PROFILPELAJAR.COM

Сцяг Нікарагуа	Герб Нікарагуа
	Дэвіз: «En Dios Confiamos (На Бога спадзяемя)»
	Гімн: «Salve a ti»
Дата незалежнасці	28 верасня 1821 (ад Іспаніі)
Афіцыйная мова	іспанская
Сталіца	Манагуа
Найбуйнейшы горад	Манагуа
Форма кіравання	Прэзідэнцкая рэспубліка
Прэзідэнт; Віцэ-прэзідэнт	Даніэль Артэга; Амар Халсевенс
Плошча; • Усяго; • % воднай паверхні	95-я ў свеце; 129 494 км²; 8,0
Насельніцтва; • Ацэнка (2009); • Шчыльнасць	; 5 742 300 чал. ; 44,04 чал./км²
ВУП; • Разам (2009); • На душу насельніцтва	; $6,149 млрд дол. (136-ы); $1070,8 дол.
ІРЧП (2011)	▲ 0,589 (сярэдні) (129-ы)
Валюта	Кордаба
Інтэрнэт-дамен	.ni
Код ISO (Alpha-2)	NI
Код ISO (Alpha-3)	NIC
Код МАК	NCA
Тэлефонны код	+505
Часавыя паясы	-6

Нікарагуа (ісп.: República de Nicaragua [reˈpuβlika ðe nikaˈɾaɣwa]) — краіна ў Цэнтральнай Амерыцы. Мяжуе з Гандурасам на поўначы і Коста-Рыкай на поўдні, з захаду амываецца Ціхім акіянам, а з усходу — Карыбскім морам.

Геаграфія

Рэльеф

Нікарагуа знаходзіцца ў Цэнтральнай Амерыцы паміж Ціхім акіянам і Карыбскім морам. Амаль палову тэрыторыі займае паўночнае нагор'е, якое з'яўляецца працягам горнай сістэмы суседняга Гандураса і ўяўляе сабою складаную сістэму адгор'яў і геалагічных напластаванняў. Тут знаходзяць радовішчы золата, срэбра, цынку, жалеза і г. д. Найвышэйшы пункт краіны — гара Магатон на мяжы з Гандурасам (2107 м). Паміж рэкамі, што сцякаюць у бок Карыбскага мора, за многія тысячагоддзі ўтварыліся доўгія горныя камлюкі і плато з стромкімі схіламі. Для ложаў нікарагуанскіх рэк уласцівы шматлікія парогі і вадаспады. Рэкі нясуць з нагор'я абломкі скал, пясок, гліну, якія запаўняюць прыбярэжную нізіну, так званы Маскітавы бераг, шырынёй да 60 - 80 км. Адкладанні асадкавых парод ствараюць уздоўж усяго ўсходняга берага шматлікія водмелі і лагуны. На плыткаводдзі развіваюцца каралавыя рыфы, якія ў выніку фарміруюць астравы, найбольш вядомыя — Міскітас, Каёс-Перлас, Маіс.

Геалагічны ўзрост заходніх раёнаў значна маладзейшы. На ціхаакіянскім узбярэжжы амаль няма заліваў. Уздоўж яго цягнецца ланцуг вулканаў - усяго 23 (6 актыўных). Паміж паўночным нагор'ем і заходнім вулканічным поясам цягнецца Нікарагуанская нізіна, часткова запоўненая азёрамі Нікарагуа і Манагуа. Для заходніх раёнаў характэрны частыя землятрусы. Але дзякуючы вулканам уздоўж ціхаакіянскага ўзбярэжжа ўзнікла вузкая паласа зямлі, складзеная лававымі струменямі і выкідамі попелу. Мясцовыя глебы надзвычай урадлівыя.

Клімат

Клімат трапічны. Сярэдняя тэмпература ў Манагуа вагаецца ў межах 28—30° С. Самым спякотным месяцам лічыцца май. Нізіны і даліны ўтвараюць "Цёплую зямлю" (цьера-кальентэ. На вышыні 600 м пачынаецца цьера-тэмплада, дзе сярэдняя тэмпература ніжэй на 7—10° С, чым у нізінах. Вышэй за 1500 м знаходзіцца прахалодная цьера-фрыя (на 16—18° С ніжэй).

Значную ролю адыгрываюць пасатныя вятры, якія дзьмуць з боку Атлантычнага акіяна. На ўсходнім узбярэжжы ападкі здараюцца штодзень, а вусце ракі Сан-Хуан — адно з самых вільготных месцаў на Зямлі (6350 мм у год). У Нікарагуа вылучаюць толькі 2 сезоны - сухі верана (лета) з лістапада да канца красавіка і вільготны інв'ерна (зіма) з мая да кастрычніка. Аднак большую частку вільгаці "збіраюць" менавіта схілы паўночнага нагор'я. У Нікарагуанскай нізіне на працягу сухога сезона нават існуе патрэба ў абрашэнні культурных насаджэнняў. На заходнім узбярэжжы колькасць ападкаў зноў узрастае да 2500 мм у год.

Гісторыя

Дакалумбавы перыяд

Першыя людзі з'явіліся на тэрыторыі Нікарагуа каля 12000 гадоў таму. Мясцовыя плямёны знаходзіліся пад уплывам андскай і месаамерыканскай культур. Да прыбыцця еўрапейцаў усходнюю частку краіны насялялі продкі сучасных індзейцаў міскіта. Захад Нікарагуа быў населены паміж VI ст. і VIII ст. племям чаратэга, што перасялілася з Ч’япаса. Каля 1200 г. з цэнтральнай Мексікі ўварваліся плямёны, якія размаўлялі на мове наўатль, продкі піпіль. Нікараа, адно з гэтых плямёнаў, здолела адсунуць чаратэга^[6]. Ад назвы племені паходзіць сучасная назва краіны.

Каланіяльны перыяд

16 верасня 1502 г. узбярэжжа Нікарагуа адкрыў Х. Калумб. У 1522 г. краіну пачалі заваёўваць іспанцы. Яны ў 1524 г. заснавалі тут гарады Леон (першая сталіца Нікарагуа) і Гранада, уключылі землі Нікарагуа ў склад аўдзьенсіі (адміністрацыйна-судовая адзінка) Санта-Дамінга (1523 г.), потым аўдзьенсіі Панама (1539 г.), генерал-капітанства Гватэмала (1573 г.). У ходзе іспанскай каланізацыі большая частка індзейцаў Нікарагуа асімілявана ці знішчана, ацалелі пераважна міскіта, што жылі на карыбскім узбярэжжы, названым ад іх Маскітавым берагам. Яны стварылі сваю дзяржаву, якая ў 1740 — 1860 гг. была брытанскім пратэктаратам.

Незалежнасць

Падчас вайны за незалежнасць іспанскіх калоній у Амерыцы 1810 — 1826 гг. Нікарагуа далучана да Мексіканскай імперыі (1822 г.), потым да федэрацыі Злучаных правінцый Цэнтральнай Амерыкі (1823 г.). З красавіка 1838 г. самастойная рэспубліка. У першай палове XIX ст. тут склаліся палітычныя партыі лібералаў (асноўная падтрымка — г.Леон) і кансерватараў (цэнтр уплыву — г.Гранада), якія і надалей сапернічалі за ўладу. З 1850 г. краіна стала аб'ектам эканамічнай, палітычнай і ваеннай экспансіі ЗША. З 1858 г. сталіца Нікарагуа — г.Манагуа. У 1867 — 1893 гг. уладу ўзначальвалі кансерватары. Ліберальны ўрад прэзідэнта Х. С. Селая (1893 — 1909 гг.) увёў усеагульнае выбарчае права, грамадзянскі шлюб, аддзяліў царкву ад дзяржавы, садзейнічаў развіццю народнай адукацыі, пашырыў чыгуначнае будаўніцтва, намагаўся абмежаваць пранікненне ў эканоміку Нікарагуа амерыканскага капіталу.

Акупацыя ЗША (1909—1933)

У 1912 — 1925 гг. і 1926 — 1933 гг. краіна акупіравана атрадамі марской пяхоты ЗША. Іх вываду садзейнічала ўзмацненне нацыянал-вызваленчага руху, які з 1927 г. узначальваў А. С. Сандзіна. Пасля яго забойства (люты 1934 г.) і дзяржаўнага перавароту 1936 г. у краіне пачала ўсталёўвацца праамерыканская дыктатура сям’і Самоса.

Дыктатура сям'і Самоса

Пры прэзідэнце А. Самосе Гарсія (1936 — 1947 гг., 1950 — 1956 гг.) Нікарагуа абвясціла вайну Германіі, Італіі і Японіі (снежань 1941 г.), устанавіла дыпламатычныя адносіны з СССР (1944 г.); пасля 2-й сусветнай вайны ўдзельнічала ва ўзброенай інтэрвенцыі ў Коста-Рыцы (1948 г.) і Гватэмале (1954 г.). Унутры краіны разгортваліся рэпрэсіі супраць апазіцыйных сіл (з 1945 г.), якія працягваліся пры прэзідэнтах Л. Самосе Дэбайле (1957 — 1963 гг.) і А. Дэбайле (1967 — 1972 гг., 1974 — 1979 гг.; абодва сыны Самосы Гарсія).

Нікарагуанская рэвалюцыя і грамадзянская вайна

Пад уплывам Кубінскай рэвалюцыі 1959 г. у Нікарагуа актывізаваліся апазіцыйныя сілы, якія стварылі Сандзінісцкі фронт нацыянальнага вызвалення (СФНВ; 1961 г.), разгарнулі партызанскую вайну супраць Нацыянальнай гвардыі — галоўнай апоры дыктатуры Самосы, што ў выніку Нікарагуанскай рэвалюцыі 1979 г. прывяло да падзення дыктатуры. Быў створаны дэмакратычны ўрад Нацыянальнага адраджэння. 4 лістапада 1984 г. адбыліся першыя ў Нікарагуа свабодныя ўсеагульныя выбары. Прэзідэнтам і віцэ-прэзідэнтам рэспублікі сталі кандыдата СФНВ Д. Артэга Сааведра і С. Рамірэс. З 1981 г. спынена эканамічная дапамога з боку ЗША, у Нікарагуа з тэрыторыі Гандураса пачаліся ўварванні ўзброенных атрадаў контрас (былыя вайскоўцы Нацыянальнай гвардыі). Ва ўмовах цяжкага эканамічнага крызісу, выкліканага грамадзянскай вайной (спынена ў сакавіку 1988 г.), на прэзідэнцкіх выбарах у лютым 1990 г. перамог кандыдат ад Апазіцыйнага нацыянальнага саюза (блок з 14 антысандзінісцкіх партый) В. Барыяс дэ Чамора.

Пасляваенны перыяд

У 1990 г. распушчаны атрады контрас, ЗША спынілі гандлёвыя эмбарга, але эканамічныя цяжкасці ў Нікарагуа захаваліся. На прэзідэнцкіх выбарах 1996 г. перамог кандыдат ад Ліберальнага альянса А. Алеман Лакаё, які ўзяў курс на дасягненне ў краіне нацыянальнай згоды.

Цяжкі ўдар па эканоміцы і інфраструктуры краіны быў нанесены ўраганам «Мітч», які пранёсся 27 кастрычніка 1998 г.

На прэзідэнцкіх выбарах 2001 г. кандыдат ад кіруючай Канстытуцыйнай ліберальнай партыі Нікарагуа Э. Баланас атрымаў перамогу і быў абраны прэзідэнтам краіны. У выбарах прынялі ўдзел звыш 2 млн выбаршчыкаў. Э. Баланас атрымаў 56 % галасоў. Яго супернікам быў лідар сандыністаў і былы кіраўнік краіны Даніэль Артэга.

У лістападзе 2006 г. прэзідэнцкія выбары выйграў Д. Артэга, атрымаўшы 38 % галасоў супраць 29 %, аддадзеных за кандыдата правых Эдуарда Мантэалегры. Удзел у выбарах прынялі ад 75 % да 80 % насельніцтва краіны, што пацвярджае левы зрух, які адбыўся ў Нікарагуа пасля 16 гадоў кіравання кансерватараў.

З сярэдзіны красавіка 2018 г. у Нікарагуа перыядычна праходзяць антыўрадавыя пратэсты. Падставай для іх паслужыла рэформа сістэмы сацыяльнага страхавання. Саступіўшы ціску, Д. Артэга яе адмяніў, але пратэсты не спыніліся. У верасні ўрад забараніў апазіцыі праводзіць пратэсты. Паводле звестак праваабаронцаў, у іх загінулі ўжо больш за 300 чал. У канцы лютага 2019 г. ўлады аднавілі мірны дыялог, пачаты пры пасярэдніцтве каталіцкай царквы ў маі мінулага года і перарваны ў ліпені^[7].

Эканоміка

Нікарагуа — адна з найменш развітых краін Цэнтральнай Амерыкі. Яе эканоміка значна пацярпела ў канцы XX ст. з-за грамадзянскай вайны. З 1990 г. праводзіліся рынкавыя рэформы, а таксама барацьба з інфляцыяй, якая дасягала 33603% у год. У першае дзесяцігоддзе XXI ст. атрымалася дасягнуць стаўкі ўсяго 9,5%. Гэта стала магчыма дзякуючы знешней фінансавай дапамозе. У 2001 г. яна складала 25% ВУП. Нягледзячы на цяжкасці, у Нікарагуа адносна невялікая колькасць беспрацоўных (3,8% у 2006 г.).

Асновай эканомікі з'яўляецца сельская гаспадарка, накіраваная на экспарт. Найбольш важныя сельскагаспадарчыя культуры — кава, бавоўна, цукровы трыснёг, бананы, кунжут. Для ўнутранага спажывання таксама вырошчваюць бабовыя, рыс, маніёк і г. д. На экспарт арыентавана значная частка жывёлагадоўлі. З Нікарагуа вывозіцца мармуровая ялавічына. Развіццю сельскай гаспадаркі замінаюць недахоп зямлі, годнай для апрацоўкі, а таксама цяжкасці з фінансавымі ўкладаннямі, выкліканымі невырашанасцю аграрнага пытання.

У апошнія дзесяцігоддзі значных поспехаў дасягнулі рыбалоўства і перапрацоўка рыбных прадуктаў. У экспарце расце доля амараў. Прамысловасць у значнай ступені арыентавана на ўнутраны рынак. Разам з тым, у суседнія краіны адбываецца продаж электрычнай энергіі (69340 тыс. кВт · г у 2006 г.). Сектар паслуг складае 56,8% ад ВУП. У ім занята 52% актыўнага насельніцтва. Дзякуючы рынкавым рэформам Нікарагуа паспяхова развівае гандаль, турызм і здабычу золата.

Вядомыя асобы

Рубэн Дарыа

Зноскі

↑ "Nicaragua en cifras. Abril 2010". Managua, Banco Central de La República de Nicaragua. P.1.
↑ "Nicaragua en cifras. Abril 2010". Managua, Banco Central de La República de Nicaragua. P.3.
↑ "Nicaragua en cifras. Abril 2010". Managua, Banco Central de La República de Nicaragua. P.2.
↑ Human Development Report 2011 (нявызн.). United Nations Development Programme (2011). Архівавана з першакрыніцы 19 студзеня 2013. Праверана August 21, 2012.
↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/northamerica
↑ El origen de “Nicarao-agua”: la Traición y la Paz
↑ Манагуа: протесты и аресты (руск.). Euronews (17 сакавіка 2016). Праверана 18 сакавіка 2010.