωγραφία και τα οικοσυστήματα σε όλο τον κόσμο φαίνονται όλο και πιο ίδια μεταξύ τους, κυρίως λόγω των χωροκατακτητικών ειδών που έχουν εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο είτε εκούσια (καλλιέργειες, κτηνοτροφία) είτε ακούσια. Αυτό οφείλεται στην παγκοσμιοποίηση στην οποία συμμετέχουν οι άνθρωποι, καθώς σήμερα τα είδη μπορούν να μετακινούνται σε οποιαδήποτε περιοχή του κόσμου ευκολότερα από οποιαδήποτε άλλη εποχή.[37]

Ο όρος ομογενόκαινος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1999 από τον Μάικλ Σάμγουειζ σε ένα άρθρο στο περιοδικό Journal of Insect Conservation με τίτλο «Μετατόπιση της πανίδας σε ξένες περιοχές: Η άφιξη της ομογενόκαινου».[38]

Ο όρος χρησιμοποιήθηκε ξανά από τον Τζον Κούρνουτ το 2000 στην Οικολογία, σε μια σύντομη λίστα με τίτλο "Ένας οδηγός για την ομογενόκαινο",[39] στα πλαίσια μια κριτικής του βιβλίου Alien species in North America and Hawaii: impacts on natural ecosystems του Τζορτζ Κοξ . Ο Τσαρλς Μαν, στο βιβλίο του 1493: Uncovering the New World Columbus Created, δίνει μια πανοραμική άποψη των μηχανισμών και των συνεχιζόμενων επιπτώσεων της ομογενόκαινου.[40]

Βιοποικιλότητα

Δείκτης ακεραιότητας δασών που δείχνει την ανθρωπογενή παρέμβαση στα υπολειπόμενα δάση. [41]

Ο ανθρώπινος αντίκτυπος στη βιοποικιλότητα αποτελεί ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του ανθρωπόκαινου. [42] Η ανθρωπότητα έχει εισέλθει σε αυτό που μερικές φορές ονομάζεται η έκτη μεγάλη εξαφάνιση της Γης.[43][44][45][46][47] Οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν επιταχύνει το ρυθμό εξαφάνισης ειδών.[22][48] Δεν υπάρχει συναίνεση για το μέγεθος του ρυθμού - ίσως 100 με 1000 φορές μεγαλύτερος από τον κανονικό ρυθμό εξαφάνισης.[49][50] Μια μελέτη του 2010 διαπίστωσε ότι

το θαλάσσιο φυτοπλαγκτόν - το τεράστιο σύνολο μικροσκοπικών φυκών που αντιπροσωπεύει περίπου το μισό της συνολικής φωτοσυνθετικής βιομάζας της Γης - έχει μειωθεί σημαντικά στους ωκεανούς του κόσμου κατά τον περασμένο αιώνα. Μόνο από το 1950, η βιομάζα φυκών μειώθηκε κατά περίπου 40%, πιθανώς ως αποτέλεσμα της υπερθέρμανσης των ωκεανών [51]

- και ότι ο ρυθμός της μείωσης είχε αυξηθεί τα τελευταία χρόνια [51] Μερικοί συγγραφείς ισχυρίστηκαν ότι, χωρίς τις ανθρώπινες επιπτώσεις, η βιοποικιλότητα του πλανήτη θα συνέχιζε να αυξάνεται με εκθετικό ρυθμό. [20]

Η αύξηση στον παγκόσμιο ρυθμό εξαφάνισης πάνω από το ρυθμό υποβάθρου έχει ξεκινήσει ήδη από το 1500, και φαίνεται ότι έχει επιταχυνθεί από τον 19ο αιώνα και ύστερα. [2] Σε ένα άρθρο γνώμη στους New York Times στις 13 Ιουλίου 2012, ο οικολόγος Ρότζερ Μπράντμπερι, πρόβλεψε το τέλος της βιοποικιλότητας στους ωκεανούς, θεωρώντας τους κοραλλιογενείς υφάλους καταδικασμένους: «Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι θα είναι το πρώτο, αλλά σίγουρα όχι το τελευταίο, σημαντικό οικοσύστημα που θα υποκύψει στο ανθρωπόκαινο"[52] Αυτό το άρθρο δημιούργησε γρήγορα πολλές συζητήσεις. Η οργάνωση Nature Conservancy αντέκρουσε τον Μπράντμπερι στον ιστότοπό της, υπερασπιζόμενη τη θέση της να προστατεύει τους κοραλλιογενείς υφάλους παρά τις συνεχείς ανθρώπινες παρεμβάσεις που προκαλούν καταστροφή των υφάλων.[53]

Σε δύο μελέτες που δημοσιεύθηκαν το 2015, η παρέκταση από την παρατηρούμενη εξαφάνιση των σαλιγκαριών της οικογένειας Amastridae στη Χαβάη, οδήγησε στο συμπέρασμα ότι «η κρίση της βιοποικιλότητας είναι πραγματική» και ότι το 7% όλων των ειδών στη Γη μπορεί να έχουν ήδη εξαφανιστεί.[54][55] Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε τον Μάιο του 2017 στο PNAS σημείωσε ότι ένας "βιολογικός αφανισμός" που μοιάζει με ένα έκτο μαζικό γεγονός εξαφάνισης βρίσκεται σε εξέλιξη ως αποτέλεσμα ανθρωπογενών αιτιών. Η μελέτη έδειξε ότι έως και το 50% των ζώων που κάποτε ζούσαν στη Γη έχουν ήδη εξαφανιστεί.[56][57] Μια διαφορετική μελέτη που δημοσιεύθηκε στο PNAS τον Μάιο του 2018 λέει ότι από την αυγή του ανθρώπινου πολιτισμού, το 83% των άγριων θηλαστικών έχουν εξαφανιστεί. Σήμερα, τα εκτρεφόμενα ζώα αποτελούν το 60% της βιομάζας όλων των θηλαστικών στη γη, ακολουθούμενο από τους ανθρώπους (36%) και τα άγρια θηλαστικά (4%).[58][59] Σύμφωνα με την Παγκόσμια Έκθεση Αξιολόγησης του 2019 για τις Υπηρεσίες Βιοποικιλότητας και Οικοσυστημάτων του IPBES, το 25% των φυτών και ζώων απειλούνται με εξαφάνιση.[60][61][62] Σύμφωνα με την έκθεση Living Planet 2020 του Παγκόσμιου Ταμείου Άγριας Ζωής, το 68% των πληθυσμών άγριας ζωής έχει μειωθεί μεταξύ 1970 και 2016 ως αποτέλεσμα της υπερκατανάλωσης, της αύξησης του πληθυσμού και της εντατικής καλλιέργειας και η έκθεση υποστηρίζει ότι "τα ευρήματα είναι σαφή. Η σχέση μας με τη φύση έχει καταρρεύσει."[63][64] Ωστόσο, μια μελέτη του 2020 αμφισβήτησε τα ευρήματα του Living Planet Report, διαπιστώνοντας ότι ο ρυθμός μείωσης 68% επηρεάστηκε από πολλές μικρές ακραίες τιμές και όταν αυτές δεν συμπεριλήφθηκαν, η μείωση ήταν λιγότερο απότομη ή ακόμη και σταθερή.[65] Μια εργασία του 2021, η οποία παραθέτει και τις δύο προηγούμενες μελέτες, αναφέρει ότι "οι πληθυσμοί των σπονδυλωτών ειδών που έχουν παρατηρηθεί για πολλά χρόνια έχουν μειωθεί κατά μέσο όρο 68% τις τελευταίες πέντε δεκαετίες, και ορισμένες ομάδες πληθυσμού εμφανίζουν ακραία μείωση, διακινδυνεύοντας έτσι την επικείμενη εξαφάνιση των ειδών τους."[66]

Βιογεωγραφία και νέα νυκτόβια ζώα

Οι μόνιμες αλλαγές στην κατανομή των οργανισμών με ανθρώπινη παρέμβαση θα γίνουν ορατές στο γεωλογικό αρχείο. Οι ερευνητές έχουν τεκμηριώσει τη μετακίνηση πολλών ειδών σε περιοχές που προηγουμένως ήταν πολύ κρύες για αυτά, συχνά με ρυθμούς ταχύτερους από τους αρχικά αναμενόμενους.[67] Αυτό συνέβη εν μέρει ως αποτέλεσμα της αλλαγής του κλίματος, αλλά και ως αποτέλεσμα της γεωργίας και της αλιείας, και στην τυχαία εισαγωγή μη ιθαγενών ειδών σε νέες περιοχές μέσω των παγκόσμιων ταξιδιών.[2] Το οικοσύστημα της Μαύρης Θάλασσας ενδέχεται να έχει αλλάξει τα τελευταία 2000 χρόνια ως αποτέλεσμα της εισροής θρεπτικών ουσιών και διοξειδίου του πυριτίου από διαβρωμένες αποψιλωμένες περιοχές κατά μήκος του ποταμού Δούναβη.[68][69]

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού και η επέκταση της ανθρώπινης δραστηριότητας είχε ως αποτέλεσμα πολλά είδη ζώων που είναι συνήθως ενεργά κατά τη διάρκεια της ημέρας, όπως οι ελέφαντες, οι τίγρεις και οι κάπροι, να γίνουν νυχτερινά για να αποφευχθεί η επαφή με τους ανθρώπους.[70][69]

Κλίμα

Ένα γεωλογικό σύμπτωμα που προκύπτει από την ανθρώπινη δραστηριότητα είναι η αύξηση του ατμοσφαιρικού του διοξειδίου του άνθρακα. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων εκατομμυρίων ετών, οι φυσικές διεργασίες προκάλεσαν συγκεντρώσεις διοξειδίου περίπου 100 ppm (από 180 ppm έως 280 ppm). Το 2013, οι καθαρές ανθρωπογενείς εκπομπές διοξειδίου έχουν σχεδόν διπλασιάσει τη συγκέντρωση: Από 280 ppm (όλοκαινος ή προβιομηχανική ισορροπία) σε περίπου 400 ppm,[71] και τα δεδομένα παρακολούθησης κατά το 2015 εμφάνισαν μια ανοδική τάση πάνω από τα 400 ppm. [72] Η επίδραση στο κλιματικό σύστημα της Γης είναι ιδιαίτερα σημαντική επειδή συμβαίνει πολύ ταχύτερα,[73] και σε μεγαλύτερο βαθμό, από τις προηγούμενες, παρόμοιες αλλαγές. Το μεγαλύτερο μέρος αυτής της αύξησης οφείλεται στην καύση ορυκτών καυσίμων όπως ο άνθρακας, το πετρέλαιο και το αέριο, αν και μικρότερες ποσότητες προκύπτουν από την παραγωγή τσιμέντου και από αλλαγές στη χρήση γης (όπως η αποψίλωση των δασών ).

Στρωματογραφία

Αρχείο ιζημάτων

Οι ανθρώπινες δραστηριότητες όπως η αποψίλωση των δασών και η κατασκευή δρόμων πιστεύεται ότι έχουν αυξήσει τις μέσες συνολικές ροές ιζημάτων σε όλη την επιφάνεια της Γης.[2] Ωστόσο, η κατασκευή φραγμάτων σε πολλά ποτάμια ανά τον κόσμο σημαίνει ότι τα ποσοστά εναπόθεσης ιζημάτων σε οποιοδήποτε δεδομένο μέρος δεν φαίνεται πάντα να αυξάνονται κατά το ανθρωπόκαινο. Για παράδειγμα, πολλά δέλτα ποταμών σε όλο τον κόσμο στην πραγματικότητα παρουσιάζουν έλλειψη από ιζήματα λόγω φραγμάτων, και υποχωρούν και αποτυγχάνουν να συμβαδίσουν με την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, αντί να μεγαλώνουν.[74]

Αρχείο απολιθωμάτων

Οι αυξήσεις στη διάβρωση λόγω της καλλιέργειας και άλλων δραστηριοτήτων αντικατοπτρίζονται στις αλλαγές στη σύνθεση των ιζημάτων και στην αύξηση των ποσοστών εναπόθεσης αλλού. Σε χερσαίες περιοχές με καθεστώς εναπόθεσης, οι κατασκευές τείνουν να θάβονται και να συντηρούνται, μαζί με τα απορρίμματα και τα συντρίμμια. Τα απορρίμματα και τα συντρίμμια που ρίχνονται από σκάφη ή μεταφέρονται από ποτάμια και χειμάρρους θα συσσωρεύονται στο θαλάσσιο περιβάλλον, ιδιαίτερα στις παράκτιες περιοχές. Τέτοια τεχνητά αντικείμενα που διατηρούνται στη στρωματογραφία είναι γνωστά ως "τεχνο-απολιθώματα" (technofossils).[2][75]

Τεχνο-απολιθώματα

Οι αλλαγές στη βιοποικιλότητα αντικατοπτρίζονται επίσης στα απολιθώματα, όπως και οι εισαγωγές ειδών. Ένα παράδειγμα που αναφέρεται είναι το οικόσιτο κοτόπουλο, που προέρχεται από τη Νοτιοανατολική Ασία, αλλά έχει γίνει το πιο κοινό πουλί στον κόσμο μέσω της ανθρώπινης αναπαραγωγής και κατανάλωσης, με ετήσια κατανάλωση άνω των 60 δισεκατομμυρίων και των οποίων τα οστά θα απολιθωθούν σε χώρους υγειονομικής ταφής.[76] Ως εκ τούτου, οι χώροι υγειονομικής ταφής είναι σημαντικοί πόροι για την εύρεση "τεχνο-απολιθωμάτων".[77]

Ιχνοστοιχεία

Όσον αφορά τα ιχνοστοιχεία, υπάρχουν ξεχωριστές υπογραφές που άφησαν οι σύγχρονες κοινωνίες. Για παράδειγμα, στον παγετώνα Upper Fremont του Ουαϊόμινγκ, υπάρχει ένα στρώμα χλωρίου στους πυρήνες πάγου από προγράμματα δοκιμών ατομικών όπλων της δεκαετίας του 1960, καθώς και ένα στρώμα υδραργύρου που σχετίζεται με εγκαταστάσεις άνθρακα της δεκαετίας του 1980.  Από το 1945 έως το 1951, πυρηνικές επιπτώσεις εντοπίζονται τοπικά γύρω από χώρους δοκιμών ατομικών όπλων, ενώ από το 1952 έως το 1980, δοκιμές θερμοπυρηνικών συσκευών άφησαν ένα σαφές, παγκόσμιο σήμα περίσσειας 14C, 239Pu και άλλων τεχνητών ραδιοισοτόπων. Η υψηλότερη παγκόσμια συγκέντρωση ραδιοισοτόπων ήταν το 1965, μια από τις ημερομηνίες που έχει προταθεί ως πιθανό σημείο αναφοράς για την έναρξη του επίσημα καθορισμένου ανθρωπόκαινου.[78]

Η καύση ορυκτών καυσίμων από τον άνθρωπο έχει επίσης αφήσει σαφώς αυξημένες συγκεντρώσεις άνθρακα, ανόργανης τέφρας και σφαιρικών ανθρακούχων σωματιδίων σε πρόσφατα ιζήματα σε όλο τον κόσμο. Οι συγκεντρώσεις αυτών των συστατικών αυξάνονται σημαντικά και σχεδόν ταυτόχρονα σε όλο τον κόσμο ξεκινώντας από το 1950.[2]

Χρονικό όριο

Το μοντέλο του "πρώιμου ανθρωπόκαινου"

Ο Γουίλιαμ Ράντιμαν υποστηρίζει ότι το ανθρωπόκαινο ξεκίνησε πριν από περίπου 8.000 χρόνια με την ανάπτυξη της καλλιέργειας και των καθιστικών πολιτισμών.[79] Σε αυτό το σημείο, οι άνθρωποι ήταν διασκορπισμένοι σε όλες τις ηπείρους (εκτός της Ανταρκτικής), και η Νεολιθική Επανάσταση συνεχιζόταν. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι άνθρωποι ανέπτυξαν τη γεωργία και την κτηνοτροφία για να συμπληρώσουν ή να αντικαταστήσουν το κυνήγι.[80] Τις καινοτομίες αυτές ακολούθησε ένα κύμα εξαφανίσεων, ξεκινώντας από τα μεγάλα θηλαστικά και πουλιά. Αυτό το κύμα οφείλεται τόσο στην άμεση δραστηριότητα των ανθρώπων (π.χ. το κυνήγι) όσο και στις έμμεσες συνέπειες της αλλαγής της χρήσης γης στη γεωργία. Η καύση σε μεγάλη κλίμακα από τους προϊστορικούς κυνηγούς-συλλέκτες μπορεί να ήταν μια επιπλέον πρώιμη πηγή ανθρωπογενών ατμοσφαιρικών εκπομπών άνθρακα.[81]

Ο Ράντιμαν ισχυρίζεται επίσης ότι οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, που είναι εν μέρει υπεύθυνες για το ανθρωπόκαινο, ξεκίνησαν 8.000 πριν από χρόνια, όταν οι αρχαίοι αγρότες ξεκαθάρισαν τα δάση για να καλλιεργήσουν εκτάσεις.[82][83][84] Το έργο του Ράντιμαν, με τη σειρά του, αμφισβητήθηκε από τα δεδομένα μιας προηγούμενης μεσοπαγετωνικής περιόδου (η λεγόμενη "Stage 11", πριν από περίπου 400.000 χρόνια) που υποδηλώνουν ότι πρέπει να περάσουν 16.000 ακόμα χρόνια για να λήξει η τρέχουσα μεσοπαγετωνική περίοδος του Ολόκαινου και έτσι η πρώιμη ανθρωπογενής υπόθεση δεν ευσταθεί.[85] Επιπλέον, το επιχείρημα ότι «κάτι» είναι απαραίτητο για να εξηγήσει τις διαφορές στο Ολόκαινο αμφισβητείται από πιο πρόσφατη έρευνα που δείχνει ότι όλες οι μεσοπαγετωνικές περίοδοι διαφέρουν.[86]

Αν και πριν από 8.000 χρόνια ο πλανήτης συντηρούσε μερικά εκατομμύρια ανθρώπους, ήταν ακόμα ουσιαστικά παρθένος.[87] Αυτός ο ισχυρισμός είναι η βάση για τον ισχυρισμό ότι μια πρόωρη ημερομηνία για τον προτεινόμενο όρο Ανθρωπόκαινο αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό ανθρώπινο αποτύπωμα στη Γη.[88]

Αρχαιότητα

Ένα εύλογο σημείο εκκίνησης του ανθρωπόκαινου θα μπορούσε να είναι πριν από περίπου 2.000 χρόνια, που συμπίπτει περίπου με την έναρξη της τελικής φάσης του Ολόκαινου, του Υποατλαντικού.[89]

Την εποχή εκείνη, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία περιλάμβανε μεγάλα τμήματα της Ευρώπης, της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής. Στην Κίνα ανθούσαν οι κλασικές δυναστείες. Τα βασίλεια της Ινδίας είχαν ήδη τη μεγαλύτερη οικονομία του αρχαίου και του μεσαιωνικού κόσμου. Το βασίλειο Napata / Meroitic εκτειίνοταν ως το σημερινό Σουδάν και την Αιθιοπία. Οι Ολμέκοι έλεγχαν το κεντρικό Μεξικό και τη Γουατεμάλα, και οι προ-Ίνκας Chavín διαχειρίζονταν περιοχές του βόρειου Περού.[90] Αν και συχνά διαχωρίζονται μεταξύ τους και αναμειγνύονται με ρυθμιστικά οικοσυστήματα, οι περιοχές που επηρεάζονται άμεσα από αυτούς τους πολιτισμούς και άλλες ήταν μεγάλες. Επιπλέον, ορισμένες δραστηριότητες, όπως η εξόρυξη, υπονοούσαν πολύ ευρύτερη διαταραχή των φυσικών συνθηκών.[91][92] Κατά τα τελευταία 11.500 χρόνια περίπου οι άνθρωποι έχουν εξαπλωθεί σε όλη τη Γη, έχουν αυξηθεί σε αριθμό και έχουν αλλάξει βαθιά τον υλικό κόσμο. Έχουν εκμεταλλευτεί τις παγκόσμιες περιβαλλοντικές συνθήκες. Το τέλος της τελευταίας μεσοπαγετωνικής περιόδου - όταν το 30% της επιφάνειας της Γης ήταν παγιδευμένο σε πάγο - οδήγησε σε έναν θερμότερο κόσμο με περισσότερο νερό. Αν και οι άνθρωποι υπήρχαν στην προηγούμενη εποχή του Πλειστόκαινου, μόνο κατά την πρόσφατη περίοδο του Ολόκαινου άνθησαν. Σήμερα υπάρχουν περισσότεροι άνθρωποι ζωντανοί από οποιοδήποτε προηγούμενο σημείο στην ιστορία της Γης.[4]

Ευρωπαϊκός αποικισμός της Αμερικής

Οι Μάσλιν και Λιούις υποστηρίζουν ότι η έναρξη του ανθρωπόκαινου πρέπει να χρονολογείται στο Orbis Spike, μια κατώτατη στάθμη διοξειδίου του άνθρακα που σχετίζεται με την άφιξη των Ευρωπαίων στην Αμερική. Φτάνοντας στο ελάχιστο περίπου το 1610, τα παγκόσμια επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα μειώθηκαν κάτω από τα 285 μέρη ανά εκατομμύριο, κυρίως ως αποτέλεσμα της απομόνωσης λόγω της αναγέννησης των δασών στην Αμερική. Αυτό πιθανότατα προκλήθηκε από τους αυτόχθονες πληθυσμούς που εγκατέλειψαν τη γεωργική γη μετά από μια απότομη μείωση του πληθυσμού λόγω της αρχικής επαφής με τις ευρωπαϊκές ασθένειες - περίπου 50 εκατομμύρια άνθρωποι ή το 90% του αυτόχθονου πληθυσμού μπορεί να υπέκυψε. Για τουςΜάσλιν και Λιούις, το Orbis Spike αντιπροσωπεύει ένα χρονοστρωματογραφικό όριο , ένα είδος δείκτη που χρησιμοποιείται για τον καθορισμό της έναρξης μιας νέας γεωλογικής περιόδου. Επίσης, λένε ότι η σύνδεση του ανθρωπόκαινου με την ευρωπαϊκή άφιξη στην Αμερική έχει νόημα δεδομένου ότι ο αποικισμός της ηπείρου ήταν καθοριστικός για την ανάπτυξη παγκόσμιων εμπορικών δικτύων και της καπιταλιστικής οικονομίας, που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην έναρξη της Βιομηχανικής Επανάστασης και της Μεγάλης Επιτάχυνσης.[93][94]

Ορισμένοι άλλοι ανθρωπολόγοι και γεωγράφοι έχουν συνδέσει το Ανθρωπόκαινο με την άνοδο της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας.[95][96][97][94][98][99][100] Λόγω αυτών των επιχειρημάτων, έχει προταθεί ότι η εποχή θα πρέπει αντ' αυτού να ονομαστεί "Κλεπτόκαινο" προκειμένου να στρέψει την "προσοχή στην συνεχιζόμενη κλοπή γης, αποικιών (ανθρώπινων και μη ανθρώπινων), και υλικών" που είναι "σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνη για τη σύγχρονη οικολογική κρίση."[101]

Βιομηχανική επανάσταση

Ο Κρούτσεν πρότεινε τη Βιομηχανική Επανάσταση ως την αρχή του Ανθρωπόκαινου.[33] Ο Λάβλοκ προτείνει ότι το Ανθρωπόκαινο ξεκίνησε με την πρώτη εφαρμογή του ατμοσφαιρικού κινητήρα το 1712.[102] Η Διακυβερνητική Ομάδα για την Κλιματική Αλλαγή παίρνει την προ-βιομηχανική εποχή (επιλέχθηκε η χρονιά 1750) ως βασική γραμμή που σχετίζεται με τις αλλαγές για τα αέρια θερμοκηπίου.[103] Αν και είναι προφανές ότι η Βιομηχανική Επανάσταση οδήγησε σε μια άνευ προηγουμένου παγκόσμια ανθρώπινη επίδραση στον πλανήτη,[104] μεγάλο μέρος του τοπίου της Γης είχε ήδη τροποποιηθεί βαθιά από ανθρώπινες δραστηριότητες.[105] Ο ανθρώπινος αντίκτυπος στη Γη έχει αυξηθεί προοδευτικά, με λίγες σημαντικές επιβραδύνσεις.

Μεγάλη επιτάχυνση

Τον Μάιο του 2019, τα είκοσι εννέα μέλη της ομάδας εργασίας για το ανθρωπόκαινο (AWG) πρότειναν μια ημερομηνία έναρξης στα μέσα του εικοστού αιώνα, καθώς εκείνη την περίοδο "ένας ραγδαία αυξανόμενος ανθρώπινος πληθυσμός επιτάχυνε τον ρυθμό της βιομηχανικής παραγωγής, της χρήσης γεωργικών χημικών και άλλων ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Ταυτόχρονα, οι πρώτες εκρήξεις ατομικής βόμβας έπληξαν τον κόσμο με ραδιενεργά κατάλοιπα που ενσωματώθηκαν σε ιζήματα και παγετώνες και έτσι έγιναν μέρος του γεωλογικού αρχείου." Οι επίσημες ημερομηνίες έναρξης, σύμφωνα με την επιτροπή, συμπίπτουν είτε με τα ραδιονουκλεΐδια που απελευθερώθηκαν στην ατμόσφαιρα από εκρήξεις βομβών το 1945, είτε με τη Συνθήκη για την Απαγόρευση των Πυρηνικών Δοκιμών του 1963.[106]

Δείκτες ανθρωπόκαινου

Ένας δείκτης που αντιπροσωπεύει μια σημαντική παγκόσμια επίδραση των ανθρώπων στο συνολικό περιβάλλον, συγκρίσιμος σε κλίμακα με εκείνους που σχετίζονται με σημαντικές διαταραχές του γεωλογικού παρελθόντος, απαιτείται αντί των μικρών αλλαγών στη σύνθεση της ατμόσφαιρας.[107][108]

Ένας χρήσιμος υποψήφιος για αυτόν τον σκοπό είναι η πεδόσφαιρα, η οποία μπορεί να διατηρήσει πληροφορίες για την κλιματική και γεωχημική ιστορία της με χαρακτηριστικά που διαρκούν για αιώνες ή χιλιετίες.[109] Η ανθρώπινη δραστηριότητα έχει πλέον καθιερωθεί ως ο έκτος παράγοντας σχηματισμού εδάφους.[110] Επηρεάζει την πεδογένεση απευθείας, για παράδειγμα, ισοπέδωση γης, χάραξη και επιχωμάτωση, εμπλουτισμός οργανικής ύλης από προσθήκες κοπριάς ή άλλων αποβλήτων, έλλειψη οργανικής ύλης λόγω συνεχιζόμενης καλλιέργειας και συμπύκνωσης από υπερβόσκηση. Η ανθρώπινη δραστηριότητα επηρεάζει επίσης την πεδογένεση έμμεσα από την απόθεση διαβρωμένων υλικών ή ρύπων. Τα ανθρωπογενή εδάφη είναι εκείνα που επηρεάζονται σημαντικά από ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως το επαναλαμβανόμενο όργωμα, η προσθήκη λιπασμάτων, η μόλυνση, ο εμπλουτισμός με υλικά. Αυτά τα αποθετήρια υλικών που μαρτυρούν την κυριαρχία του ανθρώπινου είδους φαίνεται να είναι αξιόπιστοι δείκτες για το ανθρωπόκαινο. Ορισμένα ανθρωπογενή εδάφη μπορούν να θεωρηθούν ως χρονοστρωματογραφικά όρια, οι οποίες είναι τοποθεσίες όπου υπάρχουν διαδοχικά στρώματα με σαφείς αποδείξεις ενός παγκόσμιου γεγονότος, συμπεριλαμβανομένης της εμφάνισης διακριτών απολιθωμάτων.[89] Η διάτρηση για ορυκτά καύσιμα έχει επίσης δημιουργήσει τρύπες και σωλήνες που αναμένεται να είναι ανιχνεύσιμοι για εκατομμύρια χρόνια. [111] Ο αστροβιολόγος David Grinspoon πρότεινε ότι η τοποθεσία της προσελήνωσης του Απόλλων 11, με τις διαταραχές και τα τεχνουργήματα που είναι τόσο μοναδικά χαρακτηριστικά της τεχνολογικής δραστηριότητας του είδους μας και τα οποία θα επιβιώσουν σε γεωλογικές χρονικές περιόδους θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως «όριο» του ανθρωπόκαινου.

Μια μελέτη του Οκτωβρίου 2020, που συντόνισε το Πανεπιστήμιο του Κολοράντο στο Boulder, διαπίστωσε ότι ξεκάθαρες φυσικές, χημικές και βιολογικές αλλαγές στα στρώματα της Γης ξεκίνησαν γύρω στο έτος 1950. Η έρευνα αποκάλυψε ότι από περίπου το 1950, οι άνθρωποι διπλασίασαν την ποσότητα του αζώτου στον πλανήτη μέσω βιομηχανικής παραγωγής για τη γεωργία, δημιούργησαν μια τρύπα στο στρώμα του όζοντος μέσω της βιομηχανικής κλίμακας απελευθέρωσης χλωροφθορανθράκων (CFC), απελευθέρωσαν αρκετά αέρια θερμοκηπίου από ορυκτά καύσιμα ώστε να προκληθεί κλιματική αλλαγή σε πλανητικό επίπεδο, δημιούργησαν δεκάδες χιλιάδες συνθετικές ενώσεις που μοιάζουν με ορυκτά που δεν εμφανίζονται φυσικά στη Γη και προκάλεσαν σχεδόν το ένα πέμπτο των ιζημάτων των ποταμών παγκοσμίως να μην φτάνουν πλέον στον ωκεανό λόγω φραγμάτων, δεξαμενών και εκτροπών. Οι άνθρωποι παρήγαγαν τόσα εκατομμύρια τόνους πλαστικών κάθε χρόνο από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 που τα μικροπλαστικά "σχηματίζουν έναν σχεδόν πανταχού παρόντα και σαφή δείκτη του ανθρωπόκαινου".[112][113] Η μελέτη υπογραμμίζει μια ισχυρή συσχέτιση μεταξύ του μεγέθους και της αύξησης του παγκόσμιου ανθρώπινου πληθυσμού, της παγκόσμιας παραγωγικότητας και της παγκόσμιας χρήσης ενέργειας και ότι η «έκτακτη έκρηξη κατανάλωσης και παραγωγικότητας καταδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο το Γήινο Σύστημα έχει απομακρυνθεί από το κράτος του Ολόκαινου από το 1950, επιφέροντας απότομες φυσικοχημικές και βιολογικές αλλαγές στο στρωματογραφικό αρχείο της Γης που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να δικαιολογήσουν την πρόταση για την ονομασία μιας νέας εποχής - του ανθρωπόκαινου."

Περαιτέρω ανάγνωση

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Παραπομπές

  1. ↑ Borenstein, Seth (14 October 2014). «With their mark on Earth, humans may name era, too». Associated Press. http://apnews.excite.com/article/20141014/us-sci-age-of-humans-961f501908.html. Ανακτήθηκε στις 14 October 2014. 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Waters, C.N. (8 January 2016). «The Anthropocene is functionally and stratigraphically distinct from the Holocene». Science 351 (6269): aad2622. doi:10.1126/science.aad2622. PMID 26744408. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Edwards, Lucy E. (30 November 2015). «What is the Anthropocene?». Eos 96. doi:10.1029/2015EO040297. https://eos.org/opinions/what-is-the-anthropocene. 
  4. ↑ 4,0 4,1 Castree, Noel (2015). «The Anthropocene: a primer for geographers». Geography 100 (2): 66–75. doi:10.1080/00167487.2015.12093958. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2018-07-29. https://web.archive.org/web/20180729124846/https://2017.moodle.maynoothuniversity.ie/login/index.php. Ανακτήθηκε στις 2021-07-03. 
  5. ↑ Ellis, Erle (2018). Anthropocene: A Very Short Introduction. 1. Oxford University Press. ISBN 9780198792987. 
  6. ↑ «Subcomission on Quaternary Stratigraphy, ICS " Working Groups». quaternary.stratigraphy.org. Ανακτήθηκε στις 23 Φεβρουαρίου 2016. 
  7. ↑ 7,0 7,1 Dvorsky, George. «New evidence suggests human beings are a geological force of nature». Gizmodo.com. Ανακτήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 2016. 
  8. ↑ 8,0 8,1 Carrington, Damian (29 August 2016). «The Anthropocene epoch: Scientists declare dawn of human-influenced age». The Guardian. https://www.theguardian.com/environment/2016/aug/29/declare-anthropocene-epoch-experts-urge-geological-congress-human-impact-earth. Ανακτήθηκε στις 29 August 2016. 
  9. ↑ 9,0 9,1 «Results of binding vote by AWG». International Commission on Stratigraphy. 21 Μαΐου 2019. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Ιουνίου 2019. 
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Subramanian, Meera (21 May 2019). «Anthropocene now: Influential panel votes to recognize Earth's new epoch». Nature. doi:10.1038/d41586-019-01641-5. PMID 32433629. https://www.nature.com/articles/d41586-019-01641-5. Ανακτήθηκε στις 5 June 2019. 
  11. ↑ «The Anthropocene». The Geological Society. 
  12. ↑ Ogden, M. (29 Φεβρουαρίου 2016). «'The Anthropocene' viewed from Vernadsky's Noosphere». LaRouche PAC. 
  13. ↑ Revkin, Andrew C. (11 May 2011). «Confronting the 'Anthropocene'». The New York Times. http://dotearth.blogs.nytimes.com/2011/05/11/confronting-the-anthropocene/. Ανακτήθηκε στις 25 March 2014. 
  14. ↑ Dawson, Ashley (2016). Extinction: A radical history. OR Books. σελ. 19. ISBN 978-1944869014. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Σεπτεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουλίου 2021. 
  15. ↑ 15,0 15,1 Zalasiewicz, Jan (2008). «Are we now living in the Anthropocene?». GSA Today 18 (2): 4–8. doi:10.1130/GSAT01802A.1. 
  16. ↑ Zalasiewicz, J. (2010). «The new world of the Anthropocene». Environmental Science & Technology 44 (7): 2228–2231. doi:10.1021/es903118j. PMID 20184359. Bibcode: 2010EnST...44.2228Z. 
  17. ↑ Ehlers, Eckart· Moss, C. (2006). Earth System Science in the Anthropocene: Emerging issues and problems. Springer Science+Business Media. ISBN 9783540265900. 
  18. ↑ «2011 GSA Annual Meeting». Geological Society of America. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Σεπτεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 28 Νοεμβρίου 2015. 
  19. ↑ Crutzen, P.J.; Stoermer, E.F. (2000). «The 'Anthropocene'». Global Change Newsletter 41: 17–18. 
  20. ↑ 20,0 20,1 Sahney, S.; Benton, M. J.; Ferry, P. A. (2010). «Links between global taxonomic diversity, ecological diversity and the expansion of vertebrates on land». Biology Letters 6 (4): 544–547. doi:10.1098/rsbl.2009.1024. PMID 20106856. «... it could be that without human influence the ecological and taxonomic diversity of tetrapods would continue to increase in an exponential fashion until most or all of the available ecospace is filled.». 
  21. ↑ Pimm, S.L.; Jenkins, C.N.; Abell, R.; Brooks, T.M.; Gittleman, J.L.; Joppa, L.N.; Raven, P. H.; Roberts, C.M. και άλλοι. (2014). «The biodiversity of species and their rates of extinction, distribution, and protection». Science 344 (6187): 1246752. doi:10.1126/science.1246752. PMID 24876501. http://static.squarespace.com/static/51b078a6e4b0e8d244dd9620/t/538797c3e4b07a163543ea0f/1401395139381/Pimm+et+al.+2014.pdf. Ανακτήθηκε στις 15 December 2016. «The overarching driver of species extinction is human population growth and increasing per capita consumption.». 
  22. ↑ 22,0 22,1 Vignieri, Sacha (2014). «Vanishing fauna». Science 345 (6195): 392–395. doi:10.1126/science.345.6195.392. PMID 25061199. Bibcode: 2014Sci...345..392V. 
  23. ↑ Ceballos, Gerardo; Ehrlich, Paul R.; Barnosky, Anthony D.; García, Andrés; Pringle, Robert M.; Palmer, Todd M. (2015). «Accelerated modern human–induced species losses: Entering the sixth mass extinction». Science Advances 1 (5): e1400253. doi:10.1126/sciadv.1400253. PMID 26601195. Bibcode: 2015SciA....1E0253C. 
  24. ↑ Payne, Jonathan L.; Bush, Andrew M.; Heim, Noel A.; Knope, Matthew L.; McCauley, Douglas J. (2016). «Ecological selectivity of the emerging mass extinction in the oceans». Science 353 (6305): 1284–1286. doi:10.1126/science.aaf2416. PMID 27629258. Bibcode: 2016Sci...353.1284P. https://escholarship.org/content/qt8fd106xt/qt8fd106xt.pdf?t=ozrxke. 
  25. ↑ Doughty, C.E.; Wolf, A.; Field, C.B. (2010). «Biophysical feedbacks between the Pleistocene megafauna extinction and climate: The first human-induced global warming?». Geophysical Research Letters 37 (L15703): L15703. doi:10.1029/2010GL043985. Bibcode: 2010GeoRL..3715703D. http://www.agu.org/pubs/crossref/2010/2010GL043985.shtml. 
  26. ↑ «Was first nuclear test the start of new human-dominated epoch, the Anthropocene?». University of California, Berkeley. 16 January 2015. http://newscenter.berkeley.edu/2015/01/16/was-first-nuclear-test-dawn-of-new-human-dominated-epoch-the-anthropocene/. 
  27. ↑ Lewis, Simon L.; Maslin, Mark A. (March 2015). «Defining the Anthropocene». Nature 519 (7542): 171–180. doi:10.1038/nature14258. PMID 25762280. Bibcode: 2015Natur.519..171L. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 December 2015. https://web.archive.org/web/20151224052554/http://www.realtechsupport.org/UB/MCC/Lewis_DefiningAnthropocene_2015.pdf. 
  28. ↑ Edgeworth, Matt; Richter, Dan de B.; Waters, Colin; Haff, Peter; Neal, Cath; Price, Simon James (1 April 2015). «Diachronous beginnings of the Anthropocene: The lower bounding surface of anthropogenic deposits». The Anthropocene Review 2 (1): 33–58. doi:10.1177/2053019614565394. ISSN 2053-0196. http://nora.nerc.ac.uk/id/eprint/509573/1/Diachronous%20beginnings%20_for%20NORA.pdf. 
  29. ↑ Waters, Colin N.; Zalasiewicz, Jan; Summerhayes, Colin; Barnosky, Anthony D.; Poirier, Clément; Gałuszka, Agnieszka; Cearreta, Alejandro; Edgeworth, Matt και άλλοι. (8 January 2016). «The Anthropocene is functionally and stratigraphically distinct from the Holocene». Science 351 (6269): aad2622. doi:10.1126/science.aad2622. ISSN 0036-8075. PMID 26744408. 
  30. ↑ «Subcommission on Quaternary Stratigraphy – Working Group on the 'Anthropocene'». International Commission on Stratigraphy. Ανακτήθηκε στις 28 Νοεμβρίου 2015. 
  31. ↑ Davison, Nicola (30 May 2019). «The Anthropocene epoch: Have we entered a new phase of planetary history?». The Guardian. https://www.theguardian.com/environment/2019/may/30/anthropocene-epoch-have-we-entered-a-new-phase-of-planetary-history. Ανακτήθηκε στις 5 June 2019. 
  32. ↑ ἄνθρωπος, καινός. Liddell, Henry George· Scott, Robert· A Greek–English Lexicon στο Perseus Project.
  33. ↑ 33,0 33,1 Crutzen, P. J. (2002). «Geology of mankind». Nature 415 (6867): 23. doi:10.1038/415023a. PMID 11780095. Bibcode: 2002Natur.415...23C. 
  34. ↑ Steffen, Will; Grinevald, Jacques; Crutzen, Paul; McNeill, John (2011). «The Anthropocene: conceptual and historical perspectives». Philosophical Transactions of the Royal Society A 369 (1938): 842–867. doi:10.1098/rsta.2010.0327. PMID 21282150. Bibcode: 2011RSPTA.369..842S. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 May 2020. https://web.archive.org/web/20200517215054/http://ftp//ftp.iluci.org/Evan/GEOG415/Reading_Assignments/Anthropocene.pdf/. Ανακτήθηκε στις 31 December 2014. 
  35. ↑ Pearce, Fred (2007). With Speed and Violence: Why Scientists fear tipping points in Climate Change. Boston, Massachusetts: Beacon Press. ISBN 978-0-8070-8576-9. Ανακτήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 2016. 
  36. ↑ «Paul Crutzen died on January 28th». The Economist. 2021-02-13. ISSN 0013-0613. https://www.economist.com/obituary/2021/02/13/paul-crutzen-died-on-january-28th. Ανακτήθηκε στις 2021-02-21. 
  37. ↑ Crawley MJ. 1989. Chance and timing in biological invasions. In: Drake JA, Mooney HJ, DiCastri F, et al. (Eds). Biological invasions: a global perspective. Chichester, UK: John Wiley.
  38. ↑ Michael, Samways (1999). «Translocating fauna to foreign lands: Here comes the Homogenocene». Journal of Insect Conservation 3 (2): 65–66. doi:10.1023/A:1017267807870. 
  39. ↑ Curnutt, John L. (2000). «AA Guide to the Homogenocene». Ecology 81 (6): 1756–1757. doi:10.1890/0012-9658(2000)081[1756:AGTTH]2.0.CO;2. https://archive.org/details/sim_ecology_2000-06_81_6/page/1756. 
  40. ↑ Mann, Charles C. (2011). 1493: Uncovering the New World Columbus Created. New York: Knopf. ISBN 978-0-307-26572-2. 
  41. ↑ Grantham, H. S.; Duncan, A.; Evans, T. D.; Jones, K. R.; Beyer, H. L.; Schuster, R.; Walston, J.; Ray, J. C. και άλλοι. (2020). «Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity». Nature Communications 11 (1): 5978. doi:10.1038/s41467-020-19493-3. ISSN 2041-1723. PMID 33293507. Bibcode: 2020NatCo..11.5978G. 
  42. ↑ McNeill, J.R. (2012). «Global Environmental History: The first 150,000 years». Στο: McNeill, J. R., επιμ. A Companion to Global Environmental History. Wiley-Blackwell. σελίδες 3–17. ISBN 978-1-444-33534-7. 
  43. ↑ Leakey, Richard· Lewin, Roger (1995). The Sixth Extinction: Patterns of life and the future of humankind. London: Doubleday. ISBN 9780385424974. 
  44. ↑ Boyle, Alan. «Scientists build case for 'Sixth Extinction' ... and say it could kill us». NBC News. Ανακτήθηκε στις 28 Νοεμβρίου 2015. 
  45. ↑ Kolbert, Elizabeth (2014). The Sixth Extinction: An Unnatural History. New York City: Henry Holt and Company. ISBN 978-0805092998. 
  46. ↑ «World Scientists' Warning to Humanity: A Second Notice». BioScience 67 (12): 1026–1028. 13 November 2017. doi:10.1093/biosci/bix125. «Moreover, we have unleashed a mass extinction event, the sixth in roughly 540 million years, wherein many current life forms could be annihilated or at least committed to extinction by the end of this century.». 
  47. ↑ Ceballos, Gerardo; Ehrlich, Paul R.; Raven, Peter H. (1 June 2020). «Vertebrates on the brink as indicators of biological annihilation and the sixth mass extinction». PNAS 117 (24): 13596–13602. doi:10.1073/pnas.1922686117. PMID 32482862. Bibcode: 2020PNAS..11713596C. 
  48. ↑ Andermann, Tobias; Faurby, Søren; Turvey, Samuel T.; Antonelli, Alexandre; Silvestro, Daniele (1 September 2020). «The past and future human impact on mammalian diversity» (στα αγγλικά). Science Advances 6 (36): eabb2313. doi:10.1126/sciadv.abb2313. ISSN 2375-2548. PMID 32917612. Bibcode: 2020SciA....6.2313A.  Text and images are available under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
  49. ↑ «Anthropocene: Have humans created a new geological age?». BBC News. 10 May 2011. https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-13335683. 
  50. ↑ Pimm, S. L.; Jenkins, C. N.; Abell, R.; Brooks, T. M.; Gittleman, J. L.; Joppa, L. N.; Raven, P. H.; Roberts, C. M. και άλλοι. (30 May 2014). «The biodiversity of species and their rates of extinction, distribution, and protection». Science 344 (6187): 1246752. doi:10.1126/science.1246752. PMID 24876501. http://static.squarespace.com/static/51b078a6e4b0e8d244dd9620/t/538797c3e4b07a163543ea0f/1401395139381/Pimm+et+al.+2014.pdf. 
  51. ↑ 51,0 51,1 Schiermeier, Quirin (2010). «Ocean greenery under warming stress». Nature. doi:10.1038/news.2010.379. http://www.nature.com/news/2010/100728/full/news.2010.379.html. Ανακτήθηκε στις 28 November 2015. 
  52. ↑ Bradbury, Roger (13 July 2012). «A world without coral reefs». The New York Times. https://www.nytimes.com/2012/07/14/opinion/a-world-without-coral-reefs.html?src=recg. Ανακτήθηκε στις 22 July 2012. 
  53. ↑ Wear, Stephanie (20 Ιουλίου 2012). «Coral reefs: The living dead, or a comeback kid?». The Nature Conservancy. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Νοεμβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουλίου 2012. 
  54. ↑ «Research shows catastrophic invertebrate extinction in Hawai'i and globally». Phys.org. 10 August 2015. http://phys.org/news/2015-08-catastrophic-invertebrate-extinction-hawaii-globally.html. Ανακτήθηκε στις 29 November 2015. 
  55. ↑ Régnier, Claire; Achaz, Guillaume; Lambert, Amaury; Cowie, Robert H.; Bouchet, Philippe; Fontaine, Benoît (5 May 2015). «Mass extinction in poorly known taxa». PNAS 112 (25): 7761–7766. doi:10.1073/pnas.1502350112. PMID 26056308. Bibcode: 2015PNAS..112.7761R. 
  56. ↑ Ceballos, Gerardo; Ehrlich, Paul R; Dirzo, Rodolfo (23 May 2017). «Biological annihilation via the ongoing sixth mass extinction signaled by vertebrate population losses and declines». PNAS 114 (30): E6089–E6096. doi:10.1073/pnas.1704949114. PMID 28696295. «Much less frequently mentioned are, however, the ultimate drivers of those immediate causes of biotic destruction, namely, human overpopulation and continued population growth, and overconsumption, especially by the rich. These drivers, all of which trace to the fiction that perpetual growth can occur on a finite planet, are themselves increasing rapidly.». 
  57. ↑ Sutter, John D. (11 July 2017). «Sixth mass extinction: The era of 'biological annihilation'». CNN. http://www.cnn.com/2017/07/11/world/sutter-mass-extinction-ceballos-study/index.html. Ανακτήθηκε στις 14 July 2017. 
  58. ↑ Carrington, Damian (21 May 2018). «Humans just 0.01% of all life but have destroyed 83% of wild mammals – study». The Guardian. https://www.theguardian.com/environment/2018/may/21/human-race-just-001-of-all-life-but-has-destroyed-over-80-of-wild-mammals-study. Ανακτήθηκε στις 23 May 2018. 
  59. ↑ Baillie, Jonathan; Ya-Ping, Zhang (14 September 2018). «Space for nature». Science 361 (6407): 1051. doi:10.1126/science.aau1397. PMID 30213888. Bibcode: 2018Sci...361.1051B. 
  60. ↑ Watts, Jonathan (6 May 2019). «Human society under urgent threat from loss of Earth's natural life». The Guardian. https://www.theguardian.com/environment/2019/may/06/human-society-under-urgent-threat-loss-earth-natural-life-un-report. Ανακτήθηκε στις 10 May 2019. 
  61. ↑ Plumer, Brad (6 May 2019). «Humans are speeding extinction and altering the natural world at an 'unprecedented' pace». The New York Times. https://www.nytimes.com/2019/05/06/climate/biodiversity-extinction-united-nations.html. Ανακτήθηκε στις 10 May 2019. 
  62. ↑ «Nature's dangerous decline 'unprecedented'; Species extinction rates 'accelerating'». Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services. 6 Μαΐου 2019. Ανακτήθηκε στις 10 Μαΐου 2019. 
  63. ↑ Greenfield, Patrick (9 September 2020). «Humans exploiting and destroying nature on unprecedented scale – report». The Guardian. https://www.theguardian.com/environment/2020/sep/10/humans-exploiting-and-destroying-nature-on-unprecedented-scale-report-aoe. Ανακτήθηκε στις 10 September 2020. 
  64. ↑ Rott, Nathan (10 September 2020). «The World Lost Two-Thirds Of Its Wildlife In 50 Years. We Are to Blame». NPR. https://www.npr.org/2020/09/10/911500907/the-world-lost-two-thirds-of-its-wildlife-in-50-years-we-are-to-blame. Ανακτήθηκε στις 11 September 2020. 
  65. ↑ Leung, Brian; Hargreaves, Anna L.; Greenberg, Dan A.; McGill, Brian; Dornelas, Maria; Freeman, Robin (December 2020). «Clustered versus catastrophic global vertebrate declines» (στα αγγλικά). Nature 588 (7837): 267–271. doi:10.1038/s41586-020-2920-6. ISSN 1476-4687. PMID 33208939. Bibcode: 2020Natur.588..267L. https://www.nature.com/articles/s41586-020-2920-6. 
  66. ↑ Bradshaw, Corey J. A.; Ehrlich, Paul R.; Beattie, Andrew; Ceballos, Gerardo; Crist, Eileen; Diamond, Joan; Dirzo, Rodolfo; Ehrlich, Anne H. και άλλοι. (2021). «Underestimating the Challenges of Avoiding a Ghastly Future». Frontiers in Conservation Science 1. doi:10.3389/fcosc.2020.615419. 
  67. ↑ Harvey, Fiona· Correspondent, Environment (18 Αυγούστου 2011). «Climate change driving species out of habitats much faster than expected». The Guardian. Ανακτήθηκε στις 8 Νοεμβρίου 2015. 
  68. ↑ Nuwer, Rachel (14 Σεπτεμβρίου 2012). «From Ancient Deforestation, a Delta Is Born». The New York Times. Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2018. 
  69. ↑ 69,0 69,1 Gaynor, Kaitlyn M. (2018). «The influence of human disturbance on wildlife nocturnality». Science 360 (6394): 1232–1235. doi:10.1126/science.aar7121. PMID 29903973. Bibcode: 2018Sci...360.1232G. 
  70. ↑ Brennan, William (1 October 2018). «When Animals Take the Night Shift». The Atlantic. https://www.theatlantic.com/magazine/archive/2018/10/up-all-night/568291/. Ανακτήθηκε στις 16 February 2019. 
  71. ↑ ESRL Web Team. «ESRL Global Monitoring Division – Global Greenhouse Gas Reference Network». noaa.gov. Ανακτήθηκε στις 28 Νοεμβρίου 2015. 
  72. ↑ «NASA Global Climate Change – Vital Signs of the Planet – Facts – Carbon Dioxide». 7 Νοεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 10 Νοεμβρίου 2016. 
  73. ↑ «Deep ice tells long climate story». BBC News. 4 September 2006. http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/5314592.stm. Ανακτήθηκε στις 28 November 2015. «The 'scary thing', Dr. Wolff added, was the rate of change now occurring in CO2 concentrations. In the core, the fastest increase seen was of the order of 30 parts per million (ppm) by volume over a period of roughly 1,000 years. The last 30 ppm of increase has occurred in just 17 years. We really are in the situation where we don't have an analogue in our records.» 
  74. ↑ Giosan, L.; Syvitski, J.P.M.; Constantinescu, S.; Day, J. (3 December 2014). «Climate change: Protect the world's deltas». Nature 516: σελ. 31–33. doi:10.1038/516031a. Bibcode: 2014Natur.516...31G. 
  75. ↑ Cabadas-Báez, H.V.; Sedov, S.; Jiménez-Álvarez, S; Leonard, D.; Lailson-Tinoco, B.; García-Moll, R.; Ancona-Aragón, I.; Hernández, L. (2017). «Soils as a source of raw materials for ancient ceramic production in the Maya region of Mexico: Micromorphological insight». Boletín de la Sociedad Geológica Mexicana 70 (1): 21–48. doi:10.18268/BSGM2018v70n1a2. 
  76. ↑ Carrington, Damian (31 August 2016). «How the domestic chicken rose to define the Anthropocene». The Guardian. https://www.theguardian.com/environment/2016/aug/31/domestic-chicken-anthropocene-humanity-influenced-epoch. 
  77. ↑ Achmon, Yigal; Achmon, Moshe; Dowdy, F. Ryan; Spiegel, Orr; Claypool, Joshua T.; Toniato, Juliano; Simmons, Christopher W. (2018). «Understanding the Anthropocene through the lens of landfill microbiomes». Frontiers in Ecology and the Environment 16 (6): 354–360. doi:10.1002/fee.1819. ISSN 1540-9309. 
  78. ↑ Turney, Chris S. M.; Palmer, Jonathan; Maslin, Mark A.; Hogg, Alan; Fogwill, Christopher J.; Southon, John; Fenwick, Pavla; Helle, Gerhard και άλλοι. (2018). «Global peak in atmospheric radiocarbon provides a potential definition for the onset of the Anthropocene Epoch in 1965». Scientific Reports 8 (1): 3293. doi:10.1038/s41598-018-20970-5. PMID 29459648. Bibcode: 2018NatSR...8.3293T. 
  79. ↑ Certini, Giacomo; Scalenghe, Riccardo (April 2015). «Is the Anthropocene really worthy of a formal geologic definition?». The Anthropocene Review 2 (1): 77–80. doi:10.1177/2053019614563840. ISSN 2053-0196. 
  80. ↑ Ellis, Erle; Goldewijk, Kees Klein; Gaillard, Marie-José; Kaplan, Jed O.; Thornton, Alexa; Powell, Jeremy; Garcia, Santiago Munevar; Beaudoin, Ella και άλλοι. (30 August 2019). «Archaeological assessment reveals Earth's early transformation through land use». Science 365 (6456): 897–902. doi:10.1126/science.aax1192. ISSN 0036-8075. PMID 31467217. Bibcode: 2019Sci...365..897S. 
  81. ↑ Lightfoot, Kent G; Cuthrell, Rob Q (29 May 2015). «Anthropogenic burning and the Anthropocene in late-Holocene California». The Holocene 25 (10): 1581–1587. doi:10.1177/0959683615588376. ISSN 0959-6836. Bibcode: 2015Holoc..25.1581L. 
  82. ↑ Mason, Betsy (2003). «Man has been changing climate for 8,000 years». Nature. doi:10.1038/news031208-7. 
  83. ↑ Adler, Robert (11 Δεκεμβρίου 2003). «Early farmers warmed Earth's climate». New Scientist. Ανακτήθηκε στις 4 Φεβρουαρίου 2008. 
  84. ↑ Ruddiman, William F. (2003). «The anthropogenic greenhouse era began thousands of years ago». Climatic Change 61 (3): 261–293. doi:10.1023/B:CLIM.0000004577.17928.fa. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 April 2014. https://web.archive.org/web/20140416132256/http://earth.geology.yale.edu/~avf5/teaching/Files_pdf/Ruddiman2003.pdf. 
  85. ↑ Broecker, Wallace S.; Stocker, Thomas F. (2006). «The Holocene CO2 rise: Anthropogenic or natural?». Eos, Transactions American Geophysical Union 87 (3): 27. doi:10.1029/2006EO030002. ISSN 2324-9250. Bibcode: 2006EOSTr..87...27B. 
  86. ↑ Tzedakis, P. C.; Raynaud, D.; McManus, J. F.; Berger, A.; Brovkin, V.; Kiefer, T. (2009). «Interglacial diversity». Nature Geoscience 2 (11): 751–755. doi:10.1038/ngeo660. Bibcode: 2009NatGe...2..751T. 
  87. ↑ Boyle, J.F.; Gaillard, M.-J.; Kaplan, J.O.; Dearing, J.A. (2011). «Modelling prehistoric land use and carbon budgets: A critical review». The Holocene 21 (5): 715–722. doi:10.1177/0959683610386984. Bibcode: 2011Holoc..21..715B. 
  88. ↑ Certini, G.; Scalenghe, R. (2015). «Holocene as Anthropocene». Science 349 (6245): 246. doi:10.1126/science.349.6245.246-a. PMID 26185234. 
  89. ↑ 89,0 89,1 Certini, G.; Scalenghe, R. (2011). «Anthropogenic soils are the golden spikes for the Anthropocene». The Holocene 21 (8): 1269–1274. doi:10.1177/0959683611408454. Bibcode: 2011Holoc..21.1269C. 
  90. ↑ «Andean and Chavín civilizations». Khan Academy. Ανακτήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 2018. 
  91. ↑ Hong, S.; Candelone, J-P.; Patterson, C.C.; Boutron C.F. (1994). «Greenland ice evidence of hemispheric lead pollution two millennia ago by Greek and Roman civilisations». Science 265 (5180): 1841–1843. doi:10.1126/science.265.5180.1841. PMID 17797222. Bibcode: 1994Sci...265.1841H. 
  92. ↑ Kilvert, Nick. Arctic lead deposits trace European history from the Roman Empire to modern day ABC News, 17 July 2019. Retrieved 19 January 2021.
  93. ↑ Lewis, Simon L. (7 Ιουνίου 2018). Human planet : how we created the anthropocene. Maslin, Mark A. UK. ISBN 9780241280881. 
  94. ↑ 94,0 94,1 Maslin, Mark· Lewis, Simon (25 Ιουνίου 2020). «Why the Anthropocene began with European colonisation, mass slavery and the 'great dying' of the 16th century». The Conversation (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 25 Ιουλίου 2020. 
  95. ↑ Kotzé, Louis J. (1 March 2019). «Editorial: Coloniality, neoliberalism and the Anthropocene» (στα αγγλικά). Journal of Human Rights and the Environment 10 (1): 1–6. doi:10.4337/jhre.2019.01.00. ISSN 1759-7188. https://www.elgaronline.com/view/journals/jhre/10-1/jhre.2019.01.00.xml. 
  96. ↑ DeLoughrey, Elizabeth M. (Ιουνίου 2019). Allegories of the Anthropocene. Durham: Duke University Press. ISBN 978-1-4780-0558-2. 
  97. ↑ Lightfoot, Kent G.; Panich, Lee M.; Schneider, Tsim D.; Gonzalez, Sara L. (1 December 2013). «European colonialism and the Anthropocene: A view from the Pacific Coast of North America» (στα αγγλικά). Anthropocene. When Humans Dominated the Earth: Archeological Perspectives on the Anthropocene 4: 101–115. doi:10.1016/j.ancene.2013.09.002. ISSN 2213-3054. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2213305413000131. 
  98. ↑ Baldwin, Andrew; Erickson, Bruce (1 February 2020). «Introduction: Whiteness, coloniality, and the Anthropocene» (στα αγγλικά). Environment and Planning D: Society and Space 38 (1): 3–11. doi:10.1177/0263775820904485. ISSN 0263-7758. http://dro.dur.ac.uk/32475/1/32475.pdf. 
  99. ↑ Davis, Heather; Todd, Zoe (2017-12-20). «On the Importance of a Date, or, Decolonizing the Anthropocene» (στα αγγλικά). ACME: An International Journal for Critical Geographies 16 (4): 761–780. ISSN 1492-9732. https://www.acme-journal.org/index.php/acme/article/view/1539. 
  100. ↑ Whyte, Kyle (2016). «Is it Colonial DéJà Vu? Indigenous Peoples and Climate Injustice». Στο: Adamson, Joni, επιμ. Humanities for the Environment: Integrating Knowledges, Forging New Constellations of Practice. Routledge. σελίδες 88–104. 
  101. ↑ Keeler, Kyle (8 September 2020). «Colonial Theft and Indigenous Resistance in the Kleptocene». Edge Effects Magazine. https://edgeeffects.net/kleptocene/. Ανακτήθηκε στις 16 September 2020. 
  102. ↑ Lovelock, James (4 Ιουλίου 2019). Novacene : the coming age of hyperintelligence. Appleyard, Bryan. London. ISBN 9780241399361. 
  103. ↑ US Department of Commerce· NOAA· Earth System Research Laboratory. «NOAA/ESRL Global Monitoring Division – The NOAA annual greenhouse gas index (AGGI)». esrl.noaa.gov. Ανακτήθηκε στις 17 Μαΐου 2017. 
  104. ↑ Douglas, I.; Hodgson, R.; Lawson, N. (2002). «Industry, environment and health through 200 years in Manchester». Ecological Economics 41 (2): 235–255. doi:10.1016/S0921-8009(02)00029-0. 
  105. ↑ Kirch, P.V. (2005). «The Holocene record». Annual Review of Environment and Resources 30 (1): 409–440. doi:10.1146/annurev.energy.29.102403.140700. 
  106. ↑ Subramanian, Meera (2019). «Anthropocene now: influential panel votes to recognize Earth's new epoch». Nature News. https://www.nature.com/articles/d41586-019-01641-5. 
  107. ↑ Zalasiewicz, J.; Williams, M.; Steffen, W.; Crutzen, P.J. (2010). «Response to 'The Anthropocene forces us to reconsider adaptationist models of human-environment interactions'». Environmental Science & Technology 44 (16): 6008. doi:10.1021/es102062w. Bibcode: 2010EnST...44.6008Z. 
  108. ↑ Zalasiewicz, J. (2011). «Stratigraphy of the Anthropocene». Philosophical Transactions of the Royal Society A 369 (1938): 1036–1055. doi:10.1098/rsta.2010.0315. PMID 21282159. Bibcode: 2011RSPTA.369.1036Z. 
  109. ↑ Richter, D. deB. (2007). «Humanity's transformation of Earth's soil: Pedology's new frontier». Soil Science 172 (12): 957–967. doi:10.1097/ss.0b013e3181586bb7. Bibcode: 2007SoilS.172..957R. 
  110. ↑ Amundson, R.; Jenny, H. (1991). «The place of humans in the state factor theory of ecosystems and their soils». Soil Science 151 (1): 99–109. doi:10.1097/00010694-199101000-00012. Bibcode: 1991SoilS.151...99A. 
  111. ↑ «The Advent of the Anthropocene: Was that the big story of the 20th century?». World of Ideas, Boston U. Radio. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 28 Νοεμβρίου 2015. 
  112. ↑ Simpkins, Kelsey (16 Οκτωβρίου 2020). «Unprecedented energy use since 1950 has transformed humanity's geologic footprint». phys.org (στα Αγγλικά). University of Colorado at Boulder. Ανακτήθηκε στις 17 Οκτωβρίου 2020. 
  113. ↑ Syvitski, Jaia; Waters, Colin N.; Day, John; Milliman, John D.; Summerhayes, Colin; Steffen, Will; Zalasiewicz, Jan; Cearreta, Alejandro και άλλοι. (2020-10-16). «Extraordinary human energy consumption and resultant geological impacts beginning around 1950 CE initiated the proposed Anthropocene Epoch» (στα αγγλικά). Communications Earth & Environment 1 (1): 1–13. doi:10.1038/s43247-020-00029-y. ISSN 2662-4435. https://www.nature.com/articles/s43247-020-00029-y.