Мовы Канады

Білінгвізм у Канадзе. Адсоткавая дзеля грамадзян Канады, якія ведаюць абедзве дзяржаўныя мовы (англійскую і французскую) ад усяго насельніцтва па выбарчых акругах краіны.

Мовы Кана́ды — сукупнасць моў, на якіх размаўляюць жыхары Канады. Гэтая сукупнасць уключае ў сябе вялікую колькасць моў карэннага насельніцтва (першыя нацыі), моў мігрантаў, гібрыдных гаворак і ўзніклых у краіне дыялектаў.

Паводле перапісу 2011 года, англійская і французская мовы з'яўляюцца роднымі для 56,9% і 21,3% канадцаў адпаведна[1]. Той жа перапіс паказвае даволі змрочную карціну выжывання французскай мовы як другое мовы ў краіне. Больш за 85% канадцаў валодаюць англійскай мовай, толькі 30,1% маюць практычныя веды па французскай мове[2]. Збольшага гэта абумоўлена вывучэннем франкамоўнымі канадцамі англійскай мовы, а таксама таму, што большая частка імігрантаў у якасці вывучанай мовы аддаюць перавагу менавіта англійскай. Устойлівая тэндэнцыя да зніжэння выкарыстання французскай мовы прывяла да прыняцця Афіцыйнага моўнага Акту ў 1969 годзе, ён вінен забяспечыць карыстанне французскай мовай і захаванне культуры французскіх канадцаў, якія гістарычна зрабілі вялікі ўнёсак у культурнае развіццё Канады.

Згодна з Канстытуцыяй Канады, федэральны ўрад выкарыстоўвае англійскую і французскую мовы як афіцыйныя мовы ў дачыненні да ўсіх дзяржаўных паслуг (у тым ліку і судоў), федэральнае заканадаўства таксама дзвюхмоўнае.

Правінцыя Нью-Брансуік — адзіная правінцыя Канады, у якой англійская і французская маюць афіцыйны статус у роўнай ступені (замацавана Канстытуцыяй). У правінцыі Квебек афіцыйнай мовай з'яўляецца французская[3], але Канстытуцыя мае патрабаванне, каб усё заканадаўства ў гэтай правінцыі прымалася на французскай і англійскай мовах, а судовы разгляд мог праводзіцца на любой мове. Падобныя Канстытуцыйныя гарантыі дзейнічаюць і ў правінцыі Манітоба.

Жыхары Канады лічаць, што зносіны між дзвюма мовамі з'яўляюцца цэнтральнымі альбо вызначальнымі аспектамі канадскай самасвядомасці. Паводле канадскага камісара па афіцыйных мовах (федэральны ўрадавы чыноўнік, якому даручана сачыць за дзвюма мовамі), мова з'яўляецца адным з найгалоўных прычын самавызначэння канадскага грамадства[4].

Для аказання дапамогі ў сферы маніторынгу за станам дзвюх афіцыйных моў, у часы перапісу насельніцтва ў Канадзе былі сабраны звесткі аб некалькіх дэмалінгвістычных фактарах, не згаданых у перапісах насельніцтва большасці іншых краін: у тым ліку хатняя мова, родная мова, першая афіцыйная мова, мова працы.

Разам з тым, у Канадзе 4,7 млн чалавек (14,2% насельніцтва) паведамілі, што размаўляюць на іншай (г. зн. не французскай і не англійскай) мове, 1,9 млн чалавек (5,8% насельніцтва) паведамілі, што размаўляюць на іншай мове ў якасці другой на рэгулярнай аснове. Наогул, 20,0% насельніцтва Канады паведамілі, што дома размаўляюць іншай мовай. Для прыкладна 6,4 млн чалавек іншая мова з'яўлялася мовай імігрантаў, на якой размаўляюць часцей за ўсё дома; асобна або разам з англійскай ці французскай размаўляюць 213 тыс чалавек, іншыя мовы з'яўляліся абарыгеннымі мовамі. Колькасць людзей, якія паведамілі пра мовы жэстаў як пра мовы хатніх зносін, складала прыкладна 25 тыс чалавек (15 тыс — часцей за ўсё, 9,8 тыс на рэгулярнай аснове)[заўв 1].

Канада таксама з'яўляецца родным рэгіёнам для шматлікіх аўтахтонных моў (мовы карэнных народаў). Агулам працэнтная дзеля асоб, якія размаўляюць на іх, складае менш за адзін працэнт ад насельніцтва. Каля 0,6% канадцаў (~ 200,7 тыс чалавек) пазначылі адну з абарыгенных моў у якасці роднай[6].

Геаграфічнае размеркаванне

Правінцыя/тэрыторыя Насельніцтва Англійская % Французская % Іншыя мовы % Афіцыйныя мовы
Альберта 3 610 185 3 095 255 85,73% 24 690 0,68% 379 550 10,51% Англійская (дэ-факта)
Антарыа 12 722 065 10 044 810 78,95% 284 120 2,23% 1 827 870 14,36% Англійская (дэ-факта)
Брытанская Калумбія 4 356 205 3 506 600 80.49% 16 685 0,38% 670 095 15,38% Англійская (дэ-факта)
Востраў Прынца Эдуарда 138 435 132 200 95,49% 2 465 1,78% 2 925 2,11% Англійская (дэ-факта)
Квебек 7 815 955 767 415 9,81% 6 249 080 79,95% 554 405 7,09% Французская[3]
Манітоба 1 193 095 1 007 325 84,42% 17 950 1,5% 125 285 10,5% Англійская і французская
Новая Шатландыя 910 620 868 765 95,40% 15 940 1,75% 18 510 2,03% Англійская (дэ-факта)
Нунавут 31 765 14 440 45,45% 245 0,77% 16 820 52,95% Інуіцкая (інуктытут, інуінактун), англійская і французская мовы[7]
Нью-Брансуік 739 895 512 115 69,21% 209 885 28,36% 9 310 1,25% Англійская, французская
Ньюфаўндленд і Лабрадор 509 950 502 475 98,53% 1145 0,22% 5 000 0,98% Англійская (дэ-факта)
Паўночна-Заходнія тэрыторыі 41 040 36 485 88,9% 555 1.35% 3 620 8,8% Англійская, гвічын, інувіялуктун, інуктытут, інуінактун, кры, паўднёвая слейві, паўночная слейві, тліча, французская, чыпевіян[8]
Саскачэван 1 018 310 938 170 92,13% 4 295 0,42% 59 240 5,81% Англійская і французская (пераважае англійская)
Юкан 33 655 31 025 92,18% 820 2,43% 1 240 3,68% Англійская, французская
Канада 33 121 175 21 457 080 64,78% 6 827 860 20,61% 3 673 865 11,09% Англійская, французская
Паводле: «Перапіс насельніцтва 2011 года паводле найчасцей і найбольш рэгулярна ўжыванай мовы дома, груп (агульных), для Канады, правінцый і тэрыторый». (лічбы адлюстроўваюць адзін адказ)[9].

Афіцыйныя мовы

Часцей за ўсё выкарыстоўваная мова дома за 1981—2006 гады[10].

Галоўная мова: выкарыстанне мовы 1971—2006

Адсотак насельніцтва, які гаворыць на англійскай, французскай ці карыстаецца абедзвюма мовамі дома знізіўся з 1986 года, спад быў найбольшым для французскай мовы. Доля насельніцтва, якая выкарыстоўвае дома пэўныя іншыя мовы, узрасла. Геаграфічна, гэтая тэндэнцыя застаецца сталай, выкарыстанне англійскай і французскай знізіліся як у англійскіх, гэтак у і французскіх моўных рэгіёнах, але выкарыстанне французскай мовы зніжаецца больш хуткімі тэмпамі як унутры, гэтак і за межамі Квебека.

Прыведзеная справа табліца паказвае працэнт агульнага насельніцтва Канады, які часцей за ўсё размаўляе дома на афіцыйных мовах Канады (перыяд 1971—2006 гадоў)[заўв 2].

Выкарыстанне англійскай

У 2011 годзе крыху менш за 21,5 млн канадцаў (65% насельніцтва), размаўлялі дома па-англійску[9]. Англійская мова з'яўляецца асноўнай мовай ва ўсіх рэгіёнах Канады, за выключэннем Квебека, і большасць канадцаў (85%) ведае англійскую[2]. У той час як англійская не з'яўляецца пераважнай мовай у Квебеку, 47% жыхароў гэта правінцыі валодай англійскай[заўв 3]. Верагоднасць таго, што франкафоны валодаюць англійскай мовай, у пяць разоў перавышае верагоднасць таго, што англамоўныя жыхары краіны валодаюць французскай мовай (44% і 9% адпаведна)[11]. Толькі 3,2% англамоўнага насельніцтва Канады пражывае ў Квебеку, пераважна ў Манрэалі[заўв 4].

Дастаткова канадцаў, якія ведаюць англійскую, але дома на ёй не размаўляць[заўв 5].

Выкарыстанне французскай

У 2011 годзе крыху больш за 6,8 млн канадцаў размаўляла па-французску дома. З іх каля 6,2 млн або 91,5% пражывалі ў Квебеку. За межамі Квебека найбуйнейшая колькасць франкафонаў знаходзіцца ў Нью-Брансуіку, які з'яўляецца домам для 3,1% франкафонаў Канады, і Антарыа, у якім жыве 4,2% франкафонаў (пражываюць у асноўным ва ўсходняй і паўночна-ўсходняй частках правінцыі, а таксама ў Таронта і Атаве). Малалікія франкамоўныя супольнасці таксама існуюць у некаторых іншых правінцыях[14], прыкладам, такая супольнасць існуе на паўвостраве Пор-о-Пор на Ньюфаўндлендзе, а таксама ўздоўж усяго заходняга ўзбярэжжа вострава. Зрэшты, 70% канадцаў не валодаюць французскай[2].

Адсотак насельніцтва, які валодай французскай як роднай мовай, знізіўся за апошнія тры дзесяцігоддзі. Колькасць людзей, якія размаўляюць па-французску дома, меншая за тых, хто валодай французскай мовай з нараджэння[15].

Этнічная разнастайнасць узрастае ў французскай Канадзе, але ўсё яшчэ адстае ад англамоўных частках краіны. У 2006 годзе 91,5% жыхароў Квебека лічылі, што маюць «французскае» альбо «канадскае» паходжанне. З 1970 года ў выніку росту іміграцыі з краін, дзе французская з'яўляецца шырока карыстанай мовай, 3,4% жыхароў Квебека маюць гаіцянскае, бельгійскае, швейцарскае, лібанскае або мараканскае паходжанне[16]. Іншыя групы не-франкамоўных імігрантаў, як ірландцы, італьянцы, партугальцы і іншыя, на працягу пакаленняў асіміляваліся і сталі франкафонамі. Ірландцы, якія пачалі прыбываць у вялікай колькасці ў Квебек у 1830-я, былі першай падобнай групай, якая была асімілявана. Пра гэта сведчыць і наяўнасць пяці франкамоўных прэм'ер-міністраў Квебека, меўшых англійска-ірландскае паходжанне[заўв 6].

Асіміляцыя франкафонаў за межамі Квебека ў англійска-канадскую супольнасць азначае, што за межамі Квебека жыве больш за 1 млн канадцаў, якія сцвярджаюць, што маюць англійскую мову за родную, але французскае паходжанне[заўв 7].

Білінгвізм і мультылінгвізм у параўнанні з французска-англійскім білінгвізмам

  • Здольнасць канадцаў размаўляць англійскаю і французскаю мовамі (1931—2001 гады)[17].
    Здольнасць канадцаў размаўляць англійскаю і французскаю мовамі (1931—2001 гады)[17].
  • Ацэнка білінгвізму (французская і англійская) ў Квебеку і астатняй частцы Канады (1941—2006 гады)[18].
    Ацэнка білінгвізму (французская і англійская) ў Квебеку і астатняй частцы Канады (1941—2006 гады)[18].

Паводле звестак перапісу насельніцтва 2011 года, 98,2% насельніцтва Канады валодаюць адной ці абедзвюма з афіцыйных моў краіны[2], у перыяд паміж 2006 і 2011 гадамі колькасць асоб, якія адзначылі магчымым весці размову абедзвюма дзяржаўнымі мовамі, павялічылася амаль да 350 тыс, дасягнуўшы 5,8 млн чалавек. Адсотак дзвюхмоўя сярод жыхароў Канады ў гэты ж перыяд вырас з 17,4% да 17,5%[5]. Гэты рост адбыўся ў асноўным з прычыны павелічэння колькасці квебекцаў, паведаміўшых пра здольнасць весці размову англійскаю ці французскаю мовамі[5].

Білінгвізм таксама павялічыўся і ў дачыненні да неафіцыйных моў; большасць людзей размаўляюць па-англійску і разам з тым на мовах імігрантаў, прыкладам панджабі ці мандарынская кітайская[19].

  • Геаграфічнае размеркаванне французска-англійскага білінгвізму
  • Геаграфічнае распаўсюджанне дзвюхмоўных канадцаў у параўнанні з усім насельніцтвам Канады ў перыяд 1941—2006 гадоў[заўв 8].
    Геаграфічнае распаўсюджанне дзвюхмоўных канадцаў у параўнанні з усім насельніцтвам Канады ў перыяд 1941—2006 гадоў[заўв 8].
  • }
    }
Дзеля дзвюхмоўных канадцаў у Квебеку і астатняй частцы Канады ў параўнанні з агульным размеркаваннем насельніцтва ў 1941—2006 гадах
Год # Дзвюхмоўныя канадцы % Квебек % Астатняя тэрыторыя Канады Усе # канадцы % Квебек % Астатняя тэрыторыя Канады
1941[20][21] 1 472 858 59,9% 39,5% 11 506 700 29,0% 71,0%
1951[22] 1 727 400 60,1% 39,9% 14 009 400 28,9% 71,1%
1961[23] 2 231 200 60,0% 40,0% 18 238 200 28,8% 71,2%
1971[24] 2 900 150 57,4% 42,6% 21 568 310 27,9% 72,1%
1981[25] 3 681 955 56,1% 43,9% 24 083 495 26,4% 73,6%
1986[26] 4 056 155 54,9% 45,1% 25 022 005 25,8% 74,2%
1991[27] 4 398 655 54,9% 45,1% 26 994 045 25,2% 74,8%
1996[28] 4 841 320 55,0% 45,0% 28 528 120 24,2% 75,8%
2001[29] 5 231 575 55,6% 44,0% 29 639 030 24,0% 76,0%
2006[30] 5 448 850 55,4% 44,6% 31 241 030 23,8% 76,2%

Паводле перапісу насельніцтва 2011 года, 94,3% квебекцаў ведалі французскую мову, 47,2% — англійскую[2]. Білінгвізм у значнай ступені абмежаваны ў Квебеку; тэрыторыя, якую часам называюць «дзвюхмоўным поясам», распасціраецца на ўсход ад Квебека да поўначы Нью-Брансуіку, захаду Атавы і паўночнага захаду Антарыа. 85% дзвюхмоўных канадцаў жыве ў Квебеку, Антарыа, Нью-Брансуіку[2]. Большасць дзвюхмоўных канадцаў (57,4%) з'яўляецца квебекцамі[2], высокі працэнт дзвюхмоўнага насельніцтва астатняй часткі Канады знаходзіцца ў беспасярэдняй блізкасці ад Квебека.

Адсоткавая дзеля канадцаў па выбарчых акругах, якія могуць размаўляць толькі на афіцыйнай мове меншасці ў правінцыі (напрыклад, англійская ў Квебеку).

Апрача таго, ступень білінгвізму ў Квебеку вырас хутчэй, чым у астатняй Канадзе. У Квебеку ступень білінгвізму павялічылася з 26% насельніцтва, якое можа размаўляць англійскай і французскай мовамі (1951 год), да 42,5% у 2011 годзе[2]. На 2011 ступень білінгвізму астатняй Канады (за выняткам Квебека) склала 7,5%[2].

  • Французска-англійскі білінгвізм як самы высокі сярод членаў мясцовых моўных меншасцей

Для канадцаў вельмі незвычайным з'яўляецца здольнасць размаўляць толькі афіцыйнаю моваю меншасці ў сваім рэгіёне (напрыклад, французская па-за межамі Квебека альбо англійская ў Квебека). Толькі 1,5% канадцаў могуць размаўляць толькі на афіцыйнай мове, якая з'яўляецца мовай меншасці, з іх большасць (90%) жыве ў дзвюхмоўным поясе[31].

Як паказвае табліца, працэнт дзвюхмоўя значна вышэйшы сярод асоб, якія належаць да моўнай меншасці ў дачыненні да свайго рэгіёна, чым сярод членаў мясцовае моўнай большасці. Напрыклад, у Квебеку каля 37% дзвюхмоўных канадцаў гэта франкафоны, у той час як франкафоны прадстаўляюць толькі 4,5% ад насельніцтва за межамі Квебека[32].

Адсотак французска-англійскага білінгвізму серад моўных груп[33]
Англафоны Франкафоны Аляфоны
Квебек 66,1% 36,6% 50,4%
Астатняя частка Канады 7,1% 85,1% 5,7%
  • Зніжэнне ўжытку французскай мовы па-за межамі Квебека

Індэкс моўнай пераемнасці ўяўляе сабой сувязь між колькасцю людзей, якія дома часцей за ўсё размаўляюць па-французску, і людзей, для якіх гэтая мова з'яўляецца роднаю. Індэкс меншы за адзінку азначае, што французская мова мае адмоўны прырост — усё больш людзей з роднай французскай у сябе дома размаўляюць іншаю моваю. Па-за Квебекам Нью-Брансуік мае найвышэйшы каэфіцыент пераемнасці мовы. Брытанская Калумбія і Саскачэван маюць самыя нізкія суадносіны датычна пераемнасці французскай мовы і, такім чынам, самае нізкае захаванне мовы. З 1971 па 2011 год агульны каэфіцыент пераемнасці па французскай мове знізіўся з 0,73 да 0,45. Зніжэнне апынулася найбольшым для Манітобы, Саскачэвана і Ньюфаўндленда і Лабрадора.

Суадносіны пераемнасці для французскай мовы ў перыяд 1971—2011 гадоў[34][35]
Правінцыя/Тэрыторыя 1971 1981 1991 1996 2001 2006 2011
Нью-Брансуік 0,92 0,93 0,93 0,92 0,91 0,91 0,89
Квебек — — 1,01 1,01 1,02 1,03 1,03
Нунавут — — — — 0,54 0,57 0,58
Канада — — 0,96 0,96 0,96 0,97 0,97
Антарыа 0,73 0,72 0,63 0,61 0,60 0,60 0,57
Новая Шатландыя 0,69 0,69 0,59 0,57 0,56 0,53 0,51
Востраў Прынца Эдуарда 0,60 0,64 0,53 0,53 0,48 0,49 0,47
Манітоба 0,65 0,60 0,49 0,47 0,46 0,45 0,42
Юкан 0,30 0,45 0,43 0,46 0,46 0,49 0,57
Паўночна-Заходнія тэрыторыі 0,50 0,51 0,47 0,43 0,39 0,46 0,51
Ньюфаўндленд і Лабрадор 0,63 0,72 0,47 0,42 0,42 0,36 0,46
Альберта 0,49 0,49 0,36 0,32 0,33 0,33 0,36
Саскачэван 0,50 0,41 0,33 0,29 0,26 0,26 0,26
Брытанская Калумбія 0,30 0,35 0,28 0,29 0,29 0,30 0,29

Неафіцыйныя мовы, унікальныя для Канады

Абарыгенныя мовы

Надпіс на балотным дыялекце мовы кры, выкананы канадскаю складоваю пісьмовасцю.
Знак на французскай мове і мове кры перад паваротам на дарогу заліва Джэймса, 257 кіламетр.

Канада з'яўляецца рэгіёнам-радзімай шэрагу ўнікальных моў. Тут існуе адзінаццаць абарыгенных моўных груп, якія складаюцца, у сваю чаргу, з больш чым шасцідзесяці пяці моў і дыялектаў[36]. З іх толькі мовы кры, інуктытут і аджыбвэ маюць дастаткова вялікую колькасць носьбітаў, якое можа вольна стасавацца на мове, а з-за гэта могуць лічыцца жыццяздольнымі, каб захавацца ў доўгатэрміновай перспектыве[37]. Шматмоўе было распаўсюджана сярод карэнных народаў, якія вялі вандроўны лад жыцця і да каланізацыі Канады. Сістэма рэзервацыяў стварыла ўмовы да больш сталага ўжытку адной мовы, дзеля захавання яе ва ўмовах узмацнення ўплыву англійскай мовы і культуры[38]. Дзве тэрыторыі Канады надалі афіцыйны статус абарыгенным мовам. У Нунавуце інуктытут і інуінактун з'яўляюцца афіцыйнымі мовамі (поруч з нацыянальнымі англійскай і французскай); інуктытут з'яўляецца агульнай афіцыйнай мовай ва ўрадзе тэрыторыі[39]. У Паўночна-Заходніх тэрыторыях Акт афіцыйных моў дэкляруе, што ён прадугледжвае ў такім статусе наступныя: чыпевіян, кры, англійскую, французскую, гвічын, інуінактун, інуктытут, інувіялуктун, паўночную слейві, паўднёвую слейві і тліча[8]. Акрамя англійскай і французскай моў, гэтыя мовы не з'яўляюцца асноўнымі ва ўрадзе; афіцыйны статус дае грамадзянам права на атрыманне паслуг на гэтых мовах па запыце і мець на іх стасункі з урадам[37].

Паводле звестак перапісу 2011 года, менш за адзін працэнт канадцаў (213 485 чалавек) пазначылі ў якасці сваёй роднай мовы адну з абарыгенных моў; менш за адзін працэнт канадцаў (132 920 чалавек) пазначылі адну з абарыгенных моў у якасці сваёй хатняй мовы[40].

Навукоўцы звычайна класіфікуюць абарыгенныя народы Канады не па дзяржаўных структурах, а паводле рэгіёнаў у «культурных тэрыторыях» або паводле іх моўных сем'яў[41].

Дыялекты абарыгенных моў Колькасць асоб, якія размаўляюць на мове Родная мова Хатняя мова
кры 99 950 78 855 47 190
інуктытут 35 690 32 010 25 290
аджыбвэ 32 460 11 115 11 115
мантанье-наскапі (іну) 11 815 10 970 9 720
дэнэ-сулінэ 11 130 9 750 7 490
оджы-кры (анішыніні) 12 605 8 480 8 480
мікмак 8 750 7 365 3 985
мовы сіу (дакота/сіу) 6 495 5 585 3 780
атыкамекў 5 645 5 245 4 745
блэкфут 4 915 3 085 3 085
тліча або догрыб 2 645 2 015 1 110
алганкінская 2 685 1 920 385
кер'ер 2 495 1 560 605
гіцкая 1 575 1 175 320
чылкатын 1 400 1 070 435
паўночная слейві (гэйр) 1 235 650 650
паўднёвая слейві 2 315 600 600
малесіт 790 535 140
чыпевіян 770 525 125
інуінактун 580 370 70
кчын-гвічын (люшо) 570 355 25
магаўк 615 290 20
шусуап 1,650 250 250
нісгаа 1,090 250 250
тлінгіцкая 175 0 0
Паводле: Statistics Canada, 2006 Census Profile of Federal Electoral Districts (2003 Representation Order): Language, Mobility and Migration and Immigration and Citizenship Ottawa, 2007, pp. 2, 6, 10[36].

Піджыны, змяшаныя мовы, мовы гандлю

У Канадзе, як і ў іншых краінах свету еўрапейскай каланізацыі, мяжа еўрапейскага засваення і засялення звычайна была вельмі рухомай, таму ў гэтых мясцінах часта сустракаліся культуры з выкарыстаннем розных гаворак, якія ў сваю чаргу актыўна ўзаемадзейнічалі. Неабходнасць кантактавання ў мэтах гандлю паміж карэннымі і зноў прыбылымі жыхарамі і змяшаныя шлюбы прывялі да ўзнікнення гібрыдных моў. Гэтыя мовы мелі тэндэнцыю быць даволі лакалізаванымі і мець невялікую колькасць асоб, якія стала на ёй размаўляюць. Такія мовы мелі тэндэнцыю захоўвацца толькі кароткім тэрмінам, з прычыны таго, што такія мовы знікалі пасля прыбыцця вялікай колькасці англійска- ці франкамоўных пасяленцаў.

  • Мічыф

Мічыф (мітчыф, мечыф, мічыф-кры, метыф, мечыф, французская кры) — змяшаная мова, якая ўзнікла ў супольнасці метысаў прэрый. Яна засноўвалася на элементах моў кры, аджыбвэ, асінібойн, а таксама французскай мовы. На мове мічыф за сённяшнім часам размаўляе менш за 1 тыс чалавек у Саскачэване, Манітобе (Канада) і Паўночнай Дакоце (ЗША). У часы свайго росквіту, каля 1900 года, колькасць асоб, што маглі, меркавана, разумець мову, сягала больш за 3 тыс.

  • Басконскі піджын

У XVI стагоддзі ў наваколлях Заліва Св. Лаўрэнція і праліва Бел-Айл у выніку кантактаў басконскіх кітабояў і мясцовых алганкінскіх народаў узнік алганкінска-басконскі піджын[42].

  • Чынуцкі жаргон

У Брытанскай Калумбіі, Юкане і ўзбярэжжы Ціхага акіяна існуе піджын, вядомы як чынуцкі жаргон. Піджын узнік на пачатку ХІХ стагоддзя як камбінацыя чынуцкае мовы, мовы нутка, мовы чэгаліс, французскае і англійскае моў з некатораю колькасцю словаў з іншых моў, уключаючы гавайскую і іспанскую[43].

Жэставыя мовы ў Канадзе

  • Амерыканская жэставая мова

У Канадзе склалася разнастайнасць шматлікіх культур глухіх і іх жэставых моў. У англамоўнай частцы краіны асноўнай жэставай мовай стала амерыканская жэставая мова (ASL).

  • Жэставая мова Прыморскіх правінцый Канады

Жэставая мова Прыморскіх правінцый Канады — мова сям'і брытанскай, аўстралійскай і навазеландскай жэставай мовы. Гэтая мова выкарыстоўвалася ў адукацыйным працэсе глухіх у Новай Шатландыі, Нью-Брансуіку і Вострава Прынца Эдуарда перад сярэдзінаю XX стагоддзя, калі стала даступнаю сістэма ASL. Мову дагэтуль памятаюць некаторыя пажылыя людзі, але за нашым часам мова вымірае.

  • Квебекская жэставая мова

Асноўнай жэставай мовай глухіх у Квебеку і іншых буйных местах Канады з'яўляецца квебекская жэставая мова (LSQ). У некаторых буйных гарадох таксама выкарыстоўваецца амерыканская жэставая мова. Нягледзячы на тое, што прыкладна 10% насельніцтва Квебека з'яўляюцца глухімі альбо слаба чуюць, лічыцца, што толькі ад 50 000 да 60 000 дзяцей выкарыстоўваюць гэту мову ў якасці роднай.

  • Інуіцкая жэставая мова

Інуіцкая жэставая мова (таксама вядомая як жэставая мова інуктытут альбо эскімоская жэставая мова) выкарыстоўваецца глухімі, якія паводле нацыянальнасці з'яўляюцца інуітамі. Мова выкарыстоўваецца на поўначы Канады, а таксама ў іншых краінах рэгіёна Паўночнага палярнага кругу. У навуцы за сённяшнім часам мала вядома пра гісторыю мовы або яе карыстальнікаў.

Канадскія дыялекты еўрапейскіх моў

  • Канадскі варыянт шатландскай гэльскай мовы
Гэльскамоўныя тэрыторыі ў Прыморскіх правінцыях Канады.

На шатландскай гэльскай мове размаўляла вялікая колькасць імігрантаў, якія сяліліся ў Прыморскіх правінцыях і ў акрузе Глэндары (Антарыа). На мове размаўлялі перадусім у рэгіёне даліны ракі Рэстыгуш правінцыі Нью-Брансуік, цэнтральнай і паўднёваўсходняй частцы Вострава Прынца Эдуарда, а таксама суцэльна ў паўночных рэгіёнах Новай Шатландыі — асабліва выспе Кейп-Брэтан, таксама сярод некаторай колькасці носьбітаў, у першую чаргу ў вышэйпамянёнай акрузе Глэндары.

У той час, як канадскі дыялект гэльскай мовы збольшага знікнуў, яшчэ захоўваюцца рэгіянальныя супольнасці носьбітаў. Яны пераважна захоўваюцца ў асяродку сем'яў, што глыбока адданыя кельцкім традыцыям. У Новай Шатландыі зараз пражывае 500—1000 асоб, якія ўмеюць вольна размаўляць на мове, у асноўным на паўночным захадзе Кейп-Брэтана.

У Новай Шатландыі існавалі спробы ажыццяўлення адкрыцця інстытутаў гэльскай мовы з г. зв. практыкай пагружэння, паводле мадэлі французскага пагружэння. Апроч гэтага, ва ўніверсітэце Св. Францыска Ксаверыя, універсітэце Св. Марыі і ў Гэльскім каледжы кельцкіх мастацтваў і рамёстваў даступнае паслясярэдняшкольнае навучанне гэльскай мове і культуры.

У 1890 годзе ў Сенат Канады была пададзена просьба па наданні гэльскай мове статусу адной з афіцыйных моў Канады, аднак законапраект быў адхілены сарака дзвюма галасамі супраць сямі.

  • Франглэ і шыяк

Франглэ (саманазва — Franglais) — ідыём, які ўзнік у выніку словазліцця, а таксама камбінавання сінтаксісу, граматыкі і лексікі англійскае і французскае моў, з прычыны чаго на гэтым грунце паўстала ўнікальная міжмоўная з'ява. Узнікненне франглэ даволі часта прыпісваюць абавязковаму навучанню французскай мове ў канадскіх школах з англійскай мовай выкладання. У той час як нямала канадцаў толькі слаба знаёмыя з французскай мовай, яны часта выкарыстоўваюць французскія словы ў сваім маўленні. Простыя словы і звароты прыкладам „c'est quoi ça?” (бел.: «што гэта?»), „arrête” (бел.: «стоп») могуць чаргавацца з іхнымі адпаведнікамі ў англійскай мове. Гэтая з'ява часцей сустракаецца ва ўсходняй частцы краіны, дзе існуе значная дзеля франкамоўнага насельніцтва. Франглэ таксама часта разглядаецца як прыкмета размыцця і змяншэння ўжывання французскай шляхам уздзеяння пераважальнай канадскай англійскай на франкамоўных жыхароў краіны, хоць шмат лінгвістаў сцвярджае, што англійская лексіка можа быць усяго толькі стылістычным прыёмам, у той час як французская граматыка захоўваецца ўстойлівай да ўплыву з боку англійскай мовы[44], як захоўваецца граматыка і канадскай англійскай мовы[45] нават у Квебеку.

Цікавым прыкладам з'яўляецца шыяк — папулярная ў народным маўленні з'ява спалучэння акадыйскага дыялекту французскай мовы і канадскага варыянту англійскай мовы, але насамрэч — беспамылковы варыянт французскай, які з'яўляецца ўласцівым для Прыморскіх правінцый, як Нью-Брансуік, дзе пражывае шмат акадыйцаў.

  • Ottawa Valley Twang

Ottawa Valley Twang (прыкладны пераклад — гугнявае вымаўленне даліны Атава) — акцэнт (часам лічыцца дыялектам) англійскай мовы, распаўсюджаны ў мясцовасці даліны Атава, правінцыя Антарыа[46]. Гэтая даліна лічыцца моўным анклявам у Антарыа[47].

  • Ньюфаўндлендскі варыянт ірландскай мовы

Некаторыя з першапачатковых імігрантаў, што сяліліся на востраве Ньюфаўндленд і размаўлялі на ірландскай мове ў якасці роднай, захавалі свой варыянт мовы і перадалі яго наступным пакаленням. З гэтай прычыны Ньюфаўндленд стаў адзіным месцам па-за межамі Еўропы, дзе існуе ўласны дыялект ірландскай мовы. Між тым, Ньюфаўндленд таксама з'яўляўся адзіным месцам па-за Еўропай, дзе існавала ўласная саманазва ірландскай мовы: Talamh an Éisc (бел.: «зямля рыбы»). За цяперашнім часам на востраве Ньюфаўндленд мова знікла.

  • Валійская мова

Вызначаная колькасць носьбітаў валійскай мовы за сённяшнім часам пражывае на востраве Ньюфаўндленд. Гісторыя гэтай мовы на востраве распачынаецца з XVII стагоддзя, калі ў Ньюфаўндлендзе з'явіліся першыя валійскія паселішчы. У 1982 годзе, пасля Фалклэндскай вайны, з Аргенціны ў Канаду імігравала каля 1 000 патагонскіх валійцаў. Яны бегла размаўляюць на іспанскай, а таксама на англійскай і валійскай.

  • Акадыйскі варыянт французскай мовы

Акадыйскі французскі дыялект — унікальная форма канадскага варыянту французскай мовы, характэрнымі рысамі якога з'яўляюцца адметныя канадскія фразы і звароты, а таксама спецыфічныя марскія тэрміны, англамоўныя запазычанні і моўныя асаблівасці, што сустракаюцца толькі ў старэйшых формах французскай мовы і англійскім дыялекце Прыморскіх правінцый Канады.

  • Канадскі варыянт украінскай мовы

Канада з'яўляецца таксама родным рэгіёнам для канадскага варыянту ўкраінскай мовы. Ён у асноўным прадстаўляе з сябе разнастайныя дыялекты ўкраінскай мовы, што распаўсюджаныя перадусім у заходняй Канадзе сярод нашчадкаў першых дзвюх хваляў украінскіх пасяленцаў у Канадзе, якія перасяляліся з тагачаснае Аўстра-Венгрыі. Дыялект узнік у выніку ізаляцыі тагачасных украінскіх гаворак, бо іх носьбіты жылі ў Аўстра-Венгрыі і не мелі кантактаў з астатнімі ўкраінцамі, якія жылі ў Расійскай імперыі (потым — у Польшчы альбо ў Савецкім Саюзе).

  • Расійскі дыялект духабораў

Супольнасць духабораў Канады, асабліва ў мясцовасцях Гранд-Форкс і Каслгэр (Брытанская Калумбія), захавала свой дыялект рускай мовы. Духаборскі дыялект характарызуецца вялікаю колькасцю агульных рысаў з паўднёвай гаворкай рускай мовы, а таксама (шэрагам некаторых рысаў) — з украінскай мовай. Вызначаныя гаворкі гэтага дыялекту выміраюць у духаборскіх рэгіёнах краін, адкуль яны з'явіліся ў Канадзе — Грузіі і Расіі, дзе духаборы распаліся на меншыя групы.

  • Бангі

Крэольская мова бангі (таксама вядомая як бангі, бангэй, дыялект ракі Рэд-Рывер) — дыялект англійскай мовы, які развіўся ў супольнасці прэрыйных метысаў. Дыялект з'яўляецца даволі бедна задакументаваным. Зазнаў на сабе ўплыў мовы кры і шатландскай гэльскай мовы. На бангі размаўлялі ў наваколлях ракі Рэд-Рывер (правінцыя Манітоба). У 1989 годзе, падчас акадэмічных даследаванняў, упершыню здзейсненых над мовай, было знойдзена толькі шэсць асоб, якія размаўлялі на бангі.

Афіцыйны білінгвізм

Моўная палітыка федэральнага ўрада

Дзвюхмоўная шыльда ў Манрэалі.
Указальнік з надпісам «Сардэчна запрашаем» пры ўваходзе ў вінаграднік Ініскілін (Ніягара-он-зэ-Лэйк, Антарыа, кастрычнік 2007).

У Канадзе англійская і французская мовы маюць роўны статус у федэральных судах, парламенце, а таксама ва ўсіх федэральных установах.

Грамадзяне маюць права на атрыманне федэральных дзяржаўных паслуг на англійскай або французскай мове пры наяўнасці дастатковага попыту. Імігранты, якія робяць запыт на атрыманне грамадзянства краіны, павінны на добрым узроўні валодаць англійскай ці французскай мовай.

Прынцыпы дзвюхмоўнасці ў Канадзе замацоўваюцца ад 16—23 частках Канадскай Хартыі правоў і свабод 1982 года, якая ўстанаўлівае, што:

  • Французская і англійская мовы з'яўляецца роўнымі адна да адной як федэральныя афіцыйныя мовы.
  • Дэбаты ў парламенце могуць адбывацца на любой дзяржаўнай мове.
  • Федэральныя законы павінныя быць апублікаваныя на абедзвюх дзяржаўных мовах, з роўнымі правамі.
  • Кожны можа звяртацца ў любы суд, устаноўлены парламентам, на абедзвюх дзяржаўных мовах.
  • Кожны мае права на атрыманне паслуг з боку федэральнага ўрада на той афіцыйнай мове, якую абярэ грамадзянін.
  • Члены моўных меншасцей адной з афіцыйнай мовы (напрыклад, франкамоўныя ў правінцыі, дзе большасць размаўляе па-англійску або наадварот) у выпадку, калі вучылі, разумелі або атрымалі адукацыю на гэтай мове, маюць права на атрыманне сваімі дзецьмі дзяржаўнай адукацыі на той жа мове.

Афіцыйны моўны Акт Канады, упершыню прыняты ў 1969 годзе і абноўлены ў 1988 годзе, надай англійскай і французскай роўны статус ва ўсіх федэральных установах.

Моўная палітыка па правінцыях і тэрыторыях Канады

  • Афіцыйна дзвюх- або шматмоўныя: Нью-Брансуік і тры тэрыторыі

Правінцыя Нью-Брансуік і тры тэрыторыі Канады маюць афіцыйны статус больш чым для адной мовы. У выпадку правінцыі Нью-Брансуік дадзеная практыка азначае поўную роўнасць. У астатніх выпадках статус звычайна зводзіцца да фармальнага прызнання афіцыйных моў; на афіцыйных мовах, апрача англійскай, маецца абмежаваны набор паслуг.

Афіцыйнымі мовамі з'яўляюцца:

  1. У Нью-Брансуіку: англійская і французская мовы. Нью-Брансуік з'яўляецца афіцыйны дзвюхмоўным з 1960-х гадоў. Афіцыйны дзвюхмоўны статус правінцыі быў усталяваны ў Канадскай Хартыі правоў і свабод з 1980-х гадоў.
  2. У Паўночна-Заходніх тэрыторыях: мовы чыпевіян, кры, англійская, французская мовы, мовы гвічын, інуінактун, інуктытут, інувіялуктун, паўночная слейві, слейві і тліча (догрыб)[8].
  3. У Нунавуце: англійская, інуіцкая (інуктытут, інуінактун) і французская[7].
  4. У Юкане: англійская і французская.
  • Афіцыйны статус толькі для французскай: Квебек

Да 1969 года Квебек з'яўляўся адзінай правінцыяй у Канадзе з афіцыйным дзвюхмоўным статусам і большасць грамадскіх устаноў функцыянавала на абедзвюх мовах. Англійская мова таксама выкарыстоўвалася ў заканадаўчых органах, урадавых камісіях і судох. З прыняццем Хартыі французскай мовы (таксама вядомая як «Біль 101») Нацыянальнай Асамблеяй Квебека ў жніўні 1977 года французская мова стала адзінай афіцыйнай мовай правінцыі. Тым не менш, Хартыя французскай мовы пералічвае пэўны набор моўных правоў для англійскай мовы і абарыгенных моў; для асобных грамадзян і ў асобных рэгіёнах дзяржаўныя паслугі даступныя і на англійскай. Апрача гэтага, шэраг судовых рашэнняў абавязалі Урад Квебека павялічыць сферу паслуг для англійскай мовы ў большай ступені, чым гэта прадугледжана першапачатковымі палажэннямі Хартыі французскай мовы. Рэгіянальныя ўстановы ў рэгіёне Нунавік (Нор-дзю-Кебек) таксама прапаноўваюць паслугі на мовах інуктытут і кры.

  • Дэ-факта толькі англійская або абмежаваныя паслугі на французскай: іншыя восем правінцый

У большасці правінцый прынятыя законы, згодна з якімі англійская альбо англійская і французская з'яўляюцца афіцыйнай мовай (мовамі) заканадаўчых органаў і судоў, між тым, таксама можа існаваць асобная палітыка датычна адукацыі і бюракратыі.

Напрыклад, у Альберце англійская і французская ёсць дзвюма афіцыйнымі мовамі дэбатаў Заканадаўчай Асамблеі, але законы складаюцца выключна на англійскай мове і не існуе ніякіх юрыдычных патрабаванняў для перакладу іх на французскую мову. Французская мова можа ўжывацца ў некаторых ніжэйшых судох, таксама на дзвюх мовах прапаноўваецца адукацыя, аднак бюракратычныя функцыі ажыццяўляюцца выключна на англійскай мове. З гэтай прычыны, хоць правінцыя не мае афіцыйнага статусу толькі для англійскай, англійская дэ-факта мае статус вышэйшы за французскую. Антарыа і Манітоба маюць падобную практыку, але дазваляюць атрымаць больш паслуг на французскай на мясцовым узроўні.

Размеркаванне моў як родных

Родная мова Колькасць носьбітаў (2011) Адсоткавая дзеля ад агульнага насельніцтва (2011) Колькасць носьбітаў (2006) Адсоткавая дзеля ад агульнага насельніцтва (2006) Заўвагі
Пазначэнне як адной мовы 32 481 635 98,1% 30 848 270 98,7%
Афіцыйныя мовы 25 913 955 78,2% 24 700 425 79,1%
англійская 18 858 980 56,9% 17 882 775 57,2%
французская 7 054 975 21,3% 6 817 650 21,8%
Неафіцыйныя мовы 6 567 680 19,8% 6 147 840 19,7%
панджабі 430 705 1,3% 367 505 1,2%
кітайская 425 210 1,3% 456 705 1,5%
іспанская 410 670 1,2% 345 345 1,1%
нямецкая 409 200 1,2% 450 570 1,4%
італьянская 407 485 1,2% 455 040 1,5%
кантонская 372 460 1,1% 361 450 1,2%
арабская 327 870 1% 261 640 0,8%
тагалог (піліпіна, філіпіна) 327 445 1% 235 615 0,8%
мандарын 248 705 0,8% 170 950 0,5%
партугальская 211 335 0,6% 219 275 0,7%
польская 191 645 0,6% 211 175 0,7%
урду 172 800 0,5% 145 805 0,5%
персідская (фарсі) 170 045 0,5% 134 080 0,4%
руская 164 330 0,5% 133 580 0,4%
в'етнамская 144 880 0,4% 141 625 0,5%
карэйская 137 925 0,4% 125 570 0,4%
тамільская 131 265 0,4% 115 880 0,4%
украінская 111 540 0,3% 134 500 0,4%
нідэрландская 110 490 0,3% 128 900 0,4%
грэчаская 108 925 0,3% 117 285 0,4%
гуджараці 91 450 0,3% 81 465 0,3%
хіндзі 90 545 0,3% 78 240 0,3%
румынская 90 300 0,3% 78 495 0,3%
кры 77 900 0,2% 78 855 0,3% Паводле перапісу насельніцтва 2006 года мова ўказаная проста як «кры».
венгерская 67 920 0,2% 73 335 0,2% Большасць грамадзян Канады, якія размаўляюць на венгерскай мове, жыве ў Антарыа. Таксама іхняя супольнасць знаходзіцца ў мясцовасці Уіндзар (Антарыа).
крэольскія 61 725 0,2% 53 515 0,2%
бенгальская 59 370 0,2% 45 685 0,1%
сербская 56 420 0,2% 51 665 0,2%
харвацкая 49 730 0,2% 55 330 0,2%
японская 39 985 0,1% 40 200 0,1%
інуктытут 33 500 0,1% 32 015 0,1% Паводле перапісу насельніцтва 2006 года мова ўказаная як «інуктытут, не ўключаная да іншых».
самалі 31 380 0,09% 27 320 0,09%
армянская 29 795 0,09% 30 130 0,1%
турэцкая 29 640 0,09% 24 745 0,08%
альбанская 23 820 0,07% Няма звестак Няма звестак
чэшская 23 585 0,07% 24 450 0,08%
кхмерская (камбаджыйская) 19 440 0,06% 19 105 0,06%
балгарская 19 050 0,06% 16 790 0,05%
іўрыт 18 450 0,06% 17 635 0,06%
амхарская 18 020 0,05% 14 555 0,05%
ілаканская 17 915 0,05% 13 450 0,04%
аджыбвэ 17 625 0,05% 24 190 0,08%
славацкая 17 580 0,05% 18 820 0,06%
фінская 17 415 0,05% 21 030 0,07%
македонская 17 245 0,05% 18 435 0,06%
семіцкія мовы, не ўключаныя да іншых 16 970 0,05% Няма звестак Няма звестак
вісайскія мовы 16 240 0,05% 11 240 0,04%
малаялам 16 080 0,05% 11 925 0,04%
ідыш 15 205 0,05% 16 295 0,05%
сінгальская 14 185 0,04% 10 180 0,03%
дацкая 14 145 0,04% 18 735 0,06%
нігера-кангалескія мовы, не ўключаныя да іншых 14 075 0,04% Няма звестак Няма звестак
лаоская 12 970 0,04% 13 940 0,04%
акан (тві) 12 680 0,04% 12 780 0,04%
пушту 12 465 0,04% 9 025 0,03%
баснійская 11 685 0,04% 12 790 0,04%
сындгі 11 330 0,03% 10 355 0,03%
дэнэ 11 215 0,03% 9 745 0,03%
арамо 11 140 0,03% Няма звестак Няма звестак
малайская 10 910 0,03% 9 490 0,03%
іну/мантанье 10 785 0,03% 10 975 0,04% Паводле перапісу насельніцтва 2006 года мова ўказаная як «мантанье-наскапі».
славенская 10 775 0,03% 13 135 0,04%
тыгрынья 10 220 0,03% 7 105 0,02%
сербскахарвацкая 10 155 0,03% 12 510 0,04%
суахілі 10 090 0,03% 7 935 0,03%
оджы-кры 9 835 0,03% 11 690 0,04%
курдская 9 805 0,03% 7 660 0,02%
тайванская 9 635 0,03% 9 620 0,03%
тэлугу 9 315 0,03% 6 625 0,02%
мовы Афрыкі, не ўключаныя да іншых 9 125 0,03% Няма звестак Няма звестак
афрыкаанс 8 770 0,03% Няма звестак Няма звестак
непальская 8 480 0,03% Няма звестак Няма звестак
тайская 7 935 0,02% Няма звестак Няма звестак
мікмак 7 635 0,02% 7 365 0,02%
шведская 7 350 0,02% 8 220 0,03%
літоўская 7 245 0,02% 8 335 0,03%
мовы банту, не ўключаныя да іншых 7 150 0,02% Няма звестак Няма звестак
эстонская 6 385 0,02% 8 240 0,03%
мальтыйская 6 220 0,02% 6 405 0,02%
латышская 6 200 0,02% 7 000 0,02%
фукен 5 925 0,02% Няма звестак Няма звестак
берберскія мовы (кабільская) 5 855 0,02% Няма звестак Няма звестак
маратхі 5 830 0,02% Няма звестак Няма звестак
атыкамекў 5 820 0,02% 5 250 0,02%
нарвежская 5 800 0,02% 7 225 0,02%
індаіранскія мовы, не ўключаныя да іншых 5 255 0,02% Няма звестак Няма звестак
гака 5 115 0,02% Няма звестак Няма звестак
фламандская 4 690 0,01% 5 660 0,02%
тыбецкія мовы 4 640 0,01% Няма звестак Няма звестак
сіна-тыбецкія мовы, не ўключаныя да іншых 4 360 0,01% Няма звестак Няма звестак
рундзі (кірундзі) 3 975 0,01% Няма звестак Няма звестак
рўанда (кіньярўанда) 3 895 0,01% Няма звестак Няма звестак
жэставыя мовы, не ўключаныя да іншых 3 815 0,01% Няма звестак Няма звестак
славянскія мовы, не ўключаныя да іншых 3 630 0,01% Няма звестак Няма звестак
лінгала 3 085 0,009% Няма звестак Няма звестак
стоўні 3 050 0,009% Няма звестак Няма звестак
бірманская 2 985 0,009% Няма звестак Няма звестак
шанхайская 2 920 0,009% Няма звестак Няма звестак
мовы сіу (дакота/сіу) Няма звестак Няма звестак 5 585 0,02%
блэкфут Няма звестак Няма звестак 3 085 0,01%
фрызскія мовы Няма звестак Няма звестак 2 890 0,009%
догрыб Няма звестак Няма звестак 2 020 0,006%
алганкінская Няма звестак Няма звестак 1 920 0,006%
паўднёвая слейві Няма звестак Няма звестак 1 605 0,005%
кер'ер Няма звестак Няма звестак 1 560 0,005%
гітсан Няма звестак Няма звестак 1 180 0,004%
чылкатын Няма звестак Няма звестак 1 070 0,003%
паўночная слейві (гэйр) Няма звестак Няма звестак 1 065 0,003%
шусуап Няма звестак Няма звестак 935 0,003%
нісгаа Няма звестак Няма звестак 680 0,002%
малесіт Няма звестак Няма звестак 535 0,002%
чыпевіян Няма звестак Няма звестак 525 0,002%
інуінактун Няма звестак Няма звестак 365 0,001%
кутчын-гвічын (люшо) Няма звестак Няма звестак 360 0,001%
магаўк Няма звестак Няма звестак 290 0,0009%
тлінгіцкая Няма звестак Няма звестак 80 0,0003%
іншыя мовы 77 890 0,2% 172 650 0,6%
Пазначэнне як некалькіх моў 639 540 1,9% 392 760 1,3%
англійская і французская 144 685 0,4% 98 630 0,3%
англійская і неафіцыйная мова 396 330 1,2% 240 005 0,8%
французская і неафіцыйная мова 74 430 0,2% 43 335 0,1%
англійская, французская і неафіцыйная мова 24 095 0,07% 10 790 0,03%
Агулам[48][49] 33 121 175 100% 31 241 030 100%

Гл. таксама

Заўвагі

  1. ↑ Прыкладна 148 тыс чалавек паведамілі, што размаўляюць на абедзвюх мовах, акрамя англійскай ці французскай, часцей за ўсё на другой мове на рэгулярнай аснове дома. Тэрмін «мовы імігрантаў» адносіцца да моў, чыя прысутнасць у Канадзе першапачаткова ўзнікла за кошт іміграцыі. Адмысловы дакумент (Aboriginal languages in Canada, Catalogue no. 98‑314‑X2011003, in the Census in Brief series) змяшчае больш дэталёвую інфармацыю па гэтым пытанні[5].
  2. ↑ Улічваючы тое, што звесткі для дзвюх афіцыйных і іншых моў 1971 і 1981 гг. маюць вялікія разыходжанні з адпаведнымі звесткамі 1986 і 2006 гг., можна меркаваць, што яны збіраліся рознымі спосабамі.
  3. ↑ Перапіс насельніцтва 2011 года засведчыў, што 42,5% квебекцаў дзвюхмоўныя, 4,6% могуць размаўляць толькі на англійскай[2].
  4. ↑ 18,9 млн канадцаў у якасці сваёй роднай мовы ўказваюць англійскую. 599, 2 тыс квебекцаў роднай мовай лічаць англійскую, з іх 309,9 тыс жывуць у Манрэалі[12].
  5. ↑ Паводле звестак 2011 года 28,4 млн канадцаў валодалі англійскай мовай, але на мове часцей за ўсё размаўлялі дома толькі 21,6 млн чалавек[12][13].
  6. ↑ Як Джон Джонс Рос, Эдмунд Джэймс Флін, Дэніел Джонсан-старэйшы, П’ер-Марк Джонсан і Дэніел Джонсан-малодшы.
  7. ↑ Згодна з перапісам этнічнага паходжання і роднай мовы па правінцыях 1991 года.
  8. ↑ Крыніцы ў табліцы ніжэй.
  9. ↑ У большай частцы Канады англійская або французская з’яўляецца пераважнай. Між тым, у своеасаблівым перарывістым поясе паміж паўночнай часткай Антарыа і паўночнай часткай Нью-Брансуіку, а таксама ў некаторых іншых ізаляваных рэгіёнах ужыванне дзвюх моў змешваецца на рэгулярнай аснове.

Крыніцы

  1. ↑ Population by mother tongue and age groups (total), 2011 counts, for Canada, provinces and territories (англ.)
  2. ↑ а б в г д е ё ж з і Population by knowledge of official languages, age groups (total), 2011 counts, for Canada, provinces and territories (англ.)
  3. ↑ а б Office Québécois de la langue francaise. Status of the French language. Government of Quebec (10 лістапада 2010). (англ.)
  4. ↑ Official Languages Commissioner Graham Fraser is quoted in The Hill Times, August 31, 2009, p. 14. (англ.)
  5. ↑ а б в Linguistic Characteristics of Canadians (англ.)
  6. ↑ Mother Tongue — Detailed Aboriginal Languages (85), Languages Spoken Most Often at Home — Detailed Aboriginal Languages (85), Other Languages Spoken Regularly at Home — Aboriginal Languages (12), Age Groups (13A), Sex (3) and Area of Residence (6) for the Population Excluding Institutional Residents of Canada, Provinces and Territories, 2011 Census (англ.)
  7. ↑ а б Consolidation of (S.Nu. 2008,c.10) (NIF) Official Languages Act(недаступная спасылка) and Consolidation of Inuit Language Protection Act(недаступная спасылка) (англ.)
  8. ↑ а б в Highlights of the Official Languages Act(недаступная спасылка). Legislative Assembly of the NWT (12 кастрычніка 2010). Архівавана з першакрыніцы 2 студзеня 2011. Праверана 1 лютага 2014. (англ.)
  9. ↑ а б Population by language spoken most often and regularly at home, age groups (total), for Canada, provinces and territories (англ.)
  10. ↑ 1981: Statistics Canada, 1981, Population by Selected Mother Tongues and Sex, Showing Official Language and Home Language, for Canada and Provinces, Urban and Rural, (table 2), 1981 Census. 1986: Statistics Canada, 1986, Population by Selected Mother Tongues and Sex, Showing Official Language and Home Language, for Canada and Provinces, Urban and Rural, (table 2), 1986 Census. 1991: Statistics Canada, 1991, 2B Profile, 1991 — Provinces and Territories in Canada (table), 1991 (2b) detailed questionnaire, Provinces to Municipalities (database), using E-Stat (distributor), [1](недаступная спасылка) (accessed 10.05.26). 1996: Statistics Canada, Mother Tongue, Home Languages, Official and Non-official languages, 1996 — Provinces and Territories in Canada (table), 1996 Census of Population (Provinces, Census Divisions, Municipalities) (database), Using E-Stat (distributor), [2](недаступная спасылка) (accessed 10.05.26). 2001: Statistics Canada, Languages, Mobility and Migration, 2001 — Provinces and Territories in Canada (table), 2001 Census of Population (Provinces, Census Divisions, Municipalities) (Database), Using E-STAT (Distributor). [3](недаступная спасылка) (accessed 10.05.26). 2006: Statistics Canada, Cumulative Profile, 2006 — Provinces and Territories in Canada (table), 2006 Census of Population (Provinces, Census Divisions, Municipalities) (database), Using E-STAT (distributor), [4](недаступная спасылка). Retrieved 10.05.26. (англ.)
  11. ↑ Marmen, Louise and Corbeil, Jean-Pierre, "New Canadian Perspectives, Languages in Canada 2001 Census, " Library and Archives Canada Cataloguing in Publication, Statistics Canada Cat. No. Ch3-2/8-2004, (Canadian Heritage, 2004), pg. 60. (англ.)
  12. ↑ а б Census Data Navigator (англ.)
  13. ↑ 1931-1991: Statistics Canada, The 1997 Canada Year Book, “3.14 Official Language Knowledge,” Catalogue No. 11-402XPE/1997. 1996: Statistics Canada. Population by Knowledge of Official Languages (20% sample data), (table), 1996 Census of Population (Provinces, Census Divisions, Municipalities) (database), Using E-STAT (distributor). [5](недаступная спасылка) (accessed: June 28, 2010). 2001: Statistics Canada. Languages, Mobility and Migration, 2001 - Provinces and Territories in Canada (table), 2001 Census of Population (Provinces, Census Divisions, Municipalities) (database), Using E-STAT (distributor). [6](недаступная спасылка) (accessed: June 28, 2010) 2006: Statistics Canada. Languages, Mobility and Migration, 2006 - Provinces and Territories in Canada (table), 2006 Census of Population (Provinces, Census Divisions, Municipalities) (database), Using E-STAT (distributor). [7](недаступная спасылка) (accessed: June 28, 2010) (англ.)
  14. ↑ Population by knowledge of official language, by province and territory (2011 Census) (англ.)
  15. ↑ Statistics Canada, The Evolving Linguistic Portrait, 2006 Census, Catalogue no. 97-555-XIE, Ottawa, December 2007, pp. 15-16.
  16. ↑ Statistics Canada, Place of birth for the immigrant population by period of immigration, 2006 counts and percentage distribution, for Canada, provinces and territories — 20% sample data, 2006 Census of Population (англ.)
  17. ↑ 1931-1991: Statistics Canada, The 1997 Canada Year Book, “3.14 Official Language Knowledge,” Catalogue No. 11-402XPE/1997. 1996: Statistics Canada. Population by Knowledge of Official Languages (20% sample data), (table), 1996 Census of Population (Provinces, Census Divisions, Municipalities) (database), Using E-STAT (distributor). [8](недаступная спасылка) (accessed: June 28, 2010). 2001: Statistics Canada. Languages, Mobility and Migration, 2001 - Provinces and Territories in Canada (table), 2001 Census of Population (Provinces, Census Divisions, Municipalities) (database), Using E-STAT (distributor). [9](недаступная спасылка) (accessed: June 28, 2010) 2006: Statistics Canada. Languages, Mobility and Migration, 2006 - Provinces and Territories in Canada (table), 2006 Census of Population (Provinces, Census Divisions, Municipalities) (database), Using E-STAT (distributor). [10](недаступная спасылка) (accessed: June 28, 2010). (англ.)
  18. ↑ 1941: Dominion Bureau of Statistics, "Table II. Percentage Distribution of the Population Classified According to Sex, by Official Language, For Canada and the Provinces, 1941," Eighth Census of Canada, 1941. 1951: Dominion Bureau of Statistics, "Table 54. Population by a) official language and sex, and b) mother tongue and sex, for provinces and territories, 1951," Ninth Census of Canada. 1961: Statistics Canada, "Table 64. Population by a) official language and sex, and b) mother tongue and sex, for provinces and territories, 1961," 1961 Census of Canada, Catalogue:92-549, Vol: I - Part: 2. 1971: Statistics Canada, "Table 26. Population by A) Official Language, B) Language Most Often Spoken at Home, and Sex, For Canada and Provinces, 1971," 1971 Census of Canada, Catalogue 92-726 Vol: 1-Part:3. 1981: Statistics Canada, "Table 3. Population by Selected Mother Tongues, age groups and sex, Showing Official Language and Home Language for Canada and Provinces, Urban and Rural, 1981," 1981 Census of Canada, Catalogue 92-910 (Volume 1). 1986: Statistics Canada, "Table 7. Population by Official Languages and Sex, for Canada, Provinces and Territories, 1986 Census - 20% Sample Data," 1986 Census, Catalogue 93-103. 1991: Statistics Canada, "Table 1A. Population by Knowledge of Official Languages and Sex, for Canada, Provinces and Territories, 1991 - 20% Sample Data," 1991 Census, Catalogue 93-318. 1996: Statistics Canada, "Table 1. Selected Characteristics for Census Subdivisions, 1996 Census - 100% Data and 20% Sample Data," 1996 Census, Catalogue 95-186-XPB. 2001: Statistics Canada, Languages, Mobility and Migration, 2001 – Provinces and Territories in Canada (table), 2001 Census of Population (Provinces, Census Divisions, Municipalities) (Database), Using E-STAT (Distributor). [11](недаступная спасылка) (accessed 10.05.26). 2006: Statistics Canada, Cumulative Profice, 2006 – Provinces and Territories in Canada (table), 2006 Census of Population (Provinces, Sensus Divisions, Municipalities) (database), Using E-STAT (distributor), [12](недаступная спасылка) Retrieved 10.05.26. (англ.)
  19. ↑ Bilingualism growing, but not in French and English (англ.)
  20. ↑ Dominion Bureau of Statistics, "Table II. Percentage Distribution of the Population Classified According to Sex, by Official Language, For Canada and the Provinces, 1941," Eighth Census of Canada, 1941.
  21. ↑ Series A2:Population of Canada, by province, census dates, 1851 to 1976 (retrieved, July 19, 2010). (англ.)
  22. ↑ Dominion Bureau of Statistics, "Table 54. Population by a) official language and sex, and b) mother tongue and sex, for provinces and territories, 1951," Ninth Census of Canada. (англ.)
  23. ↑ Statistics Canada, "Table 64. Population by a) official language and sex, and b) mother tongue and sex, for provinces and territories, 1961," 1961 Census of Canada, Catalogue:92-549, Vol: I - Part: 2. (англ.)
  24. ↑ Statistics Canada, "Table 26. Population by A) Official Language, B) Language Most Often Spoken at Home, and Sex, For Canada and Provinces, 1971," 1971 Census of Canada, Catalogue 92-726 Vol: 1-Part:3. (англ.)
  25. ↑ Statistics Canada, "Table 3. Population by Selected Mother Tongues, age groups and sex, Showing Official Language and Home Language for Canada and Provinces, Urban and Rural, 1981," 1981 Census of Canada, Catalogue 92-910 (Volume 1). (англ.)
  26. ↑ Statistics Canada, "Table 7. Population by Official Languages and Sex, for Canada, Provinces and Territories, 1986 Census - 20% Sample Data," 1986 Census, Catalogue 93-103. (англ.)
  27. ↑ Statistics Canada, "Table 1A. Population by Knowledge of Official Languages and Sex, for Canada, Provinces and Territories, 1991 - 20% Sample Data," 1991 Census, Catalogue 93-318. (англ.)
  28. ↑ Statistics Canada, "Table 1. Selected Characteristics for Census Subdivisions, 1996 Census - 100% Data and 20% Sample Data," 1996 Census, Catalogue 95-186-XPB. (англ.)
  29. ↑ Statistics Canada, Languages, Mobility and Migration, 2001 – Provinces and Territories in Canada (table), 2001 Census of Population (Provinces, Census Divisions, Municipalities) (Database), Using E-STAT (Distributor). [13](недаступная спасылка) (accessed 10.05.26). (англ.)
  30. ↑ Statistics Canada, Cumulative Profile, 2006 – Provinces and Territories in Canada (table), 2006 Census of Population (Provinces, Census Divisions, Municipalities) (database), Using E-STAT (distributor), [14](недаступная спасылка), retrieved 10.05.26. (англ.)
  31. ↑ Statistics Canada. “Cumulative Profile, 2006 – Canada (308 electoral districts)” (table), 2006 Census of Population (Federal Electoral Districts, 2003 Representation Order) (database), using E-STAT (distributor). [15](недаступная спасылка) (accessed: June 28, 2010). (англ.)
  32. ↑ O'Keefe, Michael, "Francophone Minorities: Assimilation and Community Vitality, second edition", New Canadian Percpectives, Canadian Heritage, (Cat. no. CH3-2/2001), 2001. (англ.)
  33. ↑ Bilingualism Rate in Canada, Site for Language Management in Canada (SLMC). (англ.)
  34. ↑ see Tableau 3.5 Indices de continuité linguistique 1 de la population francophone, recensements 1991—2011 Архівавана 3 кастрычніка 2003.
  35. ↑ O'Keefe, Michael, "Francophone Minorities: Assimilation and Community Vitality, second edition", New Canadian Perspectives, Canadian Heritage, (Cat. no. CH3-2/2001), 2001, pg. 55.
  36. ↑ а б Statistics Canada. Aboriginal languages (5 кастрычніка 2010). (англ.)
  37. ↑ а б Gordon, Raymond G Jr. Ethnologue: Languages of the world. — 15. — Dallas, TX: SIL International, 2005. — Т. Web Version online by SIL International,formerly known as the Summer Institute of Linguistics. — ISBN 1-55671-159-X. (англ.)
  38. ↑ McLead, Neal. The Canadian Journal of Native Studies // Plains Cree Identity: Borderlands, Ambiguous Genealogies and Narrative Irony. — 2. — Dallas, TX: SIL International, 2000. — Т. XX. Архівавана 14 кастрычніка 2014. (англ.)
  39. ↑ Nunavut's Languages(недаступная спасылка). Office of the Languages Commissioner of Nunavut (16 лістапада 2009). Архівавана з першакрыніцы 4 верасня 2010. Праверана 1 лютага 2014. (англ.)
  40. ↑ Population by Aboriginal mother tongue, Aboriginal language spoken most often at home and Aboriginal language spoken on a regular basis at home, for Canada, provinces and territories (англ.)
  41. ↑ National Museum of Natural History. Handbook of the North American Indians. — Smithsonian Institution, 2008. — С. 1. — ISBN 0-16-004574-6. (англ.)
  42. ↑ «The Language of the Coast Tribes is Half Basque»: A Basque-American Indian Pidgin in Use between Europeans and Native Americans in North America, ca. 1540-ca. 1640 Архівавана 25 верасня 2019. (англ.)
  43. ↑ Chinook Jargon website(недаступная спасылка). Cayoosh.net (18 студзеня 2011). Архівавана з першакрыніцы 14 мая 2011. Праверана 1 лютага 2014. (англ.)
  44. ↑ Poplack, Shana (1988) Conséquences linguistiques du contact de langues: un modèle d’analyse variationniste. Langage et société 43: 23-48. (фр.)
  45. ↑ Poplack, Shana, Walker, James & Malcolmson, Rebecca. 2006. An English “like no other”?: Language contact and change in Quebec. Canadian Journal of Linguistics. 185—213. (англ.)
  46. ↑ Ottawa Valley facts Архівавана 27 верасня 2012. at Canadian Geographic.ca
  47. ↑ Ronowicz, Eddie; Colin Yallop. English: One Language, Different Cultures. — Continuum International Publishing Group, 2006. — 145 с. — ISBN 978-0-8264-7079-9. (англ.)
  48. ↑ Census Profile — Province/Territory, Note 20
  49. ↑ Topic-based tabulations|Detailed Mother Tongue (103), Knowledge of Official Languages Архівавана 1 ліпеня 2013. (перапіс насельніцтва Канады ў 2006 годзе)

Літаратура

Спасылкі

commons: Мовы Канады на Вікісховішчы