Şor alfabeleri

Şor alfabeleri
BölgeSibirya
EtnisiteŞorlar
Dil ailesi
Altay dilleri
Yazı sistemiKiril alfabesi, Latin alfabesi
Dil kodları
ISO 639-3–

Şor alfabeleri — Şor Türkçesinde yazı için kullanılan damgalar sistemleri. XX. yüzyıldan beri kullanılan Şor alfabesini 3 etapta ayırabiliriz

  • 1929 yılına kadar — Kiril alfabesi
  • 1929—1938 — Latin alfabesi
  • 1938 sonrası — Kiril alfabesi

Şorca'nın alfabeleri

Ana madde: Şorca

I. Türk Alfabesi: Orhun Alfabesi

Şor Türklerinin bilinen ilk alfabesi Orhun yazıtları'nda da kullanılan ve yaygın adıyla Göktürk Alfabesi olarak bilinen abecedir (Köktürk işaretleri, Runik alfabe vb.). Bu alfabe doğu ve batıdaki Hun Kağanlığı’nın devrinden, 1. yüzyıldan beri Göktürkler devrine ve kullanım sıklığı düşse de, Uygur devleti devrine dek (MS. 10. yüzyıl) kullanılmıştır. Örnek:

II. Türk Alfabesi: Uygur Alfabesi

Türkçenin bütün yazı çeşitleri içinde en çok kullanılmış olanıdır. Soğut yazısının yakın akrabası olan ve Uygur Türkleri tarafından Türkçeye uyarlanıp yüzyıllarca kullanılan bir alfabedir. Divanü Lügati’t-Türk’te Kaşgarlı Mahmud, Uygur alfabesini, “Türk alfabesi” adıyla anmaktadır.[1]

Kiril asıllı Şor alfabesi

Misyoner alfabesi

Şor dilinde birinci kitap 1885 yılında bastırıldı. Bu kitapta Rus alfabesi harfleri (Ё ё, Ф ф, Щ щ, Ѣ ѣ harflerinden başka) şu Ј ј, Ҥ ҥ, Ӧ ӧ, Ӱ ӱ ekleme harfleri de kullanılmıştır. 1927 yılında yeni alfabe kabul edildi. Bu yeni alfabede Rus harfleri (Ё ё, ъharflerinden başka) ve ekleme şu Ө ө, Ҥ ҥ, Ӱ ӱ harfleri de kullanılmaya başlandı.

Latin alfabesi

Bütün Türk Dünyasında olduğu gibi 1928—1938 yıllarında Şor dili için Latin alfabesinin kullanımına geçildi.[2][3]

A a B в C c D d Ə ə F f G g Ƣ ƣ
I i J j K k Q q M m N n Ꞑ ꞑ O o
Ө ө P p R r S s T t U u V v Ş ş
Z z Ƶ ƶ L l Ь ь Y y Į į

Şimdiki alfabe

Günümüzde Şor dili yazı sistemi için Kiril alfabesi kullanılmaktadır.[4] Bu alfabe bütün Rus alfabesi harflerini içine almakta[5] ayrıca ekleme olarak Ӧ ӧ, Ӱ ӱ Нъ нъ harfleri de bulunmaktadır.[6][7]

alfabe :

А а Б б В в Г г Ғ ғ Д д Е е Ё ё
Ж ж З з И и Й й К к Қ қ Л л М м
Н н Ң ң О о Ӧ ӧ П п Р р С с Т т
У у Ӱ ӱ Ф ф Х х Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ
Ъ ъ Ы ы Ь ь Э э Ю ю Я я

XX. ve XXI. yüzyılda Şorların kullandığı alfabelerin karşılaştırmalı tablosu

Алфавиттәр таблицаһы
Kiril Kiril Latin Kiril Şimdiki alfabe
1885 1927-1930 1930—1938 1938-1980- 1980-den beri
А а A a A a А а А а
Б б Б б B в Б б Б б
В в В в V v В в В в
Г г Г г G g Г г Г г
Г г Г г Ƣ ƣ Г г Ғ ғ
Д д Д д D d Д д Д д
Е е Е е Е е Е е
Ё ё
Ж ж Ж ж Ƶ ƶ Ж ж Ж ж
З з З з Z z З з З з
И и, I i, Ѵ ѵ И и I i, Į į И и И и
Й й Й й J j Й й Й й
К к К к K k К к К к
К к К к Q q К к Қ қ
Л л Л л L l Л л Л л
М м М м M m М м М м
Н н Н н N n Н н Н н
Ҥ ҥ Ҥ ҥ Ꞑ ꞑ Нъ нъ Ң ң
О о О о О о О о О о
Ӧ ӧ Ө ө Ө ө Ӧ ӧ Ӧ ӧ
П п П п P p П п П п
Р р Р р R r Р р Р р
С с С с S s C c C c
Т т Т т T t Т т Т т
У у У у U u У у У у
Ӱ ӱ Ӱ ӱ Y y Ӱ ӱ Ӱ ӱ
Ѳ ѳ Ф ф F f Ф ф Ф ф
Х х Х х Х х Х х
Ц ц Ц ц Ц ц Ц ц
Ч ч, J j Ч ч C c Ч ч Ч ч
Ш ш Ш ш Ş ş Ш ш Ш ш
Щ щ Щ щ Щ щ
ъ ъ ъ
Ы ы Ы ы Ь ь Ы ы Ы ы
ь ь ь ь
Э э Э э Ə ə, Е е Э э Э э
Ю ю Ю ю Ю ю Ю ю
Я я Я я Я я Я я

Faydalı edebiyat

  • Шорскій Букварь. Шор кіжілері балаларын мічіке ӱгретче. Для инородцевъ восточной половины Кузнецкаго округа. Kazan, 1885

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Besim Atalay, Divanü Lügati't-Türk. Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2006: ISBN 975-16-0405-2
  2. ^ Н. П. Дыренкова. Грамматика шорского языка. — М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1941. — С. 3-6. — 307 с. — 500 экз. http://nauka1941-1945.ru/files/pdf/EB_1941_AKS_00000138.pdf 16 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  3. ^ Н. П. Дыренкова. Шорский фольклор. — М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1940. — С. VI-IX. — 800 экз. http://www.kunstkamera.ru:8081/siberia/Texts/Dyrenkova-ShorFolk.pdf 2 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  4. ^ Н. Н. Курпешко-Таннагашева, Ф. Я. Апонькин. Шорско-русский и русско-шорский словарь = Шор-қазақ пазок қазақ-шор ӱргедиг сӧстӱк. — Кемерово: Кемеровское кн. изд-во, 1993. — С. 5. — 149 с. — 5000 экз. — ISBN 5-7550-0385-8.
  5. ^ Н. Н. Широбокова, Н. Н. Курпешко Шорская письменность и образование // Тувинская письменность и вопросы исследования письменностей и письменных памятников России и Центрально-Азиатского региона. — Кызыл - Абакан, 2010. — Т. I. — С. 39-45. — ISBN 978-5-7091-0441-9.
  6. ^ Э. Ф. Чиспияков. Учебник шорского языка. — Кемерово: Кемеровское кн. изд-во, 1992. — С. 7. — 318 с. — 1000 экз. — ISBN 5-7550-0338-6.
  7. ^ Г. И. Донидзе Шорский алфавит // Вопросы совершенствования алфавитов тюркских языков СССР. — М.: «Наука», 1972. — С. 202-207.

Dış bağlantılar

Vikisözlük'te Kategori:Türkçe sözcükler ile ilgili tanım bulabilirsiniz.
Wikimedia Commons'ta Şor alfabeleri ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.