Руская мова

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Руская мова (значэнні).
Руская мова
Саманазва Русский язык
Краіны Расія, краіны былога СССР, дыяспара Еўропы, Ізраіля, ЗША, Канады
Рэгіёны першапачаткова — цэнтр еўрапейскай Расіі,
цяпер — Расія, а таксама дыяспара краін былога СССР і краін Захаду
Афіцыйны статус
Арганізацыя, якая рэгулюе Інстытут рускай мовы РАН
Агульная колькасць носьбітаў 167 млн.[1]
Рэйтынг 8[1]
Статус у бяспецы[d][2]
Класіфікацыя
Катэгорыя Мовы Еўразіі

Індаеўрапейская сям'я

Балта-славянская галіна (гіпотэза)
Славянская група
Усходнеславянская падгрупа
Руская мова
Пісьменнасць кірыліца (рускі алфавіт)
Моўныя коды
ДАСТ 7.75–97 рус 570
ISO 639-1 ru
ISO 639-2 rus
ISO 639-3 rus
WALS rus
Ethnologue rus
Linguasphere 53-AAA-ea
ABS ASCL 3402
IETF ru
Glottolog russ1263
Вікіпедыя на гэтай мове

Ру́ская мова (саманазва: русский язык, таксама ўжываюцца назвы расійская і расейская мова[3]) — усходнеславянская мова славянскае галіны ў складзе індаеўрапейскай моўнай сям’і.

Руская мова родная для 167 мільёнаў чалавек, з якіх каля 137 мільёнаў жыве ў Расіі. Мае статус дзяржаўнай у Расіі, Беларусі (разам з беларускай мовай), афіцыйнай у Казахстане (з казахскай мовай як дзяржаўнай), Кыргызстане (з кыргызскай мовай як дзяржаўнай), у аўтаномнай Гагаузіі (Малдова). Руская мова таксама афіцыйная ў непрызнаных дзяржаўных утварэннях Абхазіі, Паўднёвай Асеціі і Прыднястроўі.

Арфаграфія

Рускі алфавіт
Аа Бб Вв Гг Дд Ее Ёё
Жж Зз Ии Йй Кк Лл Мм
Нн Оо Пп Рр Сс Тт Уу
Фф Хх Цц Чч Шш Щщ Ъъ
Ыы Ьь Ээ Юю Яя

З часоў апошняй рэформыberu рускае арфаграфіі ў 1918 годзе рускі алфавіт складзены з 33 літар. З іх 10 літар выкарыстоўваюцца для перадачы галосных гукаў: а, е, ё, и, о, у, ы, э, ю і я (пры гэтым дадзеных літар менш у параўнанні з колькасцю ўласна галосных). Астатнія 23 літары перадаюць зычныя гукі, пры гэтым літары ъ і ь выкарыстоўваюцца не для адлюстравання асобных самастойных гукаў, а з’яўляюцца індыкатарамі цвёрдасці альбо мяккасці наяўных зычных (больш падрабязная інфармацыя ў артыкуле: руская фанетыка). Арфаграфія рускае мовы мае досыць архаічны характар (не адлюстроўваюцца змены ненаціскных галосных, аглушэнне фінальных зычных, выпадзенне зычных і г.д.), яе гісторыя налічвае некалькі стагоддзяў, сама арфаграфія засноўваецца пераважна на этымалагічным прынцыпе.

Акрамя набору літар, у часы савецкае ўлады руская мова зведала іншыя істотныя змены ў арфаграфіі (напрыклад, скарачэнне ўжывання злучка, прыбіранне кропак з абрэвіятур). У 1920—1930-я гады ў межах усесавецкай палітыкі лацінізацыі моў народаў СССР выказваліся прапановы па пераводзе рускага алфавіта на лацінскую аснову, але самі падобныя праекты існавалі яшчэ з часоў Расійскай імперыі. Змены ў арфаграфіі і арфаэпіі (прытым даволі значныя) працягваюцца і дагэтуль (змены тапонімаў, варыятыўнасць ужывання націску, роду і г.д., засваенне інтэрнацыяналізмаў).

Асноўныя рысы

Руская мова адносіцца да індаеўрапейскае сям’і моў. Унутры гэтай сям’і яна ўваходзіць у славянскую галіну. Руская мова традыцыйна адносіцца да ўсходнеславянскай групы моў і ўтварае з беларускай і ўкраінскай мовамі дыялектны кантынуум.

Гісторыя рускае мовы прасочваецца прынамсі з канца першага тысячагоддзя н.э., калі славянскія плямёны Усходняй Еўропы пачалі засяленне сучасных паўднёва-заходніх рэгіёнаў Расіі. Праз пэўны час з праславянскае мовы вылучаецца сукупнасць дыялектаў, на аснове якіх развіваецца літаратурная мова, вядомая ў лінгвістыцы і гістарыяграфіі пад тэрмінам старажытнаруская мова. Славянскія гаворкі Маскоўскага княства і некаторых іншых суседніх пазней пачынаюць развівацца ў рускую мову, у той час як прыкладна з ХІІІ ст. на землях ВКЛ развіваецца ўласная народная мова і яе літаратурны стандарт (гл. старабеларуская мова).

Лексіка

Кантакты насельніцтва цэнтральнай Расіі з грэчаскамоўнай літаратурай і суседнімі цюркскімі дзяржавамі становяцца прычынай узбагачэння рускай лексікі элінізмамі і цюркізмамі (якія часам пранікалі і на ўзровень карэннай лексікі, але іх уплыў неістотны). Нягледзячы на частае асвятленне ў публіцыстыцы, а таксама гістарычныя кантакты, доля запазычанняў фіна-ўгорскага паходжання вельмі малая і адносіцца найперш да дыялектызмаў або да спецыфічных культурных паняццяў (тайга, тундра). З XVIII—ХІХ стст. у рускую мову пранікае вялікая колькасць галіцызмаў (французскія запазычанні) і германізмаў (з нямецкай мовы), частата іх тагачаснага выкарыстання залежала ад функцыянальнага стылю мовы ці адукаванасці носьбіта. Вядомы запазычанні з іншых славянскіх моў, але іх уплыў адносіцца ў асноўным толькі да адпаведных культурных рэалій. Як і ў іншых шматлікіх славянскіх мовах, у лексіку рускай мовы ўваходзяць інтэрнацыяналізмы англійскага, лацінскага і грэчаскага паходжання.

Урэшце, абсалютная большасць лексікі сучаснай рускай мовы мае славянскую этымалогію.

Фанетыка, фаналогія

Гукавы лад рускай мовы вылучаецца наяўнасцю сінкопы (выпадзення) галосных, леніцыі (аслабленне вымаўлення зычнага) і апакопы (выпадзенне якіх-небудзь канчатковых гукаў ці спалучэнняў). Распаўсюджаны пераход ненаціскнога о, а і многіх іншых галосных у шваberu (/ə/) або /i/, што амаль не распаўсюджана ў іншых усходнеславянскіх. Як і ў іншых усходнеславянскіх, адзначаецца аглушэнне фінальных зычных і сэнсаадрознівальная роля палаталізацыі зычных (напрыклад, плот, але плоть). З прычыны архаічнасці рускай арфаграфіі ўсе дадзеныя рысы, акрамя апошняй, не адлюстроўваюцца на пісьме (напрыклад, шва пазначаецца як о або а ў залежнасці ад паходжання ў корані слова, напрыклад, молоко).

Ужо ў часы старажытнарускае мовы вядомыя пераходы некаторых груп зычных, дакладней, змена іх становішча ў слове, што адбылося гэтак жа, як у будучых украінскай і беларускай мовах.

Марфалогія, сінтаксіс

Марфалогія ў цэлым блізкая іншым усходнеславянскім мовам, хоць і мае свае адметнасці. Сінтаксіс праяўляе значна большае падабенства.

Дыялекты

     Краіны, дзе руская мова з'яўляецца афіцыйнай або адной з афіцыйных     Прыкметная колькасць рускамоўнага насельніцтва
Дыялекталагічная карта рускай мовы (у т.л. дыялекты захаду, якія раней лічыліся дыялектамі беларускай мовы, а таксама дыялекты ўкраінскай мовы на поўдні). Жоўтыя, аранжавыя адценні — паўднёвыя дыялекты, зялёныя — паўночныя, ружовыя — пераходныя. На карте бачна гістарычнае перамяшчэнне некаторых цэнтральных гаворак далей, на поўдзень і ўсход.

Традыцыйна ў складзе рускае мовы вылучаюць дзве дыялектныя групы — паўднёвую і паўночную, якія дзеляцца на дыялекты, дыялекты, у сваю чаргу, распадаюцца на асобныя гаворкі, арэал якіх абмежаваны групай вёсак ці паселішчаў. У расійскім мовазнаўстве дасавецкага перыяду пераважалі погляды, згодна з якімі ўласна руская мова складала т.зв. вялікарускую гаворку «рускае мовы», сам жа тэрмін руская мова (руск.: русскій языкъ) уключаў у сябе не толькі ўласна рускую мову (вялікарускую гаворку), а таксама беларускую ды ўкраінскую мовы, якія зніжаліся да статуса гаворак рускае мовы (у шырокім паняцці). Падобных канцэпцый таксама прытрымліваліся мовазнаўчыя школы заходніх краін, але з развіццём мовазнаўства і гістарыяграфіі такія погляды былі прызнаны састарэлымі.

У мовазнаўстве СССР існавала тэндэнцыя вызначэння меж дыялектаў рускае мовы з дыялектамі іншых усходнеславянскіх моў на аснове выключна меж саюзных рэспублік, БССР і УССР з РСФСР; такая практыка захоўваецца і ў сучасных рускіх даследаваннях па рускай мове. У часы Расійскай імперыі дыялекты захаду і поўдня сучаснай Расіі практычна паўсюдна адносіліся да беларускіх і ўкраінскіх дыялектаў (то бок, дыялекты Смаленшчыны, Браншчыны, Туда, Кубані і г.д.). У цяперашняй рускай мовазнаўчай практыцы гэтыя дыялекты, як і ў часы СССР, лічацца дыялектамі рускай мовы, ва Украіне, краінах Захаду і (часам) у Беларусі — адпаведна дыялектамі беларускае ці ўкраінскае моў.

Дыялекты рускае мовы, за выключэннем дыялектаў беларускае мовы на захадзе Расіі і дыялектаў украінскае мовы на поўдні, умоўна дзеляцца на гаворкі ранняга і позняга фарміравання. Першыя ўключаюць у сябе дыялекты цэнтральнай Расіі, на аснове якіх спрадвеку фарміравалася руская мова, другія — дыялекты паўночнай Расіі, Каўказа, Сібіры, Далёкага Усходу і дыяспары, якія фарміраваліся па засяленні этнічнымі велікарусамі тых ці іншых тэрыторый. Усе дыялекты рускае мовы з’яўляюцца ўзаемназразумелымі.

Некаторыя гаворкі на захадзе і поўдні Расіі дэманструюць пэўныя пераходныя рысы між беларускай і ўкраінскай мовамі адпаведна.

Літаратурная руская мова заснавана на гаворках цэнтральнае Расіі, якія належаць да паўднёвых дыялектаў. Асобным чынам вылучаюць таксама маўленне жыхароў Масквы і Санкт-Пецярбурга, якія адрозніваюцца галоўным чынам у лексіцы, радзей — у фанетыцы.

Гл. таксама

Заўвагі

  1. ↑ а б Рэйтынг моў па колькасці носьбітаў // Этналог (англ.)
  2. ↑ UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger
  3. ↑ Назвы «расійская» або «расейская» мова пераважаюць у беларускамоўнай лінгвістычнай літаратуры пачатку ХХ ст. Сёння гэтыя формы таксама часта ўжываюцца носьбітамі беларускай мовы ў маўленні і публікацыях. Мовазнавец Вінцук Вячорка аргументуе гэта неабходнасцю адрозніваць расійскую мову ад мовы Вялікага Княства Літоўскага (старабеларускай), што мела саманазву «руская мова». Мовазнавец Павел Сцяцко ўважае, што слова «рускі» не акрэслівае сутнасць паняцця, бо ўтворана ад назвы рэгіёну Русі, а не ад сучаснай краіны Расіі.

Літаратура

Спасылкі

Вікіпедыя

Вікіпедыя мае раздзел, напісаны
на рускай мове

Read other articles:

Cekungan

Cekungan dalam geologi adalah suatu bentang alam yang berbentuk cekung atau melengkung ke bawah dari daerah di sekelilingnya. Cekungan dapat terbentuk melalui berbagai mekanisme, yaitu: Lubang berair adalah cekungan alami dimana air terkumpul dan hewan-hewan datang untuk minum disana Mekanisme terkait erosi: Cekungan pasir: Cekungan yang terbentuk dari erosi angin yang biasanya terdapat di ekosistem gumuk bervegetasi atau di tanah kering Lembah gletser: Cekungan yang terbentuk dari proses ero...

 

Putera Sampoerna Foundation

Artikel ini berisi konten yang ditulis dengan gaya sebuah iklan. Bantulah memperbaiki artikel ini dengan menghapus konten yang dianggap sebagai spam dan pranala luar yang tidak sesuai, dan tambahkan konten ensiklopedis yang ditulis dari sudut pandang netral dan sesuai dengan kebijakan Wikipedia. (Januari 2022) Putera Sampoerna FoundationTanggal pendirian2001; 23 tahun lalu (2001)PendiriPutera SampoernaTipeYayasanLokasiJakarta, IndonesiaPemilikKeluarga besar Putera SampoernaDewan PembinaK...

 

Electoral district of Nepean (New South Wales)

This article is about the NSW electorate. For the Victoria electorate, see Electoral district of Nepean. For the federal electorate, see Division of Nepean. Former state electoral district of New South Wales, Australia Nepean was an electoral district of the Legislative Assembly in the Australian state of New South Wales, originally created in 1859, and named after the Nepean River. It was abolished in 1904 due to the re-distribution of electorates following the 1903 New South Wales referendu...

Hatano Hideharu

Hatano Hideharu Hatano Hideharu[1] (波多野 秀治?; 1541 – 25 giugno 1579) è stato un daimyō giapponese del periodo Sengoku, ultimo capo del clan Hatano. Indice 1 Biografia 2 Note 3 Bibliografia 4 Collegamenti esterni Biografia Figlio di Hatano Harumichi fu adottato come un figlio da Hatano Motohide. Il clan Hatano era stato, a partire dal momento del nonno di Hideharu, Tanemichi, servitore del potente clan Miyoshi e del suo leader Miyoshi Nagayoshi. Seguendo la tradizione anch...

 

Hosiery

Legwear for the feet and legs Hosier redirects here. For the surname, see Hosier (surname). This 1886 advertisement for a hosiery factory demonstrates both handmade construction and factory production with nineteenth-century technology. Hosiery, also referred to as legwear, describes garments worn directly on the feet and legs. The term originated as the collective term for products of which a maker or seller is termed a hosier; and those products are also known generically as hose. The term ...

 

コルク

この記事は検証可能な参考文献や出典が全く示されていないか、不十分です。出典を追加して記事の信頼性向上にご協力ください。（このテンプレートの使い方）出典検索?: コルク – ニュース · 書籍 · スカラー · CiNii · J-STAGE · NDL · dlib.jp · ジャパンサーチ · TWL（2017年4月） コルクを打ち抜いて作った瓶の栓 コルク（木栓、�...

هنود

هنودمعلومات عامةنسبة التسمية الهند التعداد الكليالتعداد قرابة 1.21 مليار[1][2]تعداد الهند عام 2011ق. 1.32 مليار[3]تقديرات عام 2017ق. 30.8 مليون[4]مناطق الوجود المميزةبلد الأصل الهند البلد الهند  الهند نيبال 4,000,000[5] الولايات المتحدة 3,982,398[6] الإمار...

 

西遊記大結局之仙履奇緣

本條目存在以下問題，請協助改善本條目或在討論頁針對議題發表看法。 此條目需要編修，以確保文法、用詞、语气、格式、標點等使用恰当。 (2013年8月6日)請按照校對指引，幫助编辑這個條目。（幫助、討論） 此條目剧情、虛構用語或人物介紹过长过细，需清理无关故事主轴的细节、用語和角色介紹。 (2020年10月6日)劇情、用語和人物介紹都只是用於了解故事主軸，輔助�...

 

Arena football

Variation of gridiron football played at ice hockey-sized indoor arenas Arena footballSan Jose SaberCats and Columbus Destroyers in ArenaBowl XXI, the 2007 championship game of the AFLNicknamesArena football, indoor football, football, gridiron footballFirst played1980'sCharacteristicsContactFullTeam members8 at a timeTypeIndoor pro football Arena football is a variety of eight-man indoor gridiron football. The game is played indoors on a smaller field than American or Canadian football, desi...

Apollo 11

First crewed Moon landing (1969) First Moon landing redirects here. For earlier uncrewed Moon landings, see Moon landing. This article is about the 1969 crewed lunar mission. For other uses, see Apollo 11 (disambiguation). Apollo 11Buzz Aldrin on the Moon in a photograph taken by Neil Armstrong, who can be seen in the visor reflection along with Earth,[1] the Lunar Module Eagle, and the U.S. flagMission typeCrewed lunar landing (G)OperatorNASACOSPAR IDCSM: 1969-059ALM: 1969-059CSATCAT...

 

Corrective labor colony

Type of prison in post-Soviet states Strict regime corrective colony in Kokhma, Ivanovo Oblast A corrective colony (Russian: исправительная колония, romanized: ispravitelnaya koloniya, abbr. ИК/IK) is the most common type of prison in Russia and some other post-Soviet states.[further explanation needed] Such colonies combine penal detention with compulsory work (penal labor).[1][2] The system of labor colonies and camps originated in 1929,&#...

 

Morpekanska

Morpekanska, eller morupekanska, är den dialekt som talas i Morups socken i Halland, inklusive fiskeläget Glommen. Även Träslövsläge, knappt 10 km norr om Morup, ingår i dialektbältet mellan Varberg och Falkenberg. Där kallas dialekten läejesboa och låter något annorlunda. Morpekanska är tillsammans med listerländska en av få genuina/ålderdomliga dialekter[källa behövs] som idag fungerar som bas i levande dialektsamhällen i före detta Östdanmark: Blekinge, Ha...

Yesh Atid

Untuk bekas partai politik pimpinan Alex Goldfarb, lihat Atid (partai politik). Yesh Atid יש עתידKetua umumYair LapidDibentukJanuary 2012 (January 2012)Kantor pusatTel AvivIdeologiLiberalisme[1]Sekulerisme[2]Liberalisme ekonomi[3][4]Zionisme Liberal[5] Solusi dua negara[6][7]Posisi politikTengah[3]Afiliasi nasionalBiru & Putih (2019–)Afiliasi internasionalLiberal InternationalKnesset24 / 120Anggota Knesset t...

 

1964 Saint Lucian general election

General election results in Saint Lucia for 1964 Politics of Saint Lucia Executive Monarch Charles III Governor-General Errol Charles (acting) Prime Minister Philip J. Pierre Legislative Parliament Senate President House of Assembly Speaker Leader of the Opposition Elections Recent elections General: 201120162021Next Political parties Administrative divisions (Quarters) Foreign relations Ministry of Foreign Affairs Minister: Alva Baptiste Diplomatic missions of / in Saint Lucia Passport Visa ...

 

Simon Francis

Simon Francis Informasi pribadiNama lengkap Simon Charles Francis[1]Tanggal lahir 16 Februari 1985 (umur 39)Tempat lahir Nottingham, InggrisTinggi 193 m (633 ft 2 in)Posisi bermain BekInformasi klubKlub saat ini BournemouthNomor 2Karier junior Nottingham Forest Notts CountyKarier senior*Tahun Tim Tampil (Gol)2002–2004 Bradford City 55 (1)2004–2006 Sheffield United 12 (0)2005 → Grimsby Town (pinjaman) 5 (0)2005–2006 → Tranmere Rovers (pinjaman) 17 (1)2006...

Postage stamps and postal history of German South West Africa

Overprint with hyphen, 1897. 5-mark Yacht, 1906. German South West Africa was a German colony in Africa, established in 1884 with the protection of the area around Lüderitz and abandoned during World War I, when the area was taken over by the British. The postal history of the colony started on 7 July 1888 at Otjimbingwe, when the regular postal service began using German postage stamps and postmarks reading OTYIMBINGUE. The service continued in this fashion for a number of years, eventuall...

 

Municipalité (Venezuela)

Pour les articles homonymes, voir Municipalité. Cet article est une ébauche concernant le Venezuela. Vous pouvez partager vos connaissances en l’améliorant (comment ?) selon les recommandations des projets correspondants. Les 335 municipalités du Venezuela Les municipalités (municipios, en espagnol) sont une subdivision administrative du Venezuela. Le pays est divisé en 23 États, eux-mêmes divisés en 335 municipalités, elles-mêmes divisées en paroisses civiles. Portail du ...

 

Daniel Bernoulli

Swiss mathematician and physicist (1700–1782) Daniel BernoulliPortrait of Daniel Bernoulli, c. 1720-1725Born8 February 1700Groningen, Dutch RepublicDied27 March 1782 (aged 82)Basel, Republic of the SwissNationalitySwissEducationUniversity of Basel (M.D., 1721)Heidelberg UniversityUniversity of StrasbourgKnown forBernoulli's principleEarly kinetic theory of gasesThermodynamicsScientific careerFieldsMathematics, physics, medicineThesisDissertatio physico-medica de respiratione (Dissertat...

Pauline Fatme

Protestant missionary in Egypt Pauline FatmePauline Fathme, in the 1867 frontispiece to Ledderhose's bookletBornGanomeh or Ganameeabout 1831Oromia, AbyssiniaDied11 September 1855SwitzerlandOther namesPauline Johanne, Pauline Fathme, Ganamee Yaa'ii SasheedaaOccupationProtestant missionary Pauline Fatme (about 1831 – 11 September 1855), born Ganomeh or Ganamee, was an East African-born Protestant missionary who lived in Württemberg and died in Switzerland. Early life in Africa Title pag...

 

Santa Maria, Cape Verde

Settlement in Sal, Cape VerdeSanta MariaSettlementTypical street in Santa MariaSanta MariaCoordinates: 16°35′56″N 22°54′14″W / 16.599°N 22.904°W / 16.599; -22.904CountryCape VerdeIslandSalMunicipalitySalCivil parishNossa Senhora das DoresElevation12 m (39 ft)Population (2010)[1] • Total6,258ID41104 Santa Maria (Portuguese for Saint Mary) is a city[2] in the southern part of the island municipality of Sal, Cape Verd...