Brunej (malajski: Negara Brunei Darussalam, javanski: ن j ارا بروني دارالسلا م دارالسلا م),[1][2] jest država u jugoistočnoj Aziji, smještena na sjevernoj obali ostrva Borneo. Osim svoje obale na Južnom kineskom moru, potpuno je okružena malezijskom državom Sarawak, sa svojom teritorijom razdvojenom okrugom Sarawak u Limbangu. Brunej je jedina suverena država koja se u potpunosti nalazi na Borneu; ostatak ostrva je podeljen između Malezije i Indonezije. Od 2020. zemlja je imala 460.345 stanovnika,[3] od kojih je otprilike 100.000 živjelo u glavnom i najvećem gradu Bandar Seri Begawan. Vlada Bruneja je apsolutna monarhija kojom vlada sultan Bruneja, i ona implementira fuziju engleskog običajnog prava i jurisprudencije inspirisane islamom, uključujući šerijat.
Na vrhuncu Brunejskog carstva za vrijeme vladavine sultana Bolkiaha (1485–1528), država je navodno imala kontrolu nad najvećim dijelom Bornea, uključujući današnji Sarawak i Sabah, kao i arhipelag Sulu i ostrva u blizini sjeverozapadni vrh Bornea. Postoje i tvrdnje o njegovoj historijskoj kontroli nad Seludongom, mjestom moderne filipinske prijestonice Manile, ali naučnici jugoistočne Azije vjeruju da se naziv dotične lokacije zapravo odnosi na planinu Selurong, u Indoneziji.[4] Pomorsku državu Bruneji posjetila je preživjela posada Magellanove ekspedicije 1521, a 1578. se borila protiv Španije u Kastilskom ratu.
Tokom 19. vijeka, Brunejsko carstvo je počelo da propada. Sultanat je ustupio Sarawak (Kuching) Jamesu Brookeu i postavio ga kao bijelog radžu, a Sabah je ustupio britanskoj kompaniji North Borneo Chartered Company. Godine 1888. Brunej je postao britanski protektorat i 1906. dobio je britanskog rezidenta kao kolonijalnog upravitelja. Nakon japanske okupacije tokom Drugog svjetskog rata, 1959. je napisan novi ustav. 1962. okončana je mala oružana pobuna protiv monarhije uz britansku pomoć. Zemlja je stekla punu nezavisnost od Britanije 1. januara 1984.
Bruneje od 1967. vodi sultan Hasanal Bolkiah. Bogatstvo zemlje proizlazi iz njenih velikih naftnih i polja prirodnog gasa. Ekonomski rast tokom 1990-ih i 2000-ih transformisao je Bruneje u industrijalizovanu zemlju, sa povećanjem BDP-a od 56% između 1999. i 2008. Bruneji imaju drugi najveći indeks ljudskog razvoja među državama jugoistočne Azije, iza Singapura. Prema Međunarodnom monetarnom fondu (MMF), Bruneji su peti u svijetu po bruto domaćem proizvodu po glavi stanovnika po paritetu kupovne moći. MMF je 2011. procijenio da su Bruneji jedna od dvije zemlje (druga je Libija) sa odnosom javnog duga prema nacionalnom BDP-u od 0%.[5]
Prema lokalnoj historiografiji, Brunej je osnovao Awang Alak Betatar, kasnije sultan Muhammad Shah, koji je vladao oko 1400. godine. Preselio se iz Garanga u okrugu Temburong[6] na ušće rijeke Brunej, otkrivši Brunej. Prema legendi, po iskrcavanju je uzviknuo, Baru nah (u slobodnom prijevodu "to je to!" ili "tamo"), od čega je izvedeno ime "Brunej".[7] Bio je prvi muslimanski vladar Bruneja.[8] Prije uspona Brunejskog carstva pod muslimanskom dinastijom Bolkiah, vjeruje se da je Brunej bio pod budističkim vladarima.[9]
Historija
Državom Bruneji, koja je zahvatala veliki dio otoka Bornea i otoka Sulu, vladali su u XV vijeku domorodacki vladari, koji su u XVI vijeku primili Islam.
Krajem XVIII vijeka i u XIX vijeku strada od pirata, koji su tu podigli svoje baze i trgovali robovima.
Sultan Bruneja sklopio je 1847. ugovor s Britancima o trgovini i zajedničkoj borbi protiv pirata, a 1888. Bruneji priznaju britanski protektorat.
U drugom svjetskom ratu Bruneji su pod okupacijom Japanaca.
Prvi ustav u okviru Komonvelta Bruneji dobijaju 1959. godine.
Sultan ima unutrašnju neograničenu vlast, sa savjetodavnim organima: Privatno vijeće, Izvršno vijeće (15 članova) i Zakonodavni savjet (33 člana).
Od 1956. dozvoljen je rad političkim partijama.
Najjača Narodna partija (Rajat) na izborima 1962. za lokalne savjete, od 55 mjesta dobila je 49, a za Narodnu skupštinu svih 16 izbornih mandata (17 imenuje sultan).
Britanski protektorati na Borneu po sporazumu Velike Britanije I Malajske Federacije od 1962. godine, trebalo je da pristupe federaciji Maleziji.
Tome se suprostavila Narodna partija i 1962. digla ustanak koji su ugušile britanske trupe.
Cilj ustanka bio je oslobođenje od Velike Britanije i stvaranje nezavisne države Kalimantan Utara u koju bi ušli do tada britanski protektorati Saravak i Sabah.
Poslije ugušenja ustanka 1962. Skupština je raspuštena.
Vlada
Brunejski sultan je na čelu države i vlade. Sadašnji sultan i vladar države je Sultan Hadži Hasanal Bolkiah.
Brunej je država jugoistočne Azije koja se sastoji od dva nepovezana dijela ukupne površine 5 765 kvadratnih kilometara na ostrvu Borneo. Ima 161 kilometar obale pored Južnog kineskog mora, i dijeli 381 kilometar granice sa Malezijom. Ima 500 kvadratnih kilometara teritorijalnih voda i 200 nautičkih milja isključive ekonomske zone.[10]
Oko 97% stanovništva živi u većem zapadnom dijelu (Belait, Tutong i Brunei-Muara), dok samo oko 10.000 ljudi živi u planinskom istočnom dijelu (District Temburong). Ukupna populacija Bruneja je otprilike 408.000 u julu 2010, od kojih oko 150.000 živi u glavnom gradu Bandar Seri Begawan.[11] Ostali veći gradovi su lučki grad Muara, grad za proizvodnju nafte Seria i susjedni grad Kuala Belait. U okrugu Belait, oblast Panaga je dom velikog broja Evropljana iseljenika, zbog smještaja Royal Dutch Shell- a i Britanske vojske, a tu se nalazi i nekoliko rekreativnih objekata.[12]
Mapa topografskih i geografskih granica Bruneja
Privreda
Ovaj odlomak potrebno je proširiti.
Brunej ima drugi najveći indeks ljudskog razvoja među zemljama jugoistočne Azije, nakon Singapura.[13][14] Proizvodnja sirove nafte i prirodnog gasa čini oko 90% njenog BDP-a.[15] Oko 167 000 barela nafte se proizvodi svaki dan, što Brunej čini četvrtim najvećim proizvođačem nafte u jugoistočnoj Aziji.[15] Također proizvodi otprilike 25 miliona kubnih metara tečnog prirodnog gasa dnevno, što Brunej čini devetim najvećim izvoznikom gasa na svijetu.[15]Forbes također rangira Brunej kao petu najbogatiju naciju od 182, na osnovu njegove nafte i prirodnog plina.[16] Brunej je bio rangiran na 87. mjestu u Global Innovation Indexu 2023.[17]
Stanovništvo
Ovaj odlomak potrebno je proširiti.
Etničke zajednice koje žive u Bruneju uključuju Belait, Brunei Bisaya (ne treba miješati sa Bisaya/Visaya na obližnjim Filipinima), autohtone Brunejske Malajce, Dusun, Kedayan, Lun Bawang, Murut i Tutong.
Bruneji su 2021. imali 445.373 [18][19], od kojih 76% živi u urbanim područjima. Stopa urbanizacije se procjenjuje na 2,13% godišnje od 2010. do 2015. Prosječan životni vijek je 77,7 godina. U 2014. godini 65,7% stanovništva su bili Malajci, 10,3% Kinezi, 3,4% su starosjedioci, a 20,6% manje grupe čine ostatak [20]. Postoji relativno velika zajednica iseljenika. Većina iseljenika dolazi iz nemuslimanskih zemalja kao što su Australija, Ujedinjeno Kraljevstvo, Južna Koreja, Japan, Filipini, Tajland, Kambodža, Vijetnam i Indija.
^"World Population Prospects 2022". United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division.
^"World Population Prospects 2022: Demographic indicators by region, subregion and country, annually for 1950-2100" (XSLX) ("Total Population, as of 1 July (thousands)"). United Nations Department of Economic and Social Affairs,
![[icon]](Datoteka:Wiki_letter_w_cropped.svg){kind=small}
