Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Iste articlo tracta sobre o municipio semontanés, ta atros emplegos d'a palabra Castillón se veiga Castillón (desambigación).
Travesato por a Cinca, O municipio debe o suyo apellito a o puent que lo trescruzaba d'antis mas, ya que con os suyos 500 m de largaria yera una pieza clau en as comunicacions d'a comarca.
Dica 1279 yera Castillón Cepollero, debito a la fama d'as cebollas que se cautivaban en a suya huerta chunto a la Cinca. O nombre de Castillón probablement proviene d'un castiello que se suposa que existió en o mesmo puesto a on se troba actualment a ermita de la Vella y que s'emplegaba ta esfender o puent que seguiba a rota romana d'Ilerda enta Osca.
Bi ha a-saber-la toponimia menor en aragonés en o termin municipal.[1] Asinas trobamos o "Camín d'Osca", que ye como se conoixe a la calzada romana que pasaba por o lugar; as "Chesas", tozals de cheso que s'estendillan dica Azlor u "La Clamor", barranco de cabal intermitent que sirve de muga con Selgua. Atras parolas intresants d'orichen aragonés que se fan servir ta referir-se a diferents puestos d'o municipio son "cuadra", que en aragonés se referiba a las tierras de labranza y "pletizo" de l'aragonés "pleta", o puesto a on s'acubillaba o ganato de nueiz.
Simbolos
Castillón estió una d'as primeras villas aragonesas que metió as suyas armas u blason en a frontera d'a suya Casa d'a Villa. As armas primitivas incluyiban a os santos protectors d'o pueblo, a Virchen, Sant Chaime y Sant Sabastián
O primitivo escudo feito por Chuan d'Araçil en a segunda metat d'o sieglo XVI yera cuartelato en cruz. En a parti superior dreita se trobaba un castiello, en a superior ezquierda y a inferior dreita as barras d'Aragón y en a parti inferior ezquierda un lión rampant, simbolo d'a nobleza d'os habitants d'a villa. Ye tot presidito por una cruz de malta y sostenito por dos ánchels.
Bi ha atra versión d'o escudo de 1606 en a Casa d'a Villa, d'a que manimenos nomás se puet veyer a parti inferior, ya que a superior s'ha borrato. Trobamos un puent y una flecha. Existe tamién una inscripción en a Casa d'a Villa de l'anyo 1826 a on se puet veyer a cruz de Malta, simbolo d'a Orden de Sant Chuan de Cherusalén.
En 1983 se fació un atro escudo, replegando una mica a historia y a etimolochía d'o lugar. Dito escudo se dividiba en a suya parti superior en dos cualtels, estando en o dreito a cruz de Malta, ya que perteneixió a os hespitalers mientres mas de cincocientos anyos, y en o ezquierdo un castiello. Abaixo se trobaba representato o puent, o molimento mas reconoixito y que da l'apellito suyo a o lugar.
En 2010 se creyó l'actual escudo oficial. A suya descripción ye a siguient:
Escudo cuadrilongo de base redondiata. En campo d'azur, castielló d'oro, mazonato de sable y aclarato de gules, en chefe una Cruz de Malta; y en a punta, puent medieval d'archent, mazonato de sable, de dos arcatas sobre dos ondas d'archent y azur. A o timbre, Corona reyal zarrata.[2]
A bandera d'a localidat, creyata tamién en 2010, se define vexicolochicament como:
Panyo azul, de proporcions 2:3, amplo por largo; en o suyo centro, un rombo fileteato de blanco, con un castiello amariello, mazonato de sable, con os vanos royos, superato d'una Cruz de Malta; y en punta, puent medieval, mazonato de sable, de dos arcatas sobre una onda d'o mesmo metal.[2]
Historia
Antigüidat
Localidat de gran importancia historica, ya existiba en tiempos romanos situata a o sud de Barbotium (una mica a o norte l'actual Balbastro, amán de Cosculluela de Fantova) y a o norte d'o mesón que se trobaba en a calzada romana que pasaba por o lugar, en o mesmo puesto a on hue ye Monzón. Seguntes os estudios de Manuel Benito Moliner[1] a calzada romana que pasaba por Castillón podeba tener dos posibles rotas. Estrabón ya parlaba d'a primera d'ellas que articularía a provincia Tarraconense, unindo a ciudat de Tarraco (actual Tarragona) con Oiarso (en l'actual localidat guipuzcuana d'Oyarzun), estando equivalent a l'actual N-240 que va dende Tarragona dica Sant Sabastián. L'atra alternativa ye que fuese a calzada entre as ciudaz d'Osca y Ilerda, conoixita encara como Camín d'Osca, que amás de por Castillón pasaba por atras localidaz vecinas como Ilche, Berbegal, A Perdiguera, Pertusa, Antillón, Pueyo de Fanyanars, Alcalá d'o Bispe, Monflorite y o Santuario de Salas. D'ista epoca serían o puent por o que a calzada travesaba a Cinca, con os suyos 500 metros de longaria y 20 arcadas, y o castiello de La Vella que esfendeba o puent.
En 1089 o rei aragonés Sancho Remíriz conquista Monzón y ya se parla de Castillón Cepollero como parti d'a churisdicción d'ista ciudat en estar-le concedito o suyo fuero. Estió Pero I d'Aragón qui conquirió Castillón en 1099, pasando a estar sinyor d'a localidat l'abat Galindo, capellán de Pero I, y que tamién yera sinyor d'Alquezra y Monzón. En l'anyo 1104 pasaría a estar tenient de Castillón Galindo Remíriz y en 1134 Chuan Galíndez.
Dimpués d'a conquiesta de Balbastro, en l'anyo 1130, s'atorga a Castillón a carta de población, estando pues o suyo termin independient d'o de Monzón. Con a batalla de Fraga, en 1134 os aragoneses pierden muitas d'istas importants plazas a mans d'os musulmans. Será alavez Pero d'Estopinyán qui tornará a ocupar Monzón y Castellón, cedendo-los a o conte Remón Berenguer IV, que le deixará Castillón, incluyindo o dreito a la "lezda" u pontache sobre os viachers que travesaban o suyo puent, chunto con Tamarit y Zaidín.
Berenguer, que yera caballero seglar d'a Orden d'o Temple, donó en 1143 Monzón chunto con atras 27 poblacions, entre ellas Castillón, a os templers, creyando-se asinas a Encomienda templera de Monzón. Dende 1219 os templers yeran duenyos tamién a cambeo de 1.000 sueldos anyals d'o castiello y a villa de Castillón Cebollero, con o suyo puent. Manimenos, poquet a poquet fuoron baixando os ingresos que s'obteneban con o pontache, ya que as chents cruzaban a Cinca por atros puestos, lo que fació que se rebaixa-se a loga dica os 400 sueldos y que en 1259 se suprimise, quedando a cargo a orden nomás d'as reparacions en o puent. Ista situación remata de tot con a construcción d'o puent de Monzón en o reinato de Chaime II, encara que o puent continaría en piet cinco sieglos mas.
Como en atras muitas localidaz d'Aragón as órdens militars como os hespitalers tenioron una gran importancia en a historia d'o lugar
En primerías d'os sieglo XIV o papa declara a disolución d'a Orden d'o Temple. Dimpués d'una fura batalla os templers reblan en Aragón en 1309 en Chalamera y Monzón, pasando as suyas posesions en ista zona y a Encomienda de Monzón a mans d'os hespitalers. D'ista epoca se conoixe que o Castellano d'Amposta tasó entre as suyas propiedaz o paso de piatons y mercaderías por o puent en 1338. En l'anyo 1391, a villa amurallata teneba 32 casas, augmentando en os anyos veniders a población debito a la plegata de cristianos viellos d'atros lugars d'a comarca.
Debito a las buenas cosechas y a o incremento d'a ganadería o sieglo XVI estió bueno economicament ta o reino, fendo-se nuevas construccions en o lugar, destacando a Casa d'a Encomienda que dimpués sería Casa d'a Villa. D'ista epoca encara se conservan prou bien as fronteras de l'edificio con os protectors d'o lugar, a Virchen y l'apostol Sant Chaime, protector d'os pelegrins que feban o camín de Sant Chaime por ista localidat.
Por ixas envueltas o lugar disposa d'un furno comunal, carnecerías y un molín farinero entre atros. Se construye tamién auguas entalto d'a Cinca o Hespital de Sant Chuste, que dimpués sería una ermita. Existió tamién un molín aceitero que emplegaban ta fabricar aceite que se consumiba en o lugar u se vendeba a os montayeses que baixaban a mercar-lo.
A obra mas important estió, manimenos, a enampladura d'a ilesia parroquial, construindo-se a torre y as capiellas. A razón ye que a viella, dita dende a la vez a "Vella" ye una mica luent d'o nuclio urbán. Diz a tradición que as obras se rematoron o cuan Felipe I d'Aragón vesita a localidat en 1557 o día d'a batalla de Sant Quintín.
Ye tamién en ista epoca cuan s'estableixe l'actual trazato urbán, en forma de cruz composata por un tramo baixo, a "carrera d'Abaixo" que ranca d'a "Plaza d'a Cruz", a on que se trobaba l'humilladero a on rezaban os viachers en marchar y tornar, y que contina enta a "carrera d'a Ilesia". Os brazos d'a cruz son formatos por as "carreras d'Alto" y "d'o Furno". Chusto en o centro d'a cruz se troba a casa d'a Villa.
Cuasi a metat d'a población marchó en 1610, ya que yeran de relichión musulmana y os hespitalers no permitioron a suya conversión a o cristianismo. Iste vueito se fue plenando a o largo d'o sieglo con l'arribada de montanyeses y vecins d'atras localidaz d'a comarca que plegoron atrayitos por as condicions y servicios que ufriba a localidat y os campos de secano y regano.
En 1640 mientres a Guerra d'os Segadors en Catalunya s'estricallan muitos d'os puents d'a comarca, incluyito o puent de Castillón. En as casas s'acubillan as tropas d'o rei, y mesmo se diz que Felipe III estió refuchiato en La Vella.
Mientres o sieglo XVIII se roturan nuevas tierras, creixiendo a economía d'a localidat. Se contruye una nueva capiella adedicata a Sant Antón de Padua en a ilesia parroquial y se fan reformas en a ermita de la Vella, creyando-se en 1718 o seminario que anyos dimpués se tresladaría enta Balbastro.
Ya en o sieglo XIX y con l'abolición d'as sinyorías ye cuan remata o dominio d'a Orden d'o Hespital en Castillón, quedando as suyas propiedaz mayoritariament en mans d'os hombres ricos d'a comarca y tamién una chicota parti como tierras ta a resta d'habitants y pastos comunals.
O molín antigo s'albandonó, construindo-se'n atro de nuevo auguas abaixo. A metat de sieglo se reconstruye tamién a ceica viella, dita d'a Huera Viella, con una nueva noria y una caseta ta o vichilant. O puent deixa de funcionar y s'espalda a zaguera arcada entre 1906 y 1907. As piedras que se i quitoron s'emplegoron ta atras construccions como un embarcadero ta a barca que serviba ta cruzar a Cinca.
Mientres a Guerra Civil Castillón, debito a la suya situación entre Balbastro y Monzón y amán de Catalunya, estió un punto estratechico. Se construyoron trincheras con niedos de metralladoras en os tozals d'os arredols d'o lugar como en as "Aguaderas" ta controlar os pasos por carretera y se creyó un campo d'aviación en "La Campanya". A perduga d'habitants en a guerra estió prou graniza, fendo que baixase a población d'os 400 habitants.
En 1956 s'apreba o decreto de riegos d'a Cinca, feito que estió de vital importancia ta o lugar, ya que s'encluyó en a "Zona propia d'a Canal d'a Cinca", arribando asinas os riegos. En os siguients anyos s'amilloró a localidat a-saber-lo, urbanizando as carreras, creyando nuevos vicos como o d'o IRYDA, poligonos industrials y diferents equipamientos.
A localidat de Castillón d'o Puent se troba situata a 382 metros d'altaria sobre o ran d'a mar, a una distancia de 60 km d'a ciudat de Uesca, a capital d'a suya provincia, trobando-se en una crucillata entre o Semontano de Balbastro y a Cinca Meya, a meyo camín entre as ciudaz de Balbastro y Monzón. Ya yera un important punto de comunicación entre Levant y a Cantabrica en tiempos romanos, pasando-ie a calzada romana que iba dende Ilerda dica Osca. Cuan plegó o ferrocarril a o Semontano se construyó una branca que uniba Barbastro y Selgua, linia que teneba una gara en Castillón d'o Puent, y d'a que hue, encara que ya ha desapareixito dende a decada de 1970, se conserva elementos como a casa d'o chefe, o pozo y o propio edificio d'a gara. O suyo termin municipal ye trescruzato por o río Cinca y muga con os municipios de Balbastro, Permisán, Selgua y Monzón.
O territorio a on s'asienta a localidat se troba en una zona de transición entre o semontano y a plana monegrina. Os terrenos de secano reprentan 431 ha, estando a resta regano y muelas de cheso y calsinera. O cautivo en istas tierras ha estato posible debito a las creixitas d'a Cinca, que lo han cubierto de materials erosivos.
O lugar se troba a en a ladera d'un tozal
Entre o paisache de Castillón, prou plan y con pocas elevacions, destaca o tozal conoixito como "El Castillo" que representa a mayor altaria d'a zona con os suyos 382 metros. Una mica mas enta o sud se troba tamién un atro tozal parellano que se diz d'"Aguaderas", con una altaria de 387 metros. Enta o nord-este o terreno va puyando dica plegar a os 401 metros en o punto conoixito como "El Vedao".
Antiparti d'a Cinca son poquez os torrents d'augua que i baixan. A mayoría de barrancos nomás portian augua cuan bi ha plevias y ye por ixo que se pueden trobar por tot o municipio balsas t'almadazenar l'augua. Nomás se troba una fuent en o termin, dita "La Olivera", naixedero d'o barranco d'o mesmo nombre.
Cheografía urbana
O trazato orichinal d'as suyas carreras ye medieval, prencipiando a chestar-se a disposición actual en o sieglo XVI. Por ixas envueltas se devantó a Casa d'a Villa en a plaza d'o lugar, con dos grans arcos de piedra rematatos en una galería d'arcos de ladriello.
O nuclio de población se troba sobre a ladera d'un trozal dito de "O Castiello" y ye por ixo que muitas d'as suyas carreras son estreitas y retorcitas, puyando enta a ilesia de l'Asumpción, que se troba en o cobalto d'a localidat.
Fauna y flora
As chinestra se pueden veyer en o paisache de Castillón
A fauna y a flora en Castillón viene condicionata por o feito de que a Cinca travese o municipio. Son bels 13 os kilometros de recorrito d'o río por o termin municipal, en os que se pueden trobar sotos de ribera declaratos d'Intres Comunitario, estando un d'os millors conservatos d'a provincia.
Entre as especies animals que bi ha en o "Soto d'a Cinca y as Ripas de Chesos" son a loira (Lutra lutra), a boleta (Neophron percnopterus) o peix flaire (Salaria fluviatilis) y a bolandrina de ribera (Riparia riparia). Entre as aus trobamos garzas y cigüenyas, con una población d'ista zaguera especie de mas de 50 parellas. En os sotos y meandres d'o río se troban truitas y barbos (Barbus barbus), entre atros.
Entre as especies vechetals se troban prencipalment monts con tipica vechetación esteparia como a que se troba en o disierto d'os Monegros, entre éls a cardincha (Carlina acaulis), u especies que creixen en tierras de chesos (chipsofilas) como a barrilla (Salsola) y a bolomaga (Ononis spinosa). Tamién se pueden veyer chinestra (Retama), planta con a que d'antis mas se feban arcos y escobas.
Bi ha carrascals en a cara norte d'o Mont Castillo y coscolleras (Quercus coccifera) d'as que s'aproveitaba a fusta ta fer lenya y os glans ta alimentar a os crabitos. Tamién bi ha chicotas selvas de pins de repoblación y campos de chopos que se plantoron ta a explotación d'a suya fusta.
Demografía
A población de Castillón se fue formando dende a Edat Meya. Cal parar cuenta que en beluns d'o primeros censos no s'incluyiba a población morisca, por ixo a vegadas as cifras varian prou. O primero que'n tenemos ye o de 1391 a on que se troban 32 moradors que pechaban impuestos, lo que significa os cabeza de familia y clerigos. En 1414 yeran 58 os moradors, por lo que ye posible que en iste censo sí que s'hesen incluyito chodigos y musulmans.
En os fogaches entre 1495 y 1609 s'estabiliza a población, estando de 42 fuegos. S'incluyen en istas cifras moriscos convertitos, muitos d'os cuals dimpués fuoron forachitatos en 1610, como se veye en o censo de 1646 en que a población baixa a la metat, con nomas 24 casas. S'amenistó un sieglo ta recuperar ista perduga de población.
Os censos que mos plegan d'o sieglo XVIII son prou heterochenios, amostrando a vegadas os datos de familias, en as que podeban incluyir-se viudas, clerigos y pobres censatos cadagún como un fuego, y atras simplament os de propietarios de terrenos. Asinas en 1717 yeran 31 os propietarios, mientres que en 1797 bi heba 114 familias.
O primer censo en que se troban datos d'habitants ye o censo de 1857, estando a población de 544 personas. A cifra d'habitants puyaría en 1860 con 560 y en 1900 con 551, pero en o sieglo XX prencipia a baixar dica quedar ya por debaixo d'os 400 habitants dica 1970 en que torna a blincar d'os 400 habitants, mantenendo-se dica hue arredol d'ista cifra tanto por dencima como por debaixo.
De contino s'amuestra una tabla con a evolución d'a población por anyos:
D'antis mas se regaban as huertas con una ceica que saliba d'un chicot entibo d'o río chunto a molín que bi heba en Sant Chuste. Dimpués se creyó a Comunidat de Regants de La Campanya, l'augua ta os nuevos reganos re pillaba siempre d'a Cinca, d'una man a traviés d'a Ceica de Selgua y d'atra por l'entibo de Lo Grau.
Ganadería
A ganadería ha estato tradicionalment de ganato lanar y caprín. Tradicionalment todas as casas teneban ganato, encara que destacaba por ista actividat casa El Pon. En l'actualidat bi ha 3.439 uellas y 166 crabas.
O ganato d'a zona ha estato tradicionalment ovino y cabrío
D'atra man tamién se criaban en as casas tocins, gallinas y coniellos. Respective a los tocins actualment a suya cría se fa en granchas que contan con mas de 3.000 animals. A cría de coniellos estió important ya que bi habió comercio con as piels d'istos animals. O censo actual ye d'alto u baixo 80.
Atras casas d'o lugar como casa Cavero y casa Casero teneban tamién patos y en casa Garcés y Molinero bi heba arnals.
Industria
D'antis mas a industria d'o lugar s'alacetaba en o molín que perteneixeba a o común. Bi'n habió dos, en diferents epocas, ya que un s'espaldó y s'habió de construir atro auguas abaixo d'a Cinca. Existió tamién atro molín comunal, obra d'o sieglo XVI, que se feba servir ta moler as olivas ta fer l'aceite.
En l'anyo 1931 se rechistra en o nomenclátor comercial d'a provincia de Uesca a existencia de pedreras amán d'a localidat.
Actualment a industria se divide en dos grans sectors, a extracción d'aridos (as gravas que se quitan d'a Cinca) y as empresas adedicatas a la construcción, incluyitas as d'o sector metalurchico. Tamién existen atras empresas menors.
Bi ha un complexo esportivo, asinas como atras opcións d'ocio como restaurants y tabiernas. Existe tamién una emisora de radio local, "Radio Castejón" que emite en o 98,3 FM.
Dispone d'una oficina de correus, botica, consultorio medico y o "Colechio Publico Miguel Servet".
"Ilesia de l'Asumpción", ye a ilesia parroquial, d'estilo gotico y prencipió a construir-se en o sieglo XVI, fendo-se en dos etapas sobre una antiga ilesia que yera, probablement d'estilo romanico
"Casa d'a Villa" d'estilo mudéchar. Cal destacar tamién a "Capiella d'a Casa d'a Villa". Ya que a ilesia yera prou luent d'os vicos baixos s'instaló en a Plaza Mayor d'o lugar una capiella. como en a ilesia parroquial se troban a os cantos d'o sagrario o Sagrato Corazón y una imachen d'a Virchen. Tamién bi ha una imachen de la Vella ta que se pueda venerar.
A "Plaza d'a Cruz", a on d'antis mas se trobaba un crucero que serviba ta dar protección a os viachers que marchaban u ta dar a bienvenida a os que plegaban.
As trinchera d'a Guerra Civil
O "Puent" estió o molimento mas important d'a localidat, estando en a suya epoca o mas important de tot l'Alto Aragón. Hue nomás se pueden observar as suyas ruinas. Estió important en a conquiesta cristiana de Balbastro y en a epoca en que yera controlato por as órdens militars se gosaba cobrar pontache por travesar-lo. As reparacions, a cargo d'as órdens militars u d'a Corona seguntes a epoca continoron dica o sieglo XVII, prencipiando a cayer as arcadas de piedra un sieglo dimpués y estando substituyidas por unas de fusta. En o sieglo XIX s'esblodrega y se substituye por una barca, quedando ya nomás un arco en 1903 y ya denguno entre 1906 y 1907. D'orichen romano, a obra teneba una largaria de 500 m. y 20 arcadas.
As "trincheras d'a Guerra Civil", encara quedan restas prou bien convervatas d'as trincheras d'a Guerra Civil en a localidat. Tamién bi habió entre noviembre de 1936 y chulio de 1937 un aerodromo republicano que yera a base d'a "escuadrilla de Chatos de Kosakov" formata por avions rusos Polikarpov I-15 y as "1ª y 3ª escuadrilla de moscas" formatas por os Polikarpov I-16.
Fiestas
25 de marzo, fiestas menors en honor a la Virchen de Marzo. Se fa a tradicional "Fiesta d'o Crespiello" en a que se fan crespiellos, tipico postre d'o Semontano.
8 de setiembre, fiestas mayors en honor a la Virchen de la Vella. D'antis mas las organizaban os mozos d'o lugar y duraban cuatre días. O día 8 se feba una procesión enta la Vella y dimpués una chenta con toz os vecins. Tamién se feban corridas de pollos y rondallas. Actualment encara se nombran toz os anyos tres mairalesas y tres mayorals.
↑ 2,02,1(es)BOA DECRETO 3/2010, de 12 de enero, del Gobierno de Aragón, por el que se autoriza al Ayuntamiento de Castejón del Puente, de la provincia de Huesca, para adoptar su escudo y bandera municipal.
.svg){kind=small}
.svg)
